ENDÜLÜS'TE KİTAP YAKMA HÂDİSELERİ

Tarihte değişik zamanlarda kitap ve kütüphanelere karşı olumsuz bir takım durumlar olagelmiştir. Çeşitli gerekçelere dayandırılarak gerçekleştirilen bu faaliyetler, bazen genel bir kargaşanın parçası olarak tezahür ederken bazen de doğrudan kitaba yönelik olarak ortaya çıkmıştır. Şu bir gerçek ki bir toplumda isyan ve kargaşa ortamı söz konusu olduğunda kitaplar ve kütüphaneler bu durumdan etkilenir. Bu makalenin konusu, bizzat kitaba yönelik olarak ortaya çıkan; yazımını engelleme, çoğaltılmasını ve dağıtımını durdurma, yasaklama, yakma ve başka şekillerle kitabın kitlelere ulaşmasına mani olma şeklindeki faaliyetlerdir. Özellikle “kitap medeniyeti” olarak nitelenen Endülüs’te, kitap yakma hadiseleri yoğun bir şekilde yaşanmıştır. Bu durum, iki hususun önemli göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Birincisi; Endülüs’te çok sayıda kitap vardı ve Endülüs medeniyeti bu kitaplardan üretilen malumat ve masnuat üzerinde yükseldi. İkincisi; Gerek Müslümanların kendi aralarında yaşanan çatışmalarda gerekse Hıristiyan işgalleri sırasında, kitap ve kütüphaneler büyük zarar gördü. Endülüs’ün çöküşünde bu faaliyetlerin de önemli rolü oldu.

Anahtar Kelimeler:

Endülüs, Müslüman İspanya, Kitap Yakma

Book Burning Events in Andalusia

PDF

___

Ahmet Cevdet Paşa, Peygamberler ve Halifeler Tarihi Kısas-ı Enbiya, sad. Ali Arslan, I-II, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2012.
Akın, Lemi, “Bosna-Hersek’teki Osmanlı Dönemi El Yazmalarının Durumu”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume X/8, Spring, 2015, 323-340, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/Turkish Studies.8261.
Bâkillânî, Ebu Bekir Muhammed b. Tayyib b. M. el-Basri el- (ö. 403/1013), et-Temhid, tah. İmadüddin Ahmed Haydar, Lübnan: Müessesetü kütübi’s-sekafiyye, 1407/1987.
Birinci, Ali, “Osmanlı Devleti’nde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2006, IV/7: 291-349.
Aydar, Hidayet, “Kur’an -Tercümesi-” , DİA, 2002, XXVI, 401-404.
Cebeci, Sedat, Vahşi Batı, İstanbul: Şule Yayınları, 1993.
Ceran, İsmail, Fas Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2012.
Çavdar, R. Tûba, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Osmanlı Kütüphanelerinin Gelişimi, İstanbul 1995, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Çelik, Mehmet, “Süryani Kaynaklarına göre İmparator Marcian’ın İskenderiye Kütüphanesini Yaktırması (1 Ağustos 455)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, X/1: 51-67.
Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer, Kısasu’l-enbiya, Kahire: Matbaatu dari’t-te’lif, 1388/1968.
Ebu Züra ed-Dımeşki, Tarihu Ebi Zür‘a ed-Dımeşki, tah. Şükrüllah Nimetullah el-Kucani, Dımeşk: Mecmau’l-lügati’l-Arabiyye, 1980.
Erünsal, İsmail E., “Kütüphane”, DİA, XXVII, 11-32.
Garaudy, Roger, Endülüs’te İslâm, çev.: Cemal Aydın, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2014.
Hamidullah, Muhammed, İslâm’ın Doğuşu, çev. Murat Çiftkaya. İstanbul: Beyan Yayınları, 2010.
---------------, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmam İbn Münebbih, terc. Kemal Kuşçu, İstanbul: Bahar Yayınları, 1967.
İbn Asakir, Ebü’l-Kasım, Tarihu Dımeşk, tah: Amr b. Garame el-Umri, Daru’l-fikr, ty.,
İbnü’l-Hatîb, Lisânüddîn, A‘mâlü’l-a‘lâm fî men bûyi‘a kable’l-ihtilâm min mulûki İslâm, tah.: Levi Provençal, E., Beyrut 1956.
‘İnan, M. Abdullah, Devletü’l-İslam fi’l-Endelüs, I-V, Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1411/1990.
İzzetbegoviç, Aliya, Tarihe Tanıklığım, terc. A. Erkilet vd., 2. Baskı, (İstanbul: Klasik Yayınları, 2003).
Kumrular, Özlem, Avrupa’da Türk Düşmanlığının Kökeni Türk Korkusu, İstanbul: Doğan Kitap, 2008.
Lea, Henry Charles, İspanya Müslümanları Hıristiyanlaştırılmaları ve Sürülmeleri, terc. Abdullah Davudoğlu, İstanbul: İnkılab Yayınları, 2011.
Makkarî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb ve zikru vezîrihâ Lisâniddin İbni’l-Hatîb, I-X, (nşr.: Yusuf eş-Şeyh M. el-Bukâî), Beyrut 1419/1998.
Mehmed Mansur, İskenderiye Kütüphanesini Müslümanlar mı Yaktı?, sad. Fahri Unan, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
Mutlu, Nuri Yücel, Endülüs Gerçeği ve Türkiye’nin Geleceği, İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı, 2001.
Nebil Abdülhayy Rıdvan, Cuhûdu’l-Osmâniyyîn li-İngâzi’l-Endelüs ve’stirdâdihi fî matla‘i’l-‘asri’l-hadîs, Mekke: Mektebetü’t-Tâlibi’l-Câmiî, 1408/1988.
Nübâhî, Ebü’l-Hasan, Târihü Kudâti’l-Endelus, (el-Markabetu’l-ulyâ), Beyrut: Lecnetü İhyâit-Türâsi’l-Arabi, 1403/1983.Öz, Şaban, İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri, İstanbul: İsar Yay. 2008.
Özdemir, Mehmet,“Endülüs'de Birlikte Yaşama Tecrübesi Üzerine Bazı Mülahazalar (VIII-XI. Yüzyıllar Arası)”, İslam ve Demokrasi, Kutlu Doğum Sempozyumu - 1998, 85-93.
---------------, “XIV. yy Endülüs’ünde Zındıklık Suçlamaları”, AÜİFD, Ankara 1998, XXXVIII, 195-224.
---------------, “Müvelledûn'un Endülüs Emevîleri Döneminde Kültürel Hayattaki Yeri” Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXIV/1: 175-208.
---------------,Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet, 2. Baskı (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013).
Parlak, Nizamettin, Lisânüddîn İbnü’l-Hatîb’in Siyâsî Kişiliği ve Tarihçiliği, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2012.
---------------, Endülüs’ün Çöküşü, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
---------------, “Endülüs’te Toplumsal Kutuplaşmanın Sebepleri ve Kültürel Sonuçları,”Milel ve Nihal, 2015, XII/1: 96-102.
Pedersen, Johannes, İslâm Dünyasında Kitabın Tarihi, terc. Mustafa Macit, Karagözoğlu, İstanbul; Klasik Yayınları, 2013.
Polastron, Lucien X., Kitap Yakmanın Tarihi, trc. Aziz Ufuk Kılıç, İstanbul: Everest Yayınları, 2015.
Suyuti, Celaleddin, ed-Dürrü’l-mensur, I-VIII, Beyrut: Daru’l-fikr, ty.
Şeyban, Lütfi, Mudejares Sefarades Endülüslü Müslüman ve Yahudilerin Osmanlı’ya Göçleri, İz Yayıncılık, İstanbul, 2010.
Tekin, Engin Cihad, Avrupalı Seyyahların Bakış Açısından Osmanlı’da Kitap ve Kütüphane Kültürü (1453-1699), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Tez, Zeki, İslâm’ın Batı Cephesi, İstanbul: Hayy Kitap, 2014.
Üçok, Bahriye, İslâm Tarihi Emeviler, Abbasiler, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
Yıldız, Hakkı Dursun (ed.), Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Abdullah, el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, tah. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, 1. Baskı, Dâru’l-ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye.
Ziya Paşa, Endülüs Tarihi, sad. Yasemin Çiçek, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.