OSMANLI COĞRAFYA KAYNAKLARINDA EFLAK-BOĞDAN (15-17. YÜZYIL)

Balkanlar ve Doğu Avrupa bölgesinde mühim bir konumda yer alan Eflak ve Boğdan, 15. yüzyıl sonunda Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Gerek siyasi ve stratejik gerekse ekonomik, iaşe ve lojistik açından Osmanlı Devleti için önem taşıyan bölgeye, Osmanlı coğrafya eserlerinde ve kartografyasında erken dönem-lerden itibaren yer verilmiştir. Bu anlamda özellikle Özi’den Varna’ya kadar Batı Karadeniz kıyısı, Tuna Havzası ve Turla (Dinyester) Nehri boyunca mevcudiyeti bulunan yerleşim birimleri 15-17. yüzyılda çizilen Osmanlı haritalarında ve kaleme alınan coğrafya eserlerinde dikkat çeken bölgeler olarak görülür. Bu çalışmada Osmanlı coğrafya yazma eserlerinde Eflak-Boğdan bölgesinin nasıl ve ne derece yer bulduğu incelenirken, bazı noktalarda dönemin Avrupa coğrafya atlaslarıyla da kıyaslamalara gidilmiştir. Yine, Batlamyus’un coğrafya tercümesinden itibaren Piri Reis, Ali Macar Reis, Katib Çelebi, Ebubekir Dımeşki gibi önde gelen Osmanlı coğrafyacılarının eserleri ve bir kısım anonim coğrafya çalışmaları üzerinden değerlendirmeler yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Eflak, Boğdan, Romanya, Osmanlı Devleti, Osmanlı coğrafyacılığı, Piri Reis, Katib Çelebi

WALLACHIA AND MOLDAVIA IN OTTOMAN GEOGRAPHICAL SOURCES (16-17TH CENTURIES)

Wallachia and Moldavia, which occupied an important position in the Balkans and Eastern European region, came under the Ottoman rule at the end of the 15th century. The region, which was important for the Ottoman Empire in terms of political and strategic as well as economic, subsistence and logistics, was included in the Ottoman cartography and geography books from the early years of the Empire. In this sense, especially important settlements from Ochakov to Varna, the West Black Sea Coast, along the Danube Basin and the Dniester River are seen as remarkable regions in the drawn Ottoman maps and written geographical books in the 15-17th centuries. This article, while examining how and to what extent the Wallachia and Moldavia region had a place in Ottoman geographical manuscripts, at some points, comparisons were made with European geographical atlases of the period. Similarly, in the article, evaluations are made on the books of the leading Ottoman geographers such as Piri Reis, Ali Macar Reis, Katib Çelebi, Ebubekir Dımeşki and some anonymous Ottoman geographical manuscripts. Keywords: Wallachia, Moldavia, Romania, the Ottoman Empire, Ottoman geography studies, Ottoman cartography,

Keywords:

Wallachia, Moldavia, Romania, the Ottoman Empire, Piri Reis, Katib Çelebi,

PDF

___

KAYNAKLAR
1.Yazma ve Nadir Eserler
AHMED BİN SÜLEYMAN ET-TANCİ, Deniz Atlası, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi (TSMK), Hazine: 1823.
Atlas, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Atıf Efendi: 1693.
BATLAMYUS, Kitâbü’l-Coğrâfya fi’l-maʿmûre mine’l-arz, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ayasofya: 2610; 2596.
BLAEU, Joan, Atlas Maior, C: 2, Labore &Sumptibus, Amsterdam 1662.
EBUBEKİR B. BEHRAM ED-DIMEŞKİ, Muhtasar-ı Atlas Mayor, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Nuruosmaniye: 2996; Ahmet Paşa: 173; TSMK, Revan: 1636; Revan: 1634; III. Ahmet: 3095.
______, Nusretü'l-İslam ve's-Sürûr fî Tahrîr-i Atlas Mayor, TSMK, Bağdat: 326.
______, Muhtasar-ı Atlas Mayor, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ahmet Paşa: 173.
______, “Sûret-i İcmâl-i Mesko (Moskov)”, Nusretü'l-İslam ve's-Sürûr Fî Tahrîr-i Atlas Mayor, TSMK, Bağdat: 326.
“Eflak-Boğdan Haritası”, Ebubekir b. Behram ed-Dımeşki, Muhtasar-ı Atlas Mayor, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Nuruosmaniye: 2996.
“Eflak Serviya ve Bulgariya ve Romanya'nın Resmidir” - “İklîm-i Avrupa'nın Şekl-i İcmâlîsidir”, Atlas, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Atıf Efendi: 1693.
EL-HAC EBÜ’L-HASAN, Deniz Atlası, TSMK, Hazine: 1822.
KATİB ÇELEBİ, Cihannüma (II. Telif), TSMK, Revan: 1624.
______, Levâmi‘u’n-Nûr Fî Zulmet-i Atlas Minor, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Nuruosmaniye: 2998.
______, Tuhfetü'l-Kibâr Fî Esfâri'l-Bihâr, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Lala İsmail: 310; Hacı Beşir Ağa: 463; Revan: 1192; Mihrişah Sultan: 304; TSMK, Revan: 1195; TSMK, Y-67; İÜNEK, TY: 6091.
“Karadeniz Haritası”, Ali Macar Reis, Ali Macar Reis Atlası, TSMK. Hazine: 644.
“Karadeniz Haritası”, Atlas-ı Hümâyûn, İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi: 1621.
“Karadeniz Haritası”, Walter Deniz Atlası, Walter Koleksiyonu, Baltimore.
“Kırım-Azak ve Karadeniz-Tuna Deltası Haritaları”, Khalili Atlas, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Yaz, K-078.
La Cosmographie de Claude Ptolemée, 1411-1424.
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:La_Cosmographie_de_Claude_Ptolemée.pdf&page=4
MERCATOR, Gerardus, Atlas Sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi et Fabricati Fcigura, Amsterdam 1595.
PİRİ REİS, “Karadeniz ve Tuna Haritaları,” Kitâb-ı Bahriyye, Walters Koleksiyonu, Baltimore.
SEYYİD NUH, Kitâbu bahri’l-esved ve’l-ebyad, Bibliotheka Universiteria (Bologne) Ms. 3609.
SİPAHİZÂDE MEHMED, Evzâhü'l Mesâlik ilâ Ma‘rifeti’l-Büldân ve’l-Memâlik, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, İsmihan Sultan: 298.
“Sûret-i Memâlik-i Mahrûse ve Frengistan / Avrupa, Anadolu ve Kuzey Afrika Haritası”, Kâtib Çelebi, Tuhfetü'l-Kibâr Fî Esfâri'l-Bihâr, İÜNEK, TY: 6118. (İstinsah tarihi 1701)
“Valakya Serviya Bulgariya Romaniya Haritası”, Kâtib Çelebi, Levâmi‘u’n-Nûr Fî Zulmet-i Atlas Minor, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Nuruosma-niye: 2998.
“Walachia Serviya Romania Bulgaria Haritası”, Gerardus Mercator, Jodocus Hondius, Atlas Minor Gerardi Mercatoris à I. Hondio Plurimis æneis Tabulis Auctus Et Illustratus, Arnheim 1621.
2.Kitap ve Makaleler
AŞIK MEHMED, Menâzıru'l-Avâlim, haz. Mahmut Ak, TTK, Ankara 2007.
AYDIN, Cengiz, AYDIN, Gülseren, “Batlamyus”, DİA, C: V, İstanbul 1992, ss. 196-199.
AYGÜN, Abdurrahman, “Topkapı Sarayı Müzesindeki Coğrafi Eserler ve Haritalar”, Haritalar Mecmuası, C: IV/13, İstanbul 1933, ss.108-113.
BABINGER, Franz, “Seyyid Nuh and His Turkish Sailing Handbook.” Imago Mundi C: 12, London 1955, ss. 180-82.
BOSTAN, İdris, Tuhfetü'l-Kibâr Fî Esfâri'l-Bihâr, TÜBA, Ankara 2018.
ÇİFTÇİ, Cafer, “Bâb-ı Âlî’nin Avrupa’ya Çevrilmiş İki Gözü: Eflak ve Boğdan’da Fenerli Voyvodalar (1711-1821)”, Uluslararası İlişkiler, C: 7, S: 26, İstanbul 2010, ss. 27-48.
EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C: 1-2, haz., Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, Zekeriya Kurşun, İbrahim Sezgin, Yapıkredi Yay., İstanbul 2011.
GOODRICH, Thomas, “Atlas-ı hümayun: A Sixteenth-century Ottoman Maritime Atlas Discovered in 1984,” Archivum Ottomanicum, C: 10, Budapeşte 1985, ss. 83-101.
______, “The Earliest Ottoman Maritime Atlas- The Walters Deniz Atlası” Archivum Ottomanicum, C: 11, Budapeşte 1986, ss. 25-50.
GUBOĞLU, Mihail, “Osmanlılarla Romen Ülkeleri Arasındaki İlk Devir İlişkileri (1368-1456) Hakkında Belirtmeler ve Doğrultmalar”, IX. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler, C: II, TTK, Ankara 1988, ss. 829-843.
______, Mihail, “Fatih’in Stefan cel Mare Üzerine İki Boğdan Seferi 1474-1476”, Belleten, C: XLVII, S: 185, Ankara 1983, ss. 139-194.
______, Mihail, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Boğdan Seferi ve Zaferi”, Belleten, C: L, S: 198, Ankara 1996, ss. 728-805.
KARPAT, Kemal, “Eflak”, DİA, C: X, İstanbul 1994, ss. 466-469.
______, Kemal, “Bucak”, DİA, C: VI, İstanbul 1992, ss. 341-343.
KISSLING, Hans J., Der See-Atlas des Sejjid Nûh, Dr. Dr. Rudolf Trofenik, München 1966.
KOŁODZIEJCZYK, Dariusz, “Hotin”, DİA, C: 18, İstanbul 1998, ss. 253-254.
KONYALI, İbrahim Hakkı, Topkapı Sarayında Deri Üzerine Yapılmış Eski Haritalar, Zaman Kitaphanesi, İstanbul 1936.
KURTOĞLU, Fevzi, Türk Süel Alanında Harita ve Kroniklere Verilen Değer ve Ali Macar Reis Atlası, Sebat Basımevi, İstanbul 1935.
MAXIM, Mihai, “Tuna-i’Amire: L’organisation financière et militaire du danube Ottoman aux XVIe et XVIIe siècles à la lumière de documents Ottomans inédits”, Romano-Turcica, I içinde, ISIS, İstanbul 2003, ss. 75-82. ______, “Moldova”, DİA, C: 30, İstanbul 2005, ss. 236-238.
MEHMED ŞEVKİ, “Memleketeyn-i Müctemiateyn: Eflak-Boğdan”, Mecmua-i Fünun, C: IV, S: 35, Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye, İstanbul 1283, ss. 56-69.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Boğdan”, DİA, C: VI, İstanbul 1992, ss. 269-271.
ÖZDEMİR, Kemal, Osmanlı Deniz Haritaları: Ali Macar Reis Atlası, Avea, İstanbul 1992.
Piri Reis'ten Önce ve Sonra: Topkapı Sarayı'nda Haritalar, ed. Ahmet Menteş vd., Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2013.
PHILLIOU, Christine M., Biography of an Empire: Governing Ottomans in an Age of Revolution, University of California Press, Berkeley Los Angles, London 2011.
PTOLEMAIOS, Klaudios, Coğrafya El Kitabı, Boyut Yayıncılık, İstanbul 2017.
RENDA, Günsel, “Resimli Haritalar ve Topkapı Sarayı Koleksiyonu” Piri Reis’ten Önce ve Sonra: Topkapı Sarayı’nda Haritalar, ed. Ahmet Menteş vd., Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2013, ss. 40-48.
SARICAOĞLU, Fikret, “Ebû Bekir b. Behrâm” DİA, C: X, İstanbul 1994, ss. 110-111.
______, “Harita”, DİA, C: XVI., İstanbul 1997, ss. 210.
______, “Piri Reis’in Dünya Haritaları ve Kitab-ı Bahriyye’si”, Piri Reis’ten Önce ve Sonra Topkapı Sarayı’nda Haritalar içinde, ed. Ahmet Menteş vd., Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 2013, ss. 17-28.
SİPAHİZÂDE MEHMED, Evzâhü'l Mesâlik ilâ Ma‘rifeti’l-Büldân ve’l-Memâlik, haz. İlhami Danış, TÜBA, Ankara 2019.
SOUCEK, Svat, Piri Reis and Turkish Mapmaking After Columbus: The Khalili Portolan Atlas, The Nour Foundation, London 1996.
______, Piri Reis ve Kolomb Sonrası Türk Haritacılığı, Boyut Yayıncılık, İstanbul 2013.
SÖZEN, Zeynep, Fenerli Beyler, 110 Yılın Öyküsü (1711-1821), Aybay Yayıncılık, İstanbul 2000.
STEVENSON, Edward Luther, Claudius Ptolemy The Geography, Dover Publications, New York 1991.
TANRIKULU, Murat, “Portolan Haritaların Kaynağı, Genel Özellikleri ve Etkileri”, Harita Dergisi, Ankara 2017, S: 157, ss. 29-38.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C: II-IV, TTK, Ankara 1995. ______, “On Sekizinci Asırda Buğdan’a Voyvoda Tayini”, Tarih Semineri Dergisi, C: I, Ankara 1937, ss. 32-37.
ÜSTÜNER, Ahmet, ARSLANTÜRK, H. Ahmet, Levâmi‘u’n-Nûr Fî Zulmet-i Atlas Minor (İnceleme-Tıpkıbasım), TÜBA, Ankara 2017.
ÜSTÜNER, Ahmet, Levâmi‘u’n-nûr (Metin-Değerlendirme), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Programı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2017.
YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, “The Role of The Principalities of Wallachia and Moldavia on Ottoman Foreign Policy at the time of Selim III (1789-1807)”, Codrul Cosminului, C: XXIV, S: 1, Suceava 2018, ss. 179-204.