Datça Hızırşah Kilisesi

Muğla ilinin Datça ilçesi sınırları içerisinde yer alan eser, antik dönemden itibaren zengin kültür varlıklarına ev sahipliği yapan Datça yarımadasındaki Osmanlı dönemine ait tek kilisedir. Osmanlı devletinde 1774 tarihli Küçük Kaynarca Antlaşması ile başlayan azınlıklara yeniden kilise inşa etme izni sonrasında gelişen süreçte, Anadolu’da Hıristiyan azınlıkların yaşadığı bölgelerde yoğun imar faaliyetleri gerçekleşmiştir. Osmanlı padişahlarının himayesinde gerçekleşen bu faaliyetlerde birçok eski yapı ya tamir edilmiş ya da yeni kiliseler inşa edilmiştir. Bu kapsamda inşa edilen yapılardan Anadolu’nun en güney batı noktasında yer alan, Datça Yarımadasındaki tek Osmanlı dönemi kilisesi olan Datça Hızırşah Kilisesi çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır.  Ortaçağ’a ait bir kilise kalıntısı üzerine inşa edildiği düşünülen yapı, doğu-batı doğrultusunda tek nefli dikdörtgen planlıdır. Doğu cephesine eklenmiş içten yarım daire, dıştan ise yedi cepheli bir apsisi bulunan eserin bir kitabesi bulunmamakla birlikte, son yıllarda gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarında naos duvarında ortaya çıkarılan 1890 tarihinin inşa tarihi olabileceği düşünülmektedir.  Kuzey girişin sövesindeki taş süsleme, naos içerisinde yer alan duvar paye başlıkları ve naos duvarlarındaki silmelerde bulunan stuko süslemeler ile naosun beşik tonoz örtüsünde yer alan kalem işi süslemeler, yapının süsleme programını oluşturmaktadır. 2015-2017 yılları arasında gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları ile bugünkü halini alan yapı, günümüzde Hızırşah Kültür Evi olarak hizmet görmektedir. Bu çalışmada Datça Hızırşah Kilisesi’nin mimari ve süsleme özellikleri ayrıntılı bir şekilde tanımlanarak; Osmanlı dönemi Anadolu kilise mimarisi içerisindeki yeri, benzer örnekler eşliğinde değerlendirilecektir.

___

  • Anastasiu. Bibliographiatou Episcopikon Katoloğu tou Patriarkiha tis Konstantinopolos Ket is Eklisias tis Ellados. Selanik, 1979.
  • Bean, George. Caria. Trc. Burak Akgüç. İstanbul: Cem Yayınları, 1987.
  • Bryer, Anthony - Winfield, David - Ballance Selina. The Post-Byzantine Monuments of the Pontos, Hampshire: Routledge, 2002.
  • Doğan, Özlem Sertkaya. “Datça Yarımadasında Yerleşmenin Tarihsel Süreci”, Coğrafya Dergisi 16. (Temmuz 2008): 45-58.
  • Erol, Armağan Özgür. Ege Bölgesi Rum Ortodoks Kiliseleri. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 2003.
  • Herodotos. Herodot Tarihi. Trc. Mümtekin Ökten. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1983.
  • İlter, Fügen. “Bazı Örneklerle Osmanlı Dönemi Mimarlığında XIX. Yüzyıl Ege Bölgesi Kiliseleri: Gökçeada (İmroz)-Ayvalık-Selçuk “Şirince (Kırkıca) Köyü”. XI. Türk Tarih Kongresi V, (5-9 Eylül 1990). 1987-2000. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
  • İlter, Fügen. “Doğaya Bırakılmış Bir Akdeniz Yerleşmesi: Kaya Köy (Levisi) Yerleşmesi ve Kiliseleri”, Belleten 55/213. (Ağustos 1991): 473-497.
  • Karaca, Zafer. İstanbul’da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
  • Mimiroğlu, İlker Mete. Sille Rehberi. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları, 2012.
  • Ostrogorsky, George. Bizans Devleti Tarihi. Trc. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1981.
  • Özgan, Christine. Knidos Gezi Rehberi. İstanbul: Ege Yayınları, 2014.
  • Özgümüş, Ferudun. Knidos’taki Bizans Eserleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1987.
  • Pekak, Sacit - Aydın, Suavi. “Selçuk ve Çevresinde Osmanlı İdaresindeki Gayrimüslim Tebaanın İmar Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15/2, (Ağustos 1998): 125-155.
  • Pekak, Sacit. “18-19. Yüzyıllarda Niğde ve Çevresinde Hıristiyan Dini Mimarisi”. XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1 (25-29 Mayıs Tarsus 1998). 25-48. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, 1998.
  • Tanış, Özlem. Germir Kiliseleri ve Panagia “Kimisis –Tis Theotoku” Kilisesi’nin Günümüz Koşullarında Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, 2006.
  • Tok, Emine. Datça Hızırşah Köyü Kilise Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Raporu. İzmir, 2013.