Mukadder MOLLAOGLU, Mukadder MOLLAOĞLU, Eylem BAĞ

HEMODİYALİZ UYGULANAN HASTALARDA ÖZ YETERLİLİK VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Amaç: Öz yeterlilik düzeyi yüksek olan bireyler hastalık ve tedavilerini daha iyi yönetmektedirler. Öz yeterlilik düzeyinin yüksekliği, hastalığın birey üzerindeki emosyonel sıkıntılarını azaltabilir ve yaşam kalitesini yükseltebilir.Bu çalışmanın amacı hemodiyaliz (HD) uygulanan bireylerde öz yeterliliği değerlendirmek ve öz yeterliliği etkileyen faktörleri incelemektir.Gereç ve yöntem: Tanımlayıcı nitelikte olan bu çalışma Sivas’ta Son Dönem Böbrek Yetmezliği (SDBY) olan ve hemodiyaliz uygulanan 125 hasta üzerinde yapılmıştır. Kişisel Bilgi Formu ve Genel Öz Yeterlilik Ölçeği ile elde edilen verilerin istatistiksel analizi, SPSS programında yüzde hesaplama, ortalama, iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, tek yönlü varyans analizi, Tukey testi, Kruskal-Wallis testi kullanılarak yapılmıştır.Bulgular: Çalışmada yer alan hastaların öz yeterlilik düzeyi ortalama puanı düşük bulunmuştur. Örneklemin%41,6’sı 2–5 yıldır hemodiyaliz tedavisi almakta, % 90,4’ü haftada 3 kez hemodiyalize girmekte, %68,8’inin SDBY dışında başka kronik hastalığı bulunmaktadır. Hastaların Öz yeterlilik düzeyini; yaş, cinsiyet, eğitim durumu, çalışma durumu, gelir düzeyi ve hemodiyaliz uygulama sıklığı etkilerken (p < 0,05); medeni durum ve ikamet edilen yer etkilememiştir. Ayrıca, hemodiyaliz uygulanan merkez, başka kronik hastalığın olması ve hastalık süresi ile toplam öz yeterlilik puanı arasında da istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunmamıştır (p > 0,05). Sonuç: Hemodiyaliz işlemi, hastaların öz yeterlilik düzeyini etkilemektedir. Çalışmadan elde edilen bu sonuçlar doğrultusunda, hemodiyaliz uygulanan hastaların öz yeterlilik düzeylerini arttıracak eğitim programlarının düzenlenmesi önerilmektedir. Öz yeterlilik eğitim programı öz-bakım davranışlarının kazandırılmasında hastaların kendilerine güvenini arttırıcı özellikte olmalıdır.

Anahtar Kelimeler:

Öz bakım gücü, öz yeterlilik, hemodiyaliz, hemşirelik

PDF

___

Ageborg M, Allenius BL, Cederfjall C. Quality of life, self-care ability, and sense of coherence in hemodialysis patients. Hemodialysis Int 2005; 9: 8-14.
Akda¤ ‹. Hemodiyalizde akut komplikasyonlar ve tedavisi. Turkiye Klinikleri J Surg Med Sci 2006; 37:40-48.
Baines LS, Zawada ET, Jindal RM. Psychosocial profiling: a holistic management tool for non-compliance. Clin Transplant 2005; 19: 38-44.
Bako¤lu E, Yetkin A. Hipertansiyonlu Hastalar›n Öz Bak›m Gücünün De¤erlendirilmesi. CÜHYO Dergisi, 2000; 4:41-49.
Bandura A. Self efficacy mechanism in human agency. American Psychology, 1982; 37: 122-147.
Bandura A. Self-Efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 1977; 84:191-215.
Christensen AJ. Psychological factors in end-stage renal disease:An emerging context for behavioral medicine research. J Cons Clin Psych, 2002; 70: 712-724.
Coffman MJ, Shellman J, Bernal H. An ›nterative review of american nurses perceived cultural self-efficacy. J Nurs Sch 2004; 36:180.
Collie K, Wong P, Tilston J, Butler LD, Turner-Cobb J, Kreshka MA, Parsons R, Graddy K, Cheasty JD, Koopman C. Self-efficacy, coping, and difficulties interacting with health care professionals among women living with breast cancer in rural communities. Psychooncology, 2005; 4:901-912.
Hollaway A, Watson HE. Role of self- efficacy and behav›or change. Int J Nurs Prac 2002; 8: 106–115.
Jerusalem, M., & Schwarzer, R. Self-efficacy as a resource factor in stress appraisal processes. In: Schwarzer R. (ed.). Thought control of action. DC: Hemisphere. Washington, USA, 2.nd ed.,1992; pp 195-213.
Killingworth A, Van Der Akker O. The quality of life of renal dialysis patients: trying to find the missing measurement. Int J Nurs Stud 1996; 33:107-120.
Kutner NG. Improving compliance in dialysis patients: does anything work? Semin Dial 2001; 14:324-327.
Lukkarinen H, Hentinen M. Self care agency and factors related to this agency among patients with coroner heart disease. Int J Nurs Stud, 1997; 34;295-304.
Martin PD, McKnight T, Barbera B, Brantley PJ. Satisfaction with the multidisciplinary treatment team: a predictor of hemodialysis patient compliance. Dial Transplant 2005; 34: 12-18.
Meers C, Singer MA, Toffelmire EB . Self-delivery of hemodialysis care: a terapy in itself. Am J Kidney Dis, 1996; 27:844-847.
Mollao¤lu M. Hemodiyaliz Uygulanan Hastalarda Öz Bak›m Gücü ve Depresyon, Nefr Hemfl Derg 2005; (Temmuz-Ekim): 55-60.
Oka M, Chaboyer W. Influence of self-efficacy and other factors on dietary behaviours in Japanese haemodialysis patients. Int J Nurs Prac 2002; 7:431-439.
Paydafl S. ‹ntegre Tedavi Yaklafl›m› ve Periton Diyalizi ve Hemodiyaliz Kombinasyon Tedavisi. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2007; 38:94-99.
Qiao J, Shiu A. Diabetes self-efficacy and self-care behaviour of chinese patients living in shanghai. JClin Nurs 2004; 13: 771772.
Rapley P, Dona M, Fruin J. Self-efficacy in chronic illness: the juxtaposition of general and regimen-specific efficacy. Int J Nurs Prac 1999; 5:209-211.
Robertson, Ivan T. Managerial Self-efficacy and Managerial Performance. British J Management 1993; 437-45.
Singan M, Sezer S Hemodiyalizin Reçetelendirilmesi.Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006; 2:6-12.
Sol GMB. Self efficacy in patients with clinical manifestations of vascular disease. Patient Educt. Couns., 2005; 61; 443- 448.
Song MR, Kim MJ, Lee IB, Shu MR. A study of the correlation between self-efficacy and self-care in hemodialysis. J Korean Acad Nursing 1999; 29: 563–575.
Takaki J, Yano E. Possible gender differences in the relationships of self-efficacy and the internal locus of control with compliance in hemodialysis patients. Behav Med 2006;32: 5-11.
Tanner J, Craig C , Bartolucci A . Allon M, Fox L , Geiger B, Wilson B. The effect of a self-monitoring tool on self-efficacy, health beliefs, and adherence in patients receiving hemodialysis . J Renal Nutr 1998; 8: 203-211.
Tovbin D, Gidron Y, Jean T. Relative importance and interrelations between psychosocial factors and individualized quality of life of hemodialysis patients. Qual Life Res 2003; 12:709-717.
Tsay SL, Healstead M. Self-care, self-efficacy, depression, and quality of life among patients receiving hemodialysis in Taiwan.Int J Nurs Stud 2002;39:245–251.
Tsay SL. Self-efficacy training for patients with end-stage renal disease. J Adv Nurs 2003; 43:370-375.
Walker LM. Relationship between ilness representation and selfefficacy.J Adv Nurs 2004; 48: 216-225.
Wong KW, Wong FKY, Chan MF. Effects of nurse-initiated telephone follow-up on self-efficacy among patients with chronic obstructive pulmonary disease. J Adv Nurs 2005; 49: 210-222.
Yeflilbalkan Ö, Karadakovan A, Ünal B. Periton diyalizi hastalar›n›n genel öz yeterlilikleri. Nefr Hemfl Derg 2005:39-44.
Zrinyi M, Juhasz M, Balla J, Katona E, Ben T, Kakuk G. Dietary self-efficacy: Determinant of compliance behaviours and biochemical outcomes in hemodialysis patients. NDT 2003; 18: 1869-1873.