Kırk Yıllık Hatırın İletişim Mekanı Olarak Kahvehaneler

Mekan, yaşanışı açısından değerlendirildiğinde yerelden evrensele insanların ve toplumların paylaştığı bir yaşamsal deneyim tarzına ev sahipliği yapar. Medeniyetin özü olan toplumsal alışkanlıklar bir yandan her türlü sınırı aşıp insanları bir araya getirirken, öte yandan yaşamsal deneyimin geçtiği mekanlarda karmaşık bir kültürel ilişkiler sistemini inşa eder. Osmanlı kentlerinin biçimlenmesinde temel bölümlerden biri olan, günümüz kentlerinde ise sınırları biraz daha kayganlaşan, çarşı ve çarşıyla özdeş hale gelen dükkanlar, arasta, bedesten, cami, hamam ve hanlar kültürel ilişkiler sisteminin zeminini oluştururlar. Bu fiziksel ortamın en önemli belirleyicilerinden olan kahvehaneler ise, Osmanlı’dan günümüze, sosyo-kültürel ilişkileri kamu sahasına, özellikle söz konusu alanın toplumsal topografyasını şekillendiren mahalle ölçeğine aktaran mekanlardır. Her türlü siyasi ya da dini otoritenin çok sıkı denetim altında tuttuğu kamu hayatının farklı kutuplarını simgeleyen kahvehaneler, çoğu zaman toplumsal hayatın yeniden biçimlendirildiği yerlerdir. Toplumsal düzenin yeniden üretilmesine aracılık ederken, hem tükenen yerler, hem de tüketim yerleri olarak toplumların gündelik hayatlarında çok yönlü bir iletişim ağının üretici merkezleri olma rolünü de üstlenirler. Özgürce seçilmiş toplumsal ilişkiler ortamı olarak kullanıcılarının dokudukları yeni hayat felsefesini şekillendirirler ve sınırları giderek genişleyen kültürel dolaşım şebekesi aracılığıyla toplumun bütün katmanlarını kuşatan sosyalleşme hareketine öncülük ederler. Bu çalışma kapsamında geçmişten günümüze kahvehanelerin mekansal yapısı ortaya konacak ve modernlik ötesi tartışmalarda değişim süreci irdelenecektir.

Coffeehouses as a Communication Space of the Forty Years of Friendship

Space, when considered regarding the way it is used, represents a style of a residential experience, which, from the local to the universal shared by human beings and communities. While on the one hand, social habits, which are the essence of civilization, overcome all the borders and make people together, on the other hand, they constitute a complex cultural system of relations faced within those spaces. Buildings such as shops, “arasta”, “bedesten”, mosque, “hamam” and “han,” which were the major units of the Ottoman towns and whose borders have become more indefinite in the contemporary cities while being identical with the market (bazaar), constitute the base of this system of cultural relations. Coffee Houses, one of the most important characteristics of this physical environment, are the spaces that from the Ottomans to the present day transferred socio-cultural relations to the public area, and primarily to the “mahalle” scale that shaped the social topography of the same places. Coffee Houses, symbolizing different poles of the public life that is controlled very firmly by any form of political and religious authority, appear most of the time as the place where social life is reshaped. While mediating for the reproduction of the social order, they assume the role of a productive center of a multi-faceted communication web in the daily life of the communities, as the places that consume and are consumed at the same time. In this paper, the spatial construction of the Coffee Houses from past to the present will be analyzed, and the process of change in the beyond-modern discussions will be scrutinized.

___

  • Açıkgöz, N. (1999). Kahvenâme. Ankara: Akçağ
  • Akyıldız, A. (2004). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim
  • Altınay, R. A. (1987). Onuncu Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı. (Haz.) Abdullah Uysal, Ankara: Kültür Eserler Dizisi:10, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı
  • Anastassiadou, M. 1998. Son Osmanlılar Döneminde Selanik Kahvehaneleri. (Ed.) Hélène Desmet Grégoire, François Georgeon, Doğu’da Kahve Kahvehaneler içinde (s.93). İstanbul: YKY
  • Aytaç, Ö., 2005, Türkiye Kentleşmesinde Bir Ara Kurum: Kent Kahvehaneleri, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi (2) 181, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
  • Berkes, N. (2006). Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Haz.) Ahmet Kuyaş, İstanbul: YKY
  • Birsel, S. (1983). Kahveler Kitabı, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür
  • Bingül, İ. (2004). Cinsellik Mekanı Olarak Kahvehane, http://ilyazbingul.blogspot.com.tr/2007/11/ cinsellik-mekan-olarak-kahvehane-varlk.html (Erişim, Şubat 2014)
  • Cerasi, M. (1999). Osmanlı Kenti. İstanbul: YKY
  • Evren, B. (1996). Kent Yaşamı ve Kahvehaneler, Habitat II (Yerleşme, Kentleşme). (Sayı:8, s. 333) Yeni Türkiye. Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, Ankara
  • Faroqhi, S. (1995). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt
  • Georgeon, F. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İstanbul Kahvehaneleri. (Ed.) Hélène D. Grégoire, François Georgeon, Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler (s.70-77). İstanbul: YKY
  • Giddens, A. (2004). Modernliğin Sonuçları, (Çev.) Kuşdil, E. İstanbul: Ayrıntı
  • Habermas, J. (2000). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, (Çev.) Bora, T., Sancar, M., İstanbul: İletişim
  • Habermas, J. (2004). Kamusal Alan, Kamusal Alan içinde, (Der.) Özbek, M., İstanbul: Hil
  • Hattox, R. (1988). Kahve ve Kahvehaneler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt
  • Heise, U. (2001). Kahve ve Kahvehane. İstanbul: Dost
  • Işın, E. (2000). Bir İçecekten Daha Fazla, Kahve ve Kahvehanelerin Toplumsal Tarihi, Tanede Saklı Keyf: Kahve, (Der.) Özpalabıyıklar, S., İstanbul: YKY
  • Işın, E. (2001). İstanbul’da Gündelik Hayat, İstanbul: YKY
  • Ibellings, H. (2002). Supermodernism: Architecture in the Age of Globalisation. Netherland: NAİ
  • Judets, E. P. (1964). “Eski Romen Kasabalarında Türk Kahvehaneleri, Türk Halk Kültürü Araştırmaları, Sayı: 237, (Çev.) Ayhan Doğancı, Ankara: Ankara
  • Kahvehaneler (1994). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde, (Cilt 4, s.387), Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını, İstanbul
  • Kırlı, C. (2000). “Kahvehaneler ve Hafiyeler: 19. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı’da Sosyal Kontrol”, Toplum ve Bilim (Sayı: 83, s.58), İstanbul: Birikim
  • Kırlı, C., 2002, www.let.leidenuniv.nl/tcimo/tulp/research/Kirli.htm (Erişim, Kasım 2004)
  • Kırlı, C. (2006). XIX. Yüzyılda İstanbul Kahvehaneleri, http://www.obarsiv.com/vct_2004_cengizkirli. html (Erişim, Mart 2010)
  • Mantran, R. (1995). XVI-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu, (Çev.) M.Ali Kılıçbay, Ankara: İmge
  • Naskali, Gürsoy, E. (2012) Türk Kahvesi Kitabı, İstanbul: Kitabevi
  • Özbek, M. (2004). Kamusal Alan, İstanbul: Hil
  • Öztürk, S. (2005). Cumhuriyet Türkiye’sinde Kahvehane ve İktidar. Ankara: Kırmızı
  • Peçevi, İ. (1981). Peçevi Tarihi I, (Haz.) Bekir Sıtkı Baykal, Ankara: Kültür Bakanlığı
  • Sakaoğlu, N. (2004), Divriği’de Asırlık bir Yeniçeri Kahvehanesi: Hacı Milli’nin Kahvesi, Toplumsal Tarih (126) 125
  • Sankır, H. (2010) Osmanlı İmparatorluğu’nda Kamusallığın Oluşumu Sürecinde kahvehanelerin Rolü Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (Sayı:Güz 13), 185-210, Ankara
  • Schivelbusch, W. (2000). Keyif Verici Maddelerin Tarihi, Ankara: Dost
  • Sennettt, R. (1992) Kamusal İnsanın Çöküşü, İstanbul: Ayrıntı
  • Sözen, M.. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür
  • Tanyeli, U. (1997). Akdeniz’de Mimarlık Platformu, Tasarım Mimarlık, (Sayı: 67, s. 86-97), İstanbul: Tasarım
  • Tanyeli, U. (2001). Sedat Hakkı Eldem. İstanbul: Boyut
  • Timisi, N. (2003). Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokr@si, Ankara: Dost
  • Uzunçarşılı, İ.H. (1984). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı 1888-1977. Ankara: Türk Tarih Kurumu
  • Ünüvar, K. (1998-99), Osmanlı’da Bir Kamusal Mekan; Kahvehaneler, Doğu Batı Düşünce Dergisi (5) 198, http://www.dogubati.com/tum-sayilar/ yayinlanan-sayilar/5-sayi-5-kamusal-alan.html
  • Ünver, S. (1962), Türkiye’de Kahve ve Kahvehaneler içinde, Türk Etnografya Dergisi (Sayı:5, s.47). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı
  • Yaşar, A. (2005), Osmanlı Şehir Mekanları: Kahvehane Literatürü, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3 (6) 237-256
  • http://www.fatih.edu.tr/~ayasar/Yayinlarim/kahvehane_literatur.pdf (Erişim, Ocak 2010)