Bir Kolektif Bellek Hikâyesi: Trabzon Tekel Binası ve Çevresinin Anlattıkları

Kentsel mekânlar; gerek morfolojik düzeyde, gerekse algı düzeyinde bir organik yapı halindedir. Bu organik yapı, kamuyu oluşturan bireylerin dışarıdan edindikleri uyaranlar ile sürekli olarak yeniden şekillenir. Nesilden nesille aktarılan uyaranlar, çok katmanlı bir resmin soyut ve somut; algısal, fiziksel, sosyal, kültürel, ekonomik, siyasal dizgelerini oluşturur. Tüm bu içerikler, toplumsal kent belleği oluşumunu sağlayan temel unsurlardır. Bu bağlamda makale, kentsel koruma disiplini ve pratiğini güncel kavram, yaklaşım ve zorluklar üzerinden irdelemeyi hedeflemekte; “kent belleği ve kimliğini koruma” üst temasına, “endüstri mirası alanının korunması ve yeniden canlandırılması” örneği üzerinden odaklanmaktadır. Kentsel korumanın ulusal ölçekteki güncel sorunu ve tehditlerinden biri olan “dönüşüm” olgusunu, “Trabzon Tekel Binası” dönüşüm süreci üzerinden, korunan ve/veya kaybolan kent belleği ve kimliği bağlamında değerlendirmektedir. Trabzon tarihi kent merkezinin kolektif kent belleği olması olgusunu bir binanın dönüşümü öncesi ve sonrası üzerinden okumayı amaçlayan makale, üst üste binen, art ve eş zamanlı mekânsal oluşumları “sözlü tarih” olgusu ile seslendirmeyi amaçlamaktadır. Elde edilen verilerin analizi aşamasında, antropolog Marc Augé’nin “Yok-Mekân” (yer olmayan) kavramı, veri analiz aracı olarak kullanılmıştır. Buradan hareketle, makale kapsamında elde edilen yazılı, görsel ve sözel veriler Augé’nin “tarihsel”, “ilişkisel” ve “kimlikleyici” kavramlarıyla ilişkilendirilerek tartışmaya açılmıştır. Kurulan negatif ve pozitif ilişkiler aracılığıyla kentsel kolektif belleği koruma ve/veya koruyamama durumlarının izleri sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Kent, Kolektif Bellek, Kimlik, Dönüşüm, Yok-Mekân, Sözlü Tarih, Trabzon Tekel Binası

A Tale of Collective Memory: What Trabzon Tekel Building and Its Environs Tell Us

Urban spaces are essentially organic structures at both the morphological and the perceptional level. The organic structure is continuously reshaped by external stimulus on individuals who comprise the public. The stimuli bequeathed from one generation to the next make up the abstract, concrete, perceptional, physical, social, cultural, economic and political systems of a multi-layer image. All these contents are the primary pillars fostering the development of the social urban memory. In this context, the article aims to investigate the urban conservation discipline and practice with reference to contemporary concepts, perspectives and issues, and focuses on the wider theme of "conservation of urban memory and identity" with reference to the model of "conservation and revitalization of the industrial heritage site". One of the current national-level problems and concerns regarding urban conservation, the concept of "transformation" is assessed with reference to the transformation process of the "Trabzon Tekel Building", is to discuss the conserved and/or lost urban memory and identity. The article which intends to arrive at a reading of the collective urban memory concept for the historical urban center of Trabzon, contrasting the state before and after the transformation of the building, aims to bring voices to overlapping, subsequent and simultaneous spatial developments through the concept of "oral history". During the analysis of the data gathered, the "Non-Places" concept of the anthropologist Marc Augé is used as the tool of data analysis. Based on that concept, the written, visual and oral data is discussed in the article, in close association with the "historical", "relational", and "identifier" concepts of Augé. The negative and positive associations thus established helped track the cases of maintaining and/or failing to maintain urban collective memory.

Keywords:

City, Collective Memory, Identity, Transformation, Non-Places, Oral History, Trabzon Tekel Building,

PDF

___

Al, M. (2011). Kentte bellek yıkımı ve kimlik inşası-Palimsest: Ankara Atatürk Bulvarı bağlamında bir inceleme.
E. O. İncirlioğlu ve B. Kılıçbay (Der.), Mekân ve kültür içinde (ss. 17-22). Ankara: Kültür Araştırmaları Derneği.
Augé, M. (1997). Yer-olmayanlar üstmodernliğin antropolojisine giriş. (Ilgaz T. Çev.), İstanbul: Kesit Yayıncılık.
Bölükbaşı, A. (2006). Anılarda Trabzon. (Cilt: I-II.) Trabzon: Serander Yayınları.
Canter, D. (1977). A purposive evaluation of places. Environment and Behavior, vol.15, no.6, 659-698. doi: 10.1177/0013916583156001
Çalak, I. E. (2012). Kentsel ve kolektif belleğin sürekliliği bağlamında kamusal mekânlar: ULAP Platz örneği, Almanya. Tasarım Kuram Dergisi, Sayı:13, 34-47.
Doğruel, F. ve Doğruel, A. S. (2000). Osmanlı'dan günümüze tekel. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Düzenli, E. (2009). Cumhuriyet dönemi’nde (1923-1960) modernite düşüncesinin mekansal kuruluşu: Merkez-periferi dinamikleri bağlamında Trabzon örneği. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
Google Earth. (2013).
Göregenli, M. (2010). Çevre psikolojisi, insan mekân ilişkileri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Gür, Ş. Ö. (2002). Palimsest: örselenmiş parşomen ya da tablet-1. Yapı Dergisi, 245, 60-65.
Harvey, D. (2006). Postmodernliğin durumu. (S. Savran, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
Lalli, M. (1992). Urban related identity: Theory, measurement and empirical findings, Joutnal of Environmental Psychology, 12, 285-303.
Lefebvre, H. (1991). The production of space. London: Blackwell Publishing.
Lynch, K. (2012). Kenti imgesi. (İ. Başaran Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Mimarlık Dergisi. (2006). Trabzon eski tekel binasının yeniden canlandırılması. Mimarlık Dergisi, 332, 35. Ankara: Mimarlar Odası.
Relph, E. (1986). Place and placelessness. London: Pion. Rossi, A. (2006). Şehrin mimarisi. (N. Gürbilek Çev.). İstanbul: Kanat Kitap.
Sert, A. (2004). Endüstri binalarının yeniden işlevlendirilmesi: Karadeniz bölgesi tekel binalarının analizi ve yeni işlev önerileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi. Trabzon.
Soygeniş, S. (2006). Mimarlık düşünmek düşlemek. İstanbul: YEM Yayınları.
Sümerkan, M. R. (1974). Fotoğraf Arşivi. Tanyeli, U.(2004). Kitle turizmi ve “yok-mekân” mimarlığı. Arredamento Mimarlık, 7-8, 74-77.
Trabzon Belediyesi APK Müdürlüğü (2006). Trabzon eski tekel binası yeniden canlandırma mimari proje yarışması şartnamesi.
Topaloğlu, G. (2013). Bir yok-mekân öyküsü: Trabzon tekel binası. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
Topaloğlu, G. Arşivi, Kaynak: TTA (Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü) Gayrimenkul A.Ş.
Tuluk, Ö. İ. (2009). Trabzon’da kamusal alan dönüşümüne erken bir tanıklık. Ö.İ. Tuluk, H.İ. Düzenli (Der.), Trabzon kent mirası yer-yapı-hafıza içinde (ss. 121-144), İstanbul: Klasik Yayınları.
Yırtıcı, H. (2005). Çağdaş kapitalizmin mekânsal örgütlenmesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
Arkiv (2011a, Eylül 21). Varlıbaş atapark alışveriş ve yaşam merkezi. 25.02.2016 tarihinde http://v2.arkiv.com.tr/p10703-varlibas-atapark-alisveris-ve-yasammerkezi.html adresinden erişildi.
Arkiv (2011b, Eylül 19). Trabzon Belediyesi hizmet binası. 26.02.2016 tarihinde http://v2.arkiv.com.tr/p10702-trabzon-belediyesi-hizmet-binasi.html adresinden erişildi.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.