TÜRK TARİHİNDE KADIN VELİLER: İLK DÖNEM MEVLEVÎLİĞİ ÖRNEĞİ

Sûfîlere göre, “velî” olmanın kadın veya erkek olmakla ilgisi yoktur. Çünkü, velâyet, kalple ve Hakk’ı arama tutkusu ile ilgilidir. Zaten insanı insan yapan, evvel emirde bedeni değil ruhudur ve ruhun, erkek ve kadınla iştiraki yoktur. Bunun için diğer tarikatlerde olsun Mevlevîlikte olsun hanım velîler görmek hiç de şaşırtıcı değildir. Kendilerine “velî” denen Türk kadınları ile ilgili yapılacak bir araştırmada, kadınların bu sıfatı hak edebilmelerinde rol oynayan özellikler olarak kerâmet gösterebilme gücü, takva ve hayır-severlik, zor şartlarda gösterilen sabır, düşmana veya zâlim bir idâreciye karşı gelebilme cesareti, dile getirilemeyen temiz bir aşktan ölmüş olmak, kocaya derin saygılı ve mutî olmak gibi özelliklerinin ön plana çıktığı görülür. Burada, “İlk Dönem Mevlevîliği” derken kastımızın, Mevlânâ Celâleddîn Rûmî (ö.672/1273), Sultan Veled (ö. 712/1312) ve Ulu Ârif Çelebi dönemleri olduğunu hatırlatmamız yerinde olacaktır. İlk olarak Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin (ö.672/1273) Gevher Hatundan sonraki eşi Kira Hâtun’u zikretmek gerekir. Kira Hâtun, “Hâtun-ı ahiret, velîyyetüllah fi’l-Arz”, “ikinci Meryem” gibi sıfatlarla anılmaktadır. Fahrunnisâ, Gumac Hâtun, Gürcü Hâtun, Kadınlara rehberlik eden “velîye”, “bilgin”, “üstâd”, “sultanların kızlarının hocası” gibi vasıflarla anılan Usta Hâtun, Tavus-ı Çengi, Sultan Veled’in eşi Fâtıma Hâtun ile kızları Mutahhara Hâtun, Şeref Hâtun, Paşa Hâtun, Tokat’ta Ulu Ârif Çelebi’nin halifelerinden birisi olan Ârife-i Hoş-likâ-yı Konevî diğer örnekler arasındadır

Anahtar Kelimeler:

Kadın Velîler, Mevlânâ, Mevlevîlik, Kira Hâtun, Fatıma Hâtun, Fahrunnisâ, Gumac Hâtun, Gürcü Hâtun, Usta Hâtun, Tavus-ı Çengi, Paşa Hâtun, Ârife-i Hoş-likâ-yı Konevî

WOMAN SAINTS IN TURKISH HISTORY: THE CASE OF EARLY PERIOD OF MAWLAWISM

According to Sufis, being a saint is an attribute above the attribute of being a man or woman. Since being a saint is something one attains by his soul and heart. And man, primarily, is soul; not body, and the soul has nothing to do with masculinity or femininity. Therefore it is no wonder that we see female saints in Mawlawism as well as in other Sufi orders. Reasons for the veneration of Turkish women include the ability to perform miracles, piety and zeal in charitable works, long-enduring forbearance in very difficult circumstances, dying of unarticulated melancholic love, complete obedience and loyalty to husbands, and heroic acts against an enemy or tyrannical ruler. It should be reminded here that with “the Early period of Mawlawism”, the periods of Mawlana Jalal alDin Rumi (d.672/1273), Sultan Walad (d. 712/1312) and Ulu Arif Chelebi is meant. Mawlana Jalal al-Din Rumi’s second wife Kira Khatun who was attributed as ‘God’s saint on the earth,’ or ‘second Maria’ should be mentioned first. Fakhrunnisa, Gumaj Khatun, Gurju Khatun, Usta Khatun (who was attributed as ‘high learned’, or ‘master of Sultan’s Daughters’), Tawus-e Chengi; Sultan Walad’s wife Fatima Khatun, his daughters Mutahhara Khatun and Sheref Khatun; Pasha Khatun and Arife-i Khosh-lika-yı Konawi, Ulu Arif Chelebi’s substitute in Tokat were among other examples

Keywords:

Female saints, Rumi, Mawlawism, Kira Khatun, Fatıma Khatun, Fakhrunnisa, Gumaj Khatun, Gurju Khatun, Usta Khatun, Tawus-e Chengi, Pasha Khatun, Arife-i Khosh-lika-yı Konawi,

PDF

___

» Araz, Nezihe, Anadolu Erenleri, İstanbul, 2000.
» _____, Anadolu’nun Kadın Erenleri, İstanbul, 2001.
» Asiye Hâtun, Rüya Mektupları, haz. C. Kafadar, İstanbul, 1994.
» Asımgil, Sevim, Gönül Bahçesine Giden Yol, İstanbul, 1995.
» Aşkar, Mustafa, “Kadın Sûfîleri Anlatan Bir Menâkıbnâme: Menâkıb-ı Velîyyâti’n-Nisâ”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, XIII (Temmuz- Aralık 2004), 75-98.
» Ayverdi, Samiha ve diğerleri, Kenan Rifai ve 20. Asrın Işığında Müslümanlık, İstanbul, 1965
» Bahadır, İbrahim, Alevî ve Sünnî Tekkelerde Kadın Dervişler, İstanbul, 2005
» Bardakçı, M. Necmettin, “Türk Tasavvuf Geleneğinde Kadın”, Arayışlar. İnsan Bilimleri Araş- tırmaları, XIII (2005), 31-44.
» Bayram, Mikail, Fatma Bacı ve Bacıyân-ı Rûm (Anadolu Bacıları Teşkilâtı), Konya 1994
» Eflâkî, Ahmed, Menâkibü’l- Ârifîn, haz.Tahsin Yazıcı, 2c., TTK Basm., Ank., (I)1976−(II)1980.
» _____, Ariflerin Menkıbeleri, Tr. Tahsin Yazıcı, 2c, İstanbul, 1986 (c.I)- 1987 (c.II).
» Ernst, Carl W., Teachings of Sufism, Boston & London, 1999.
» Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul, 1983.
» Kalafat, Yaşar, “Anadolu’da Ulu Kadın Kişiler ve Halk İnançları”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 32 (2004), 37-54.
» Kara, Mustafa - Süleyman Uludağ, “Takdim”, Abdurrahman Câmi, Nefahât’ül-Üns. Evliya Men- kıbeleri, tr. ve şerh Lamii Çelebi, Haz. S. Uludağ – M. Kara, İstanbul, 1995.
» Kara, Mustafa , Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul, 1999.
» Kara, Mustafa, Metinlerle Günümüz Tasavvuf Hareketleri (1839–2000) İstanbul, 2002.
» Konuk, Ahmed A., Mesnevî-i Şerîf Şerhi, II (haz. Selçuk Eraydın -Mustafa Tahralı), İst., 2004.
» Köprülü, O.F., “Bâcıyân-ı Rûm” md., DİA, IV (İstanbul, 1991), 415.
» Küçük, Hülya, Tasavvuf Tarihine Giriş, Konya, 2004.
» ________, “Islam: Saints and Sacred Geographies (Turkey)”, Encyclopedia of Women & Islamic Cultures, c. V (Ledien: Brill, 2007), 230-231.
» Mardin, Şerif, Türkiye’de Din ve Siyaset (Makaleler/3), İstanbul, 1995.
» Nimet Hâtun ve Zeynep Ancan (hazırlayanlar), Allah Aşkı Her Şeyden Üstündür, Ank., 1962.
» Özönder, Hasan , Konya Velîleri, Konya, 1990.
» Ögke, Ahmet”,Bir Tasavvuf Terimi Olarak Ricâlu’l-Gayb. İbn Arabî’nin Görüşleri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, V(Ocak -Haziran 2001), 161-201.
» ________, Ahmed Şemseddîn-i Marmaravî, İstanbul, 2001.
» Raudvere, Catherina, Çağdaş İstanbul’da Sûfî Kadınlar, tr. Damla Acar, İstanbul, 2003.
» Sâkıb Mustafa Dede, Sefîne-i Nefîse-i Mevlevîyân, 3 c., Mısır, Matbaa-ı Vehhabiye, 1283 H.
» Schimmel, Annemarie, Mystical Dimesions of Islam, The University of North Caroline Press, Chapel Hill, 1975.
» Sipehsâlâr, Feridun bin Ahmed, Risâle-i Ferîdûn b. Ahmed Sipehsâlâr der Ahvâl-i Mevlânâ Celâleddîn-i Mevlevî, haz. Saîd Nefîsî, Kitâbhâne-i ve Çâphâne-i İkbâl, Tahran, 1325.
» ________, Mevlânâ ve Etrafındakiler. Risâle, Tr. Tahsin Yazıcı, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, 1977,
» Smith, Margareth, Bir Kadın Sufi Rabia, tr. Özlem Eraydın, İstanbul, 1991.
» Türer, Osman, Osmanlılarda Tasavvufî Hayat:Halvetîlik Örneği. Hediyyetü’l-İhvân, İst.,2005.
» Uludağ, Süleyman, Sûfî Gözüyle Kadın, İstanbul, 1995.
» Yola, Şenay, “Cerrahiye” md., DİA, VII (İstanbul 1993), 416-420.
» Yücer, Hür Mahmut, “Eyüp’te Hâtuniye Tekkesi ve “Tenşîtü’l-Muhibbîn bi Menâkıb-ı Hâce Hüsâmeddîn”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Der.,X (Ocak-Haziran2003),219-249.