“ANAYASAYA HAYIR DEMEK”: 1961 ANAYASA REFERANDUMU VE SAMSUN

Vatandaşların muhtelif siyasî ve toplumsal sorunlara dair görüşünü almak için başvurulan referandum, son bir asırlık dönemde dünyada sıkça uygulanan demokratik bir yöntemdir. Genellikle anayasa, sınırlar, kamusal düzenlemeler ve uluslararası birliklere katılım gibi konularda referanduma gidilirken, Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk referandum 27 Mayıs 1960 askerî darbesi sonrası hazırlanan anayasaya yönelik olarak 9 Temmuz 1961’de yapılmıştır. Askerî yönetimin hüküm sürdüğü bir ortamda, sıkıyönetim koşullarında yapılan referandumda halk yüzde 62 oranında “evet” derken, “hayır” oyları yüzde 38’de kalmıştır. Referandumda anayasaya çoğunlukla “Hayır” oyu veren illerden biri de Samsun’dur. Propaganda sürecinde siyasilerin, derneklerin ve sivil toplum kuruluşlarının desteği ile yoğun bir “evet” kampanyası yürütülmesine rağmen Samsun’da halk yüzde 57 oranında anayasaya “hayır” demiştir. Çalışmada ülkedeki anayasa yapım ve referandum propaganda süreci ile eşzamanlı olarak Samsun’da yaşananlar ve ortaya çıkan hayır sonucunun dinamikleri arşiv belgeleri, süreli yayınlar ve sözlü kaynaklar üzerinden tespit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Samsun, 1961 Anayasası, Referandum, Propaganda

"NO TO CONSTITUTION": 1961 CONSTITUTION REFERENDUM AND SAMSUN

The term referandum marks a general vote by the electorate conducted on various political or social questions. It is a democratic data collection instrument that is frequently employed in the world in the last century. The first referendum in the Republic of Turkey was conducted on July 9, 1961, after the military coup of May 27, 1960 under the strict rule of the military board. In the referendum held by the military administration, the people said "yes" at 62% and "no" at 38%. Samsun was one of the regions voting mostly for "No" in the referendum 1961. Despite the fact that a propaganda campaign was carried out by the ruling junta as well as the supporting civil society associations, the people in Samsun said "no" to the Constitution by 57%. This study investigates the dynamics of the results pertaining to the constitutional referandum in Samsun and the period of propaganda in the country with reference to the archival documents, periodicals and oral sources.

Keywords:

Samsun, 1961 Constitution, Referandum, Propaganda,

PDF

___

A. Arşivler
1. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
B. Süreli Yayınlar
1. Resmî Süreli Yayınlar
T.C. Kurucu Meclis Tutanak Dergisi
T.C. Millî Birlik Komitesi Genel Kurul Toplantısı Tutanakları
T.C. Resmî Gazete
T.C. Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi
2. Gazeteler
Bafra, Cumhuriyet, Demokrasinin Müdafii, Demokrat Canik, Demokrat Sesi, Güzel Samsun, Hürriyet, Kalender, Milliyet, Samsun, Samsun Postası, Tercüman, Vatan, Yeni Selamet, Yenises
C. Mülakatlar/Görüşmeler
Cemal Bülbül
Fikret Altuniç
Kemal Vehbi Gül
Nazım Tıkıroğlu
D. Hatıra, Araştırma Eser ve Makaleler
AKGÜN, Seçil Karal, 27 Mayıs Bir İhtilal Bir Devrim Bir Anayasa, ODTÜ Yayıncılık, Ankara 2009.
AnaBritannnica Genel Kültür Ansiklopedisi, C: 10, İstanbul 1988.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, İhtilâlin Mantığı ve27 Mayıs İhtilâli, Remzi Kitabevi, İstanbul 1999.
AYDIN, Suavi – YÜKSEL, Taşkın, 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
BAHADIROĞLU, Yavuz, Anılarımdaki Türkiye, Nesil Yayınları, İstanbul 2015.
Bir Doğrudan Demokrasi Aracı Olarak Referandum, TBMM Araştırma Merkezi, Ankara 2010.
DEMİREL, Tanel, Adalet Partisi İdeoloji ve Politika, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
ESİN, Numan, Devrim ve Demokrasi Bir 27 Mayısçının Anıları, Doğan Kitap, İstanbul 2005.
Halk Oylaması Sonuçları 2007, 1988, 1987, 1982, 1961, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara 2008.
İBA, Şeref, Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar, Turhan Kitabevi, Ankara 2008.
KİLİ, Suna, 1960-1975 Döneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelişmeler, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1976.
KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1990.
ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara 2014.
TUNCER, Erol, 1961 Seçimleri, TESAV Yayınları, Ankara 2012.
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara 1988.
ULAY, Sıtkı, “Harbiye Silah Başına!”, Ar Matbaası, İstanbul 1968.
27 Mayıs Bakanlar Kurulu Tutanakları (6 Ocak 1961-16 Kasım 1961), Yayına Hazırlayan: Cemil Koçak, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.