Peyami Safa’nın Romanlarında Parçalanan Modern Kent

Bu makalede modernliğin üretildiği ve deneyimlendiği alan olarak modern kent ve gündelik hayat kavramı odağa alınmıştır.  Modernliğin kavranabilmesi için modern kentin ve kentte yaşanan gündelik hayatın analiz edilmesi gereklidir. Böyle bir analiz için elverişli kaynaklardan birinin roman olduğu, çünkü modern çağın ürünü olan romanın bireyi modern kentte, gündelik yaşantı içinde temsil etme kaygısıyla yola çıktığı ortaya konmuştur. Bu görüşten hareketle Türkiye’de modernleşme üzerine düşünce üretmiş başlıca Cumhuriyet dönemi yazarlarından olan Peyami Safa’nın 1923 ve 1951 yılları arasında yayımlanmış olan üç romanı ele alınmıştır. Bu romanlarda İstanbul’un modernleşen bir kent olarak, kişilerin zihninde karmaşa, kalabalık, tren ve otomobil gürültüsü gibi izlenimlerle yer ettiği görülmüş, ayrıca modern kente özgü zenginle yoksulun, sosyal olarak güçlü olanla güçsüz olanın anlık karşılaşmalarının da bu romanlarda yer aldığı saptanmıştır. Üstelik Peyami Safa’nın modernlikle ilgili gözlemleri, Türkiye’ye (ve gecikmiş modernliklere) özgü olmayıp Batı Avrupa’da üretilmiş edebiyat yapıtlarındaki gözlemlerle de koşutluk içindedir. 

The Dissolution of the Modern City in the Novels of Peyami Safa

The focus of this article is the modern city, as the place where modernity is both structured and also experienced through the practices of everyday life. Grasping the nature of modernity necessitates an understanding of modern city and an analysis of the everyday life in modern city. Novels offer an invaluable opportunity for such an analysis because they are the product of the Modern Age and they display artist’s desire for realism in representing the every day life of the individual in modern city. Three novels of Peyami Safa—one of the early Republican authors who elaborated issues of modernization—which were published between 1923 and 1951, were analyzed with these in mind. These novels were observed to represent Istanbul as an example of the modern city, with fragmentary images associated with turmoil, crowds, noisy trains and cars. An additional observation about the novels is that they portray accidental instances of encounters between the rich and the poor as well as the strong and the weak. Another aspect of the analysis is that, Peyami Safa’s recording of modernity as such is not exclusive to Turkish literature, which is often seen as a product of a belated modernity. On the contrary, Safa’s responses to modern moments have many parallels with those of the West European novelists.

___

  • Baudelaire, Charles. “Yoksulların Gözleri”. Paris Sıkıntısı. Çev. Erdoğan Alkan. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, 2001.
  • Berman, Marshall. Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor. Çev. Ümit Altuğ ve Bülent Peker. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
  • Dostoyevski, Fyodor, M. Yeraltından Notlar. Çev. Mehmet Özgül. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
  • Gürbilek, Nurdan. “Doğu’nun Cinsiyeti: Kudretli Erkek, İhiyat Âşık, Mistik Anne”. Kör Ayna Kayıp Şark. İstanbul: Metis, 2004. 75-96. Jameson, Fredric. A Singular Modernity: Essay on the Ontology of the Present. Londra: Verso, 2002.
  • Jervis, John. Exploring the Modern: Patterns of Western Culture and Civilization. Oxford: Blackwell, 1998.
  • Lefebvre, Henri. Modern Dünyada Gündelik Hayat. Çev. Işın Gürbüz. İstanbul: Metis Yayınları, 2007. La vie quotidienne dans le monde moderne. [1968]
  • —–—. The Production of Space. Çev. Donald Nicholson-Smith. Oxford: Blackwell, 1994. Production de l’espace. [1974].
  • Safa, Peyami. Mahşer (1924). 14. baskı. İstanbul: Ötüken, 2000.
  • —–—. Sözde Kızlar (1923). 24. baskı. İstanbul: Ötüken, 2000.
  • —–—. Yalnızız (1951). 15. baskı. İstanbul: Ötüken, 2000.
  • Tekeli, İlhan. “19. Yüzyılda İstanbul Metropol Alanının Dönüşümü”. Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Haz. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006. 381-92.
  • Thacker, Andrew. Moving Through Modernity: Space and Geography in Modernism. Manchester: Manchester University Press, 2003. Yerasimos, Stefanos. “Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine”. Tanzimat: Değişim Süre cinde Osmanlı İmparatorluğu. Haz. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006. 365-80.