XVII-XIX. Yüzyıllarda Osmanlı Dönemi Konut Mimarisinde İç Mekân Tavan Süslemelerine Genel Bir Bakış
Osmanlı Mimarisi, XIV. yüzyıldan XX. yüzyıl başlarına kadar uzanan geniş bir sürece yayılmaktadır. Türkiye Selçuklularını takiben gelen Osmanlı; Erken-Olgun (Klasik) ve Geç devir olmak üzere yüzyılları kapsayan zengin mimari eserler ortaya koymuştur. Mimari yapılarında sadece dış cephelerine değil iç mekân kurgusuna da önem veren Osmanlı Devleti, mimari yapılarını çeşitli malzeme ve teknikler kullanarak bezemelerle süslemiştir. Makalede, erken-klasik dönem ve batılılaşma dönemi ile Osmanlı sivil mimarlık unsurlarından konut mimarisi iç mekân dekorları yönünden tarihsel bir perspektifte incelenmekte olup, XVII.-XIX. yüzyıllara tarihlenen eserlerin iç mekân tasarımlarında tavan bezeme özellikleri ele alınmıştır. Çalışma kapsamında, mimari mekanların iç mekân tasarımlarındaki tavan düzenlemelerine yer verilmiş ve Köprülü Yalısı, Latifoğlu Konağı, Birgi Çakıroğlu Konağı ve Kavafyan Evi incelenmiştir. Bu incelemede, makale kapsamında ele alınmış olan Osmanlı konut mimarisinin iç mekân kurgusunda daha önceki yüzyıllarda uygulanmış, bilinirliği, kaydı ve ulaşılabilirliği olan tavan düzenlemeleri göz önünde bulundurulmuştur.
Anahtar Kelimeler:
XVII-XIX. Yüzyıl Osmanlı Konut Mimarisi, İç Mekân Tasarımı, Türk Sanat Tarihi, Bezeme, Tavan Dekorasyon
A General Overview of Ceiling Decoration in the Interior Design in XVII-XIX. Ottoman Period Residential Architecture
Ottoman Architecture spreads over a long period from the XIV. century to the beginning of the XX. century. The Seljuks of Turkey followed by Ottomans revealed superb architectural works in Early-Mature (Classic) and Late period which covers centuries. The Ottoman Empire, which attaches importance not only the exterior facades but also the interior design of the architectural structures, adorned by using various materials and techniques. In the article, early-classical period and westernization period with residential architecture from elements of Ottoman civil architecture are examined in terms of the ceiling decoration characteristics of interior design of civil architectural structures dated to XVII.-XIX. centuries are presented. Study includes ceiling decorations and investigates which is the important part of interior design of architectural spaces and evaluates Köprülü Yalısı, Latifoğlu Mansion, Birgi Çakıroğlu Mansion and Kavafyan House. In this investigation, the ceiling decorations of interior design that have been implemented in previous centuries, known, had a record and accessible, have been taken into consideration from the scope of the interior design of the Ottoman residential architecture.
Keywords:
XVII-XIX. Ottoman Residential Architecture, Interior Design, Turkish Art History, Adornment, Ceiling Decoration,
___
- Kaynakça
- Akok, Mahmut. “Tokat Şehrinin Eski Evleri”. AÜ İlâhiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi, 2 (1958): 129-151.
- Aras, Rahmi. Mehmet Budakçı ve Murat Erbüyük. “Kütahya Merkez ve Emet İlçesi Geleneksel Türk Evi Tavanları”. Politeknik Dergisi. 8/1 (2005): 81-86.
- Arık, Rüchan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, 1989.
- Arseven, Celal Esad. Türk Sanatı. İstanbul: Cem Yayınevi, 1973.
- Arslan, Hidayet. “Boğaziçi’nde 18. Yüzyıldan Kalma Bir İstanbul Evinin Durumu Hakkında Sanat Tarihi Bağlamında Yeni Değerlendirmeler”. METU, 31/1 (2014): 97- 117.
- Atasoy, Nurhan. I. Sultan Mahmud Devrinden Bir Abide Ev, Sanat Tarihi Yıllığı VI, 1974-1975. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü Yayını, 1976.
- Bozkurt, Selvinaz Gülçin. “19. Yüzyıl Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekan Kurgusunun Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi”. Journal of the Faculty of Forestry, 62/2 (2013): 37-70.
- Çal, Halit. Tokat Evleri. Ankara: Turizm ve Kültür Bakanlığı, 1988.
- Demirarslan, Deniz. “19. Yüzyıl Türk Sivil Mimarisinde Duvar Resmi Estetiği ve İstanbul Teması”. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 1/1 (2016):105-125.
- Demiriz, Yıldız. Osmanlı Mîmârîsinde Süsleme I-Erken devir (1300-1453). İstanbul: Kültür Bakanlığı, 1979.
- Demiriz, Yıldız. “Osmanlı Kalem İşleri”. Osmanlı Ansiklopedisi. XI, Ankara: Yeni Türkiye, 1999.
- Eldem, Sedad Hakkı. “17 ve 18. Asırlarda Türk Odası”. Güzel Sanatlar Mecmuası. 5 (1944): 26.
- Eldem, Sedad Hakkı. Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, 1954.
- Eldem, Sedad Hakkı. Röleve II, Birgi Çakırağa Konağı. D.G.S.A. İstanbul, 1977.
- Eldem, Sedad Hakkı. Türk Evi Osmanlı Dönemi. İstanbul: TAÇ Vakfı, 1984.
- Ersoy, Ayla. “19. Yüzyılda Tokat’ta Bir Türk Evi”. Türkiyemiz Kültür ve Sanat Dergisi, 4/73 (1994): 4-59.
- Esin, Emel. Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
- Eyice, Semavi. XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı Ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klâsik Üslûbu, Sanat Tarihi Yıllığı IX – X, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü 1979-80. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1981.
- İşler, E. ve Rahmi Aras. “Kastamonu Merkez, Daday ve Safranbolu Geleneksel Türk Evi Tavanları”. Akdeniz Sanat Dergisi. 6 /11 (2013): 166-180.
- Kahraman, B. “Geleneksel Türk Odasında Ahşap İç Mimari Elemanları”. Yüksek Lisans Tezi, M.S.G.S.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1997.
- Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: YEM Yayınevi, 2007.
- Kuban, Doğan. “Ahşap Türk Konut Mimarisi”. Sabah Ülkesi Kültür, Sanat ve Felsefe Dergisi, 2017.
- Küçükerman, Önder. Anadolu’daki Geleneksel Türk Evinde Mekân Organizasyonu Açısından Odalar. İstanbul: Apa Ofset Basım Evi, 1973.
- Ödekan, Ayla. “Mukarnas Bezeme”. Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 1 (1988): 475-478.
- Ögel, Semra. “Yaşam Biçiminden Süslemesine Anadolu’nun Selçuklu Çehresi”. Türkiyemiz-Kültür ve Sanat Dergisi, 59 (1989): 7-10.
- Özgen, Mutlu. “Tokat Latifoğlu Konağı”. Vakıflar Dergisi, 30 (2007): 487.
- Tayla, Hüsrev. “Mudanya Evleri ve Tahir Paşa Konağı”. Turing-Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, 63/342 (1978): 3-11.
- Ünal, Rahmi Hüseyin. Birgi: Tarihi, Tarihi Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2001.
- Ünver, Süheyl ve Sedad Hakkı Eldem. Amucazade Hüseyin Paşa Yalısı. İstanbul: Kâğıt ve Basım İşleri AŞ., 1970.
- Yıldırım, Kemal ve Mehmet Lutfi Hidayetoğlu. “Geleneksel Türk Evi Ahşap Tavan Süsleme Özelliklerinin ve Yapım Tekniklerinin Çeşitliliği Üzerine Bir İnceleme”. 9. Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, İzmir, 16-18 Kasım 2006.
- Sakaoğlu, Necdet. “Bebek’te Kavafyan Konağı”, Skylife, 5 (1998), 74.
- İnternet Kaynakları
- Amasya İl Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Kara Mustafa Paşa Külliyesi, Merzifon, Amasya”. Son güncelleme 2 Ocak, 2018. www.kulturportali.gov.tr.
- Discover Islamic Art. “Birgi Çakırağa Konağı Planı”. Erişim 2 Ocak, 2018. http://www.discoverislamicart.org.
- Taha Toros Arşivi. “İstanbul Konaklarına Dair”. Erişim 23 Aralık, 2017. http://earsiv.sehir.edu.tr.
- Türk Dil Kurumu. “Konak”. Erişim 2 Ocak, 2018. http://www.tdk.gov.tr.
- Türk Dil Kurumu. “Yalı”. Erişim 2 Ocak, 2018. http://www.tdk.gov.tr.
- Şekil Listesi
- Şekil 1: Amasya İl Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Kara Mustafa Paşa Külliyesi, Merzifon, Amasya”. son güncelleme 2 Ocak, 2018. www.kulturportali.gov.tr.
- Şekil 2: Yenişehir Şemaki Evi, Duvar Resmi, Bursa. Kaynak: Deniz Demirarslan, “19. Yüzyıl Türk Sivil Mimarisinde Duvar Resmi Estetiği ve İstanbul Teması”, Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 1/1 (2016), 118.
- Şekil 3: Türk Evinde Oda Düzeni. Kaynak: Önder Küçükerman, Anadolu’daki Geleneksel Türk Evinde Mekân Organizasyonu Açısından Odalar. İstanbul: Apa Ofset Basım Evi, 1973, 42.
- Şekil 4: Köprülü Yalısı Plan Tipi. Kaynak: Ünver ve Eldem, Amucazade Hüseyin Paşa Yalısı.
- Şekil 5: 19.yy Ortalarına Ait Köprülü Yalısı Lattenacci’nin Yalının İçine Ait Gravürü. Kaynak: Ünver ve Eldem, Amucazade Hüseyin Paşa Yalısı.
- Şekil 6: Köprülü Yalısı Tavan Rölövesi. Kaynak: Ünver ve Eldem, Amucazade Hüseyin Paşa Yalısı.
- Şekil 7: Köprülü Yalısı Tavan Görünümü. Kaynak: Ünver ve Eldem, Amucazade Hüseyin Paşa Yalısı.
- Şekil 8: Latifoğlu Konağı Rolöve. Kaynak: Akok, “Tokat Şehrinin Eski Evleri”, 145.
- Şekil 9: Latifoğlu Konağında Bir Odanın Tavan Görünümü, Fotoğraf: Prof. İlhan Özkeçeci.
- Şekil 10: Latifoğlu Konağından Bir Odanın Duvar Detayı, Fotoğraf: Prof. İlhan Özkeçeci.
- Şekil 11: Latifoğlu Konağı Baş Oda Tavanından Görünüm. Kaynak: Çal, Tokat Evleri, 13.
- Şekil 12:Discover Islamic Art. “Birgi Çakırağa Konağı Planı”. Erişim 2 Ocak, 2018. http://www.discoverislamicart.org.
- Şekil 13: Birgi Çakırağa Konağı Üst Kat Sofasının Tavanından Görünüm. Kaynak: Sedat Hakkı Eldem, Röleve II, Birgi Çakırağa Konağı, İstanbul: D.G.S.A., 1977.
- Şekil 14: Birgi Çakırağa Konağı İç Mekan Tasarımında Tavan Bezemesi. Kaynak: Kuban, Kuban, Osmanlı Mimarisi, 479.
- Şekil 15: Birgi Çakırağa Konağı Manzara Tasviri. Kaynak: Kuban, Kuban, Osmanlı Mimarisi, 479.
- Şekil 16: Kavafyan Evi. Orta Kat Planı. Kaynak: Sedat Hakkı Eldem, Türk Evi Osmanlı Dönemi, İstanbul: TAÇ Vakfı, 1984, 178.
- Şekil 17: Kavafyan Evi. Üst Kat Planı. Kaynak: Eldem, Türk Evi Osmanlı Dönemi, 179.
- Şekil 18: Kavafyan Evi, Üst Kat. Kuzey Eyvanı, (Solda). Kaynak: Arslan, “Boğaziçi’nde 18. Yüzyıldan Kalma Bir İstanbul Evinin Durumu”, 103.
- Şekil 19: Kavafyan Evi, Üst Kat, Kuzey Eyvanı, Fotoğraf: Önder Durmaz, (Sağda). Kaynak: Necdet Sakaoğlu, Bebek’te Kavafyan Konağı, Skylife, 5 (1998), 74.
- Şekil 20: Çıtakari Uygulaması, (Solda). Kaynak: Yıldırım ve Hidayetoğlu, “Geleneksel Türk Evi”, 336.
- Şekil 21: Kavafyan Evi, Tavan Detayı, (Sağda). Kaynak: Arslan, “Boğaziçi’nde 18. Yüzyıldan Kalma Bir İstanbul Evinin Durumu”, 106.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: Okur Yazar Derneği
Sayıdaki Diğer Makaleler
XVII-XIX. Yüzyıllarda Osmanlı Dönemi Konut Mimarisinde İç Mekân Tavan Süslemelerine Genel Bir Bakış1
İlhan Özkeçeci, S. Nesli Gül Durukan, Hakan Alacalı
Rusya’nın Kürdoloji Çalışmaları (1787-1947)
Burcu Özdemir, Ayna Askeroğlu Arslan
XVII-XIX. Yüzyıllarda Osmanlı Dönemi Konut Mimarisinde İç Mekân Tavan Süslemelerine Genel Bir Bakış