ÇÖLOVASI (DİNAR-AFYON) POLYESİ’NİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Alp-Himalaya kıvrım sistemi üzerinde bulunan Türkiye’de, kireçtaşlarının zenginliği, tektonik etmenler ve uygun süreçler karst jeomorfolojisi ile ilgili kapsamlı çalışmalar yapılmasını sağlamaktadır. Bu çalışma da Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak Çölovası Polyesi’nin jeomorfolojik özellikleri ve jeomorfolojik gelişiminin ortaya çıkarılması amaçlanmış ve polye içerisindeki antropojenik etkiler, doğal ve beşeri çevre sorunları ile arazi kullanımına yönelik bulgular ele alınmıştır. Çölovası Polyesi Afyonkarahisar il sınırları içinde, Dinar ilçesi doğusunda, kuzeydoğu-güneybatı uzanışlı Kumalar-Karakuş Dağları arasında uzanan kapalı bir depresyondur. Taban kesimi tamamen düz ve tarımsal faaliyetler açısından uygun bir alan teşkil etmektedir. Gün geçtikçe yeraltı su seviyesinin düşmesi önemli bir sorun oluşturmakta ve daha derin sondajlar yapılmaktadır. Birçok hum, düden, drenaj sistemi ve tektonik belirtileri ile polyenin delilleri ortaya konulmuştur. Çölovası Polyesi, polyeler sınıflandırmasında büyük ölçekli baselevel (taban seviyesi) tipinde bir polyedir. Oluşumu Miyosen döneminde başlamış, Pliyosen dönemi sonlarında şekillenmiş, nihai durumunu Kuvaterner’de kazanmıştır. Batı Toroslarda birçok polyede olduğu gibi bu polyede de su basması (göllenmeler), düdenlerin yetersizliği gibi problemler mevcuttur.

Anahtar Kelimeler:

Çölovası Polyesi, Karst Jeomorfolojisi, CBS, Dinar-Afyonkarahisar

Geomorphologic Features of Çölovası Polje (Dinar/AFYON)

In Turkey, comprehensive studies about karst geomorphology are being carried out recently. In our country situates on the Alpine-Himalayan fold system and there are very large limestones of almost every geologic era. Again, in this area have tectonic factors and appropriate processes. So, karst studies are very huge in this belt. In this study, it was aimed to reveal the geomorphological properties and geomorphological development of polje by using Geographical Information Systems (GIS). The study addressed the anthropogenic effects, natural and human environmental problems and the findings of land use in the polje. The polje bottom is completely flat and is a suitable area for agricultural activities. Each passing day the fall of the groundwater level is a major problem and deeper drilling is taking place. Many hums, dipsticks, drainage system and tectonic indications and polje evidences are presented. Polje is a large scale base level (taban seviyesi) type of polje in the classification. Formation was started in the Miocene period and formed in the end of the Pliocene period. The ultimate state is won in Quaternary. As there are many poljes in the western Taurus, there are problems here such as watering (pondering), inadequacy of the drops (sinkhols).

Keywords:

Çölovası Polje, Karst Geomorphology, GIS, Dinar-Afyonkarahisar,

PDF

___

Alagöz, C. A. (1944). Türkiye’de karst olayları hakkında bir araştırma. Ankara: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, 1.
Ardel, A. (1957). Batı Toroslar’da kenar ovaları’nın jeomorfolojisi, (Xavier de Planhol’e göre). İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 8(4), 1-15.
Ardos, M. (1995). Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi, Cilt II, (2. baskı), İstanbul: Çantay Kitabevi.
Atalay, İ. (1999). Land Use In The Karstic Lands In The Mediterranean Region, Int. J. Speleol. 28 B (1/4): 111 - 118
Balcı, V. (2011). “1/100000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları. Afyon- L24, Afyon-L25 paftaları”, MTA Genel Müdürlüğü yayınları, 161-162.
Bonacci, O. (2004). Poljes. In: Gunn, J. (Eds.), Encyclopedia of Caves and Karst Science. (599–600), New York, Fitzroy Dearborn.
Bonacci, O. (2013). Poljes, Ponors and Their Catchments. In: John F. Shroder (Editor-in-chief), Frumkin, A. (Volume Editor). Treatise on Geomorphology, Vol 6, Karst Geomorphology, San Diego: Academic Press; 2013. (112-120). DOI: 10.1016/B978-0-12-374739-6.00103-2 https://www.researchgate.net/publication/281691719 adresinden edinilmiştir.
Cvijic´, J., (1893). Das Karstphänomen. Versuch einer morphologischen Monographie. Geographischen Abhandlung. Wien V(3), 218–329.
Davraz, A. & Balın, D. (2015). Çöl (Haydarlı/Afyon) Ovasının Hidrojeolojik ve Hidrojeokimyasal Değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15 (1), 1-13.
Doğan, U. (1996). Polye ve fluvio-karstik depresyonlar (seydişehir’in güneybatısından örnekler), Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 5, 229-246.
Doğan, U. (2003). Sariot Polje, Central Taurus (Turkey): a border polje developed at the contact of karstic and non-karstic lithologies. Cave and Karst Science, 30(3), 117-124.
Doğu, A.F, Çiçek, İ. & Gürgen, G. (1994). Orta Toroslarda karstlaşma tipleri, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3, 129-140.
Ege, İ. (2014). Amik Ovası ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi. Malatya: Doğu Mat. Grup. Matbaacılık.
Ege, İ. (2015a). Gezit polyesi (Kozan/Adana), Gezit Polje. ASOS JOURNAL, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17, 177-199.
Ege, İ. (2015b). Paşalı Polyesi (Feke/Adana) Paşalı polje (FEKE/Adana). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, 40 (8), 384-402,
Ege, İ. (2017). Polyelerin Sınıflandırılması ve Kestelce Polyesi’nin (Kilis) Jeomorfolojik Özellikleri. Gelecek Vizyonlar Dergisi (Future Visions Journal), 1(1),33-51.
Erinç, S. (1960). Konya Bölümünde ve İç Toros Sıralarında Karst Şekilleri Üzerinde Müşahedeler. Türk Coğrafya Dergisi, 20, 83-106.
Erinç, S. (1971). Jeomorfoloji-II, İ.Ü. Yay No.1628, Coğ. Enst. Yay No. 23, İstanbul
Erol, O. (1983). Türkiye’nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, 11, 1-22.
Erol, O. (1993). Türkiye’nin Doğal Yöre ve çevreleri, Ege Coğrafaya Dergisi, 7, 13-41.
Field, M. (2002). A Lexicon of Cave and Karst Terminology with Special Reference to Environmental Karst Hydrology. EPA National Center for Environmental Assessment, Washington DC, 214
Ford, D. C. & Williams, P. W. (1989). Karst geomorphology and hydrology (Vol. 601). London: Unwin Hyman.
Ford, D. C. & Williams, P. W. (2007). Karst Hydrogeology and Geomorphology. Wiley, Chichester, 562.
Gams, I. (1973). The terminology of the Types of Poljes. In: I., Gams, J., Kunaver, D., Radinja, eds. (1973) Slovenska kraška terminologija. Ljubljana: Katedra za fizično geografijo, Oddelka za geografijo.
Gams, I. (1978). The polje: the problem of definition. Zeitschrift fuer Geomorphologie. N F 22-2, 170–181.
Gams, I. (1994). Types of Poljes in Slovenia, Their Inondation And Land Use,. Acta Carsologica, V. 23 p. 285-300
Gams, I. (2005). Tectonics impact on poljes and minor basins (Case studies of Dinaric Karst). Acta Carsologica, 34(1), 25-41.
Gracia, F.J., Gutie´rrez, F. & Gutie´rrez, M. (2003). The Jiloca karst polje-tectonic graben (Iberian Range, NE Spain). Geomorphology 52(3–4), 215–231.
Güldalı, N. (1971). Karstik araştırmaların Türkiye için önemi, Jeomorfoloji Dergisi, 3, 54-61.
Güldalı, N. (1976). Akseki Polyesi. Torosların Karstik Bölgelerindeki Dağ Arası Ovaların Oluşum ve Gelişimi. T J.K. Bülteni, 19, 143-148.
Güneysu, C. (1993). Kovada Gölü Doğusunun (Isparta) Karst Jeomorfolojisi. (Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, İstanbul.
Hugget, R. J. (2010). Fundamentals of Geomorphology (Çev. Editörü Uğur Doğan) (1. Baskı), Ankara: Nobel Yayıncılık.
İzbırak, R. (1977). Sistematik Jeomorfoloji, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
Juvanec, B. (2016). Popovo polje, a dıfferent vıew Popovo polje, Drugačen Pogled. Acta Carsologıca, 45(3), 275–283.
Kahraman, N. A., Atayeter, Y. ve Arıbaş, K. (1998). Barla ve Karakuş Dağları Batı Uzantılarının Jeomorfolojisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 0(2), 554-586.
Keser, N. (2004). Bezirgan polyesi ve yakın çevresinin karst jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 42, 11-45.
Keser, N. (2008). Çukurbağ Polyesi’nin Jeomorfolojik Evrimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 18, 113-133.
Koca, H. (2000). Batı Toros Polyeleri (Jeomorfolojik Etüt), Marmara Ünv. Sos. Bil. Enst. Coğ. Eğitimi ABD, İstanbul.
Koçyiğit, A. (1984). Güneybatı Türkiye ve yakın dolayında levha içi yeni tektonik gelişim, TJK Bülteni, 1(27), 1-15.
Legrand, H. (1983). Perspective on karst hydrology. Journal of Hydrology, 61, 343–355.
Ljubenkov, I. (2015). Multicriteria flood mitigation in the Imotsko- Bekijsko Polje (Croatia, Bosnia and Herzegovina). Journal of Water and Land Development. , No. 26 (VII–IX): 73–81.
Nazik, L. (1992). Beyşehir Gölü güneybatısı ile Kembos Polyesi arasının karst jeomorfolojisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, İstanbul).
Nicod, J. (2003). A little contribution to the karst terminology: special or aberrant cases of poljes? Acta Carsologica. 32(2), 29–39.
Özçağlar, A. (1988). Türkiye’deki tarım alanlarının coğrafi dağılışının doğal çevreyle ilişkisi. Ankara Üniversitesi DTCF Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 11, 131-150.
Öztürk E. M. & Öztürk Z. (1989). Balçıkhisar-Karaadilli (Afyon), Dereköy (Isparta) Dolayının Jeolojisi, MTA Genel Müdürlüğü, Derleme Rapor No.8946.
Öztürk, A. (1981). Homa-Akdağ (Denizli) yöresinin stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24, 75-84.
Öztürk, E. M., Dalkılıç, H., Ergin, A. & Avşar, Ö.P. (1987). Sultandağı güneydoğusu ile Anamas dağı dolayının jeolojisi, MTA Derleme Rapor No: 8191, 140.
Pekcan, N, (1999). Karst Jeomorfolojisi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Polat, S. & Güney, Y. (2013). Uşak ili arazisinde karstik şekiller. Marmara Coğrafya Dergisi, 27,440-475.
Selçuk Biricik, A. (1982). Beyşehir Gölü Havzası’nın Strüktüral ve Jeomorfolojik Etüdü. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 16-120.
Sür, A. (1994). Karstik Yerşekilleri ve Türkiye’den örnekler. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3, 1-28.
Şahinci, A. (1991). Karst. İzmir: Reform Matbaası.
Tonbul, S. (2012). Erkenek Polyesi (Güneydoğu Toroslar, Malatya), UJES –III, Bildiriler Kitabı.114 - 129.
Zeybek, H. İ (2004). Türkiye’de karstik alanların korunma gerekliliği ve alınabilecek bazı önlemler. Doğu Coğrafya Dergisi, 11(9), 93- 116.
Zeybek, H. İ. (2003). Akdağ’ın (Tokat) doğal ortam özellikleri ve turizm potansiyeli, Doğu Coğrafya Dergisi, 8(9), 117–142.