Dımaşk’ın En Zor Yılı: Şehrin Moğollar Tarafından İşgali (658/1260)

Moğollar 656 (1258) yılında Bağdat’ı işgal ettikten sonra yönlerini daha batıdakiİslâm beldelerine çevirdiler. Bu sırada Bilâdüşşam’da Eyyûbîler, Mısır’da ise yaklaşıkon yıl önce Eyyûbî hâkimiyetine son veren Memlükler hâkimdi. Moğollar’ınözellikle Halep’i ele geçirdiklerinde burada gerçekleştirdikleri katliam ve yağmalarbütün bölgede büyük bir korkuya ve endişeye sebep oldu. Bunun üzerine aralarındaBilâdüşşam’ın en önemli merkezi olan Dımaşk’ın da bulunduğu bölgedekibirçok şehir herhangi bir direniş göstermeden Moğollar’a teslim oldu. Dımaşk’ınMoğollar tarafından işgaliyle Eyyûbîler tarih sahnesinden çekildiler. Dımaşk iseMoğollar Aynicâlût Savaşı’nda Memlükler tarafından mağlûp edilinceye kadaryaklaşık sekiz ay işgal altında kaldı. Moğol işgali, siyasî ve askerî alanda değişiklikleresebep olduğu kadar şehrin dinî, ilmî, ekonomik hayatında da önemlisonuçlar doğurdu. İşgal, Dımaşk’ta özellikle üç alanda önemli etkiler meydanagetirdi: Müslüman-hıristiyan ilişkilerinde gerilimler ve yeni bir toplumsal düzenkurma teşebbüsü; mansıplar üzerinden birtakım ulemâ ile ilişkiler kurma veilmî mansıplardaki değişiklikler; güvenlik kaygısı sebebiyle aralarında ulemâdanisimlerin de bulunduğu çok sayıda insanın şehirden göçü. Moğol işgali sırasındaDımaşk’ta meydana gelen gelişmeler ile işgalin hemen ardından yaşanan restorasyondönemini ele alan bu makale, işgalin özellikle şehirdeki ulemâya etkisiüzerinde durmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Dımaşk, Eyyûbîler, kādılkudatlık, Moğollar, ulemâ

The Hardest Year of Damascus: The Invasion of the City by the Mongols (658/1260)

Following the invasion of Baghdād in 656 (1258), the Mongols headed further westin Muslim lands. At the time, Ayyūbids controlled Bilād al-Shām while Mamlūksruled in Egypt, having put an end to Ayyūbid domination ten years earlier. TheMongols’ massacres and usurpation, especially when they captured Aleppo, causedgreat fear and anxiety throughout the region. Therefore, many of the cities inthe region, including Damascus, the most important centre of Bilād al-Shām, surrenderedto the Mongols without any resistance. The Ayyūbid dynasty collapsedwith the Mongols’ invasion of Damascus, a city which remained in Mongol handsfor about eight months until they were defeated by the Mamlūks in the battle of‘Ain Jālūt. The Mongol invasion led to significant changes in religious, scientificand economic life in Damascus, and changed the political and military structuresin the city. The invasion of Damascus caused basically three major developments:High tension in Muslim-Christian relations and the attempt to establish a newsocial order; building relations with scholars (‘ulamā’) through appointments toteaching positions, and the reorganization of positions themselves; and finally themigration of people, including scholars, from the city due to insecure conditions.This article deals with the developments that took place in Damascus during theMongol invasion and the following restoration period, with a special reference totheir influence upon the scholarly community of the city.

Keywords:

Damascus, Ayyūbids, office of chiefqādī, Mongols, ‘ulamā’,

PDF

___

Alinge, Curt, Moğol Kanunları, çev. Çoşkun Üçok, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1967.
Alshech, Eli, “Islamic Law, Practice, and Legal Doctrine: Exempting the Poor from the Jizya Under the Ayyubids (1171-1250)”, Islamic Law and Society, 10/3 (2003): 363-74.
Amitai-Preiss, Reuven, Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhânid War 1260-1281, Cambridge: Cambridge University, 1996.
Avcı, Casim, “İbn Şeddâd, İzzeddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1999, XX, 374-76.
Bezer, Gülay Öğün, “Tuğteginliler”, DİA, 2012, XLI, 349-51.
Ebû Şâme el-Makdisî, Terâcimü ricâli’l-karneyni’s-sâdis ve’s-sâbi‘, nşr. Seyyid İzzet Attâr el-Hüseynî, Kahire: Dârü’l-kütübi’l-melikiyye, 1947.
Ebü’l-Fidâ, Târîh, haz. Mahmûd Deyyûb, I-II, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417/1997.
Gilbert, Joan Elizabeth, “The Ulama of Medieval Damascus and the International World of Islamic Scholarship” (doktora tezi), University of California-Berkeley, 1977.
Humphreys, R. Stephen, From Saladin to the Mongols, Albany: State University of New York, 1977.
İbn Ebû Usaybia, Uyûnü’l-enbâ’ fî tabakāti’l-etıbbâ’, nşr. Nizâr Rızâ, Beyrut: Dâru mektebeti’l- hayât, t.y.
İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-a‘yân, nşr. İhsan Abbas, I-VIII, Beyrut: Dâru Sâdır, 1398/1978.
İbn Kādî Şühbe, Tabakātü’ş-Şâfiiyye, nşr. Abdülhalîm Han, I-IV, Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1407/1987.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ, el-Bidâye ve’n-nihâye, nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, I-XXI, Cîze: Hicr li’t-tıbâa ve’n-neşr, 1417-20/1997-99.
İbn Vâsıl, Müferricü’l-kürûb: Die Chronik des ibn Wāsil: Mufarriğ al-Kurūb fī Ahbār Banī Ayyūb, nşr. Mohamed Rahim, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2010.
İbnü’l-İmâd, Şezerâtü’z-zeheb, nşr. Abdülkādir el-Arnaût - Mahmûd el-Arnaût, I-X, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406-14/1986-93.
Jackson, Peter, The Mongols and the West, New York: Routledge, 2014. Kafalı, Mustafa, “Cengiz Han”, DİA, 1993, VII, 367-69.
Kuşçu, Ayşe Dudu, Eyyûbî Devleti Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
Lane, George, Early Mongol Rule in Thirteenth Century Iran: A Persian Renaissance, London: Routledge Curzon, 2005.
Makrîzî, Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk, nşr. Muhammed Mustafa Ziyâde, I-II, Kahire: Matbaatü’l-cenne, 1956.
Merçil, Erdoğan, “Şahne”, DİA, 2010, XXXVIII, 292-93.
Nuaymî, ed-Dâris fî târîhi’l-medâris, nşr. Ca‘fer el-Hasenî, I-II, Kahire: Mektebetü’ssekāfeti’d- dîniyye, 1988.
Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb, nşr. Müfîd Kumeyha v.dğr., I-XXXIII, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2004.
Özaydın, Abdülkerim, “Aynicâlût Savaşı”, DİA, 1991, IV, 275-76.
Özel, Ahmet, “Klasik İslâm Devletler Hukukunda Ülke Kavramı ve Günümüzdeki Durum: İbn Teymiyye’nin Mardin Fetvası ile Benzeri Diğer Bazı Fetvalar”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 43 (2012): 41-64.
Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî, Câmiu’t-tevârîh: İlhanlılar Kısmı, çev. İsmail Aka v.dğr., Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
Sa‘dî, Abbas Fâzıl, Yâkūt el-Hamevî, Beyrut: Dârü’t-Talîa, 1992.
Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât, nşr. Ahmed el-Arnaût - Türkî Mustafa, I-XXIX, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
Spuler, Bertold, İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1957.
Sübkî, Tâceddin, Tabakātü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ, nşr. Mahmûd Muhammed Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, I-X, Kahire: Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1383-96/ 1964-76.
Şeşen, Ramazan, Salâhaddin Eyyûbî ve Devri, İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı, 2000.
Şeşen, Ramazan, Salahaddin’den Baybars’a Eyyûbîler-Memluklar (1193-1260), İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı, 2007.
Şirinov, Agil, “Tûsî, Nasîrüddin”, DİA, 2012, XLI, 437-42.
Tomar, Cengiz, “el-Melikü’n-Nâsır Yûsuf ”, DİA, 2004, XXIX, 78-79.
Yılmaz, Harun, “Zengîler ve Eyyûbîler Döneminde Dımaşk’ta “Medrese” (1154-1260)” (doktora tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
Yılmaz, Harun, “Meşîhatüşşüyûh’un Doğuşu ve Mısır’da İki Hankah: Sa’îdü’s-Sü’adâ Siryâkûs”, Tasavvuf, 15/34 (2014): 1-21.
Yûnînî, Kutbüddin, Zeylü Mir’âti’-zamân, I-IV, Haydarâbâd: Dâiretü’l-maârifi’l- Osmâniyye, 1374-80/1954-61.
Zehebî, Târîhu’l-İslâm: 651-660, nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l- Arabî, 1419/1999.