16. Yüzyıl Osmanlı Kitap Sanatlarında Farklı Bir Uygulama: Şâh u Gedâ Mesnevisinin Çiçek Baskılı Kâğıtları

16. yüzyıl şairlerinden Taşlıcalı Yahya Bey’in mesnevilerinden biri olan Şâh u Gedâ’nın Amasya II. Bayezid İl Halk Kütüphanesi 2067’de kayıtlı olan nüshasının farklı teknik kullanılarak yapılmış sayfa süslemeleri ile çağdaşı olduğu düşünülen bazı eserlerin süslemeleri arasında görülen benzerlikler bu çalışmanın çıkış noktası olmuştur. Şâh u Gedâ’nın natüralist üslûptaki çiçekleri dönemin süsleme modasını belirlemiş olan Karamemi üslûbunu akla getirmekle birlikte kalıpla boyama yoluyla elde edilmiş olmaları, dönemin teknikte seri arayışları olarak görülebilir. Bu arayışın nedenlerinden biri de 16. yüzyıl İstanbul’unun belirli semtlerinde oluşmuş olan kitap pazarlarına rağbet ederek bu pazarları canlı kılan yabancıların taleplerini karşılamadaki kaygılar olmalıdır. Bu durum 16. yüzyıldan itibaren İstanbul’dan Avrupa’ya taşınan ve benzer teknikle yapıldıkları düşünülen albümlerden de anlaşılır. Konusu İstanbul’da geçen bir aşk öyküsü olan Şâh u Gedâ’nın sayfa yüzeylerinde hafif renkler kullanılarak boyanmış çiçeklerine ve araya serpiştirilmiş hayvan figürlerine ilham kaynağı önerisi ise dönemin İstanbul’unun popüler mekânlarından olan çiçek bahçeleri ve buralarda yetiştirilen çiçeklerdir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, 16. yüzyıl, Şâh u Gedâ, Kitap sanatları, Natüralist üslûp

A Different Practice in 16th Century Ottoman Book Arts: Flower Print Papers of Şâh u Gedâ Mathnawi

The study originates from the similarities found in the page ornamentations, made with a different method, of copy of Şâh u Gedâ, one of the mathnawis of Taşlıcalı Yahya, a poet of 16th century registered in Amasya IInd Bayezid Provincial Public Library inventory no 2067 and the ornamentations in some works of arts thought to have been created within the same century. Şâh u Gedâ’s naturalist style flowers are reminiscent of the Karamemi style, the reference point for ornamentations of the era and are of a similar understanding and environment associated with the ornamentations included in Muhibbî Divanı (Topkapı Palace Museum Library: R.738 m.), dated 1565 and associated with Karamemi school. The fact that they are obtained through mould dressing method can be regarded as serial queries in technique. One of the reasons for this quest is the concerns in meeting the demands of foreigners crowding book markets emerging in certain localities of Istanbul of 16th century thus facilitating commercial activities in those markets. This can be seen in the albums thought to have been created with similar methods and having moved to Europe from Istanbul since 16th century. The inspiration for the flowers on the pages of Şâh u Gedâ, which is a love story taking place in Istanbul, originates from the flower gardens, a popular venue in Istanbul of the era, and the flowers raised there, the style is associated with flowers painted with mild colors and animal figures dispersed among them.

Keywords:

Ottoman, 16th century, Şâh u Gedâ, Book arts, Naturalist style,

PDF

___

And, Metin. Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2004.
Arıtan, Saim Ahmet. “Ciltçilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7. Cilt. İstanbul: 1993.
Artan, Tülay. “İfade Biçimleri ve Mecraları İstanbul ve Ötesi (1600-1800)”. Osmanlı Dünyası. Christine Woodhead. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 1. Bs., 2018.
Atasoy, Nurhan. Hasbahçe Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek. İstanbul: Aygaz A. Ş. Yayınları, 2002.
Çağman, Filiz. Kat’ı Osmanlı Dünyasında Kâğıt Oyma Sanatı ve Sanatçıları. İstanbul: Aygaz A.Ş. Yayınları, 2004.
Demiriz, Yıldız. “16. Yüzyıl Kitap Sanatında Çiçek”. 16. Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sanatı Sempozyumu. İstanbul 11-12 Nisan 2000.
Derman, Çiçek. “Osmanlı Asırlarında Üslûp ve Sanatkarlarıyla Tezhip Sanatı”. Osmanlı Ansiklopedisi 11. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
Derman, Çiçek. “Tezhip Sanatında Üslûplar ve Sanatkârlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlar, 2012.
Duran, Gülnur. “Karamemi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlar, 2012.
Erünsal, E. İsmail. Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
Eyice, Semavi. “Elçi Hanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
İnalcık, Halil. Has-bağçede ‘Ayş u Tarab Nedîmler Şâîrler Mutrîbler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
İsen, Mustafa. “XVI. Yüzyılda Siyasal, Kültürel ve Edebî Hayat”. 16. Yüzyıl Türk Edebiyatı. Yekta Saraç, Muhsin Macit. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2011.
Kaya, Ali Bayram. “Taşlıcalı Yahyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
Kut, Günay. “Payitaht İstanbul’un Sultan Şairleri (Seyf ve’l-Kalem Sahipleri)”. İlmi Araştırmalar Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri Dergisi. 9 (2000): 161-178.
Mesera, Gülbün. “Türk Tezhip ve Minyatür Sanatı. Sandoz Bülteni. 25 (1987): 9-21.
Mesera, Gülbün. “Kanuni Sultan Süleyman’ın Sernakkaşı Karamemi”. Hat ve Tezhip Sanatı. Ali Rıza Özcan. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
Öz, Zeynep. “Bâkî Dîvânında Bahâriyye”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 19 (2017): 217-254.
Pala, İskender. “Divan Edebiyatında İstanbul”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 23. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
Sönmez, Nedim, Miniatur Geschichten Die Sammlung Indischer Malerei Im Dresdner Kupferstıch- Kabinett. Dresden: Sandstein; Bilingual edition, 2017.
Şentürk, Atila Ahmet. “En Hazin Mersiye’nin Şairi: Taşlıcalı Yahya Bey”. Dil ve Edebiyat Dergisi. 26 (2011): 26-41.
Tavernier, Batiste Jean. Bir Fransız Seyyahın Gözüyle Topkapı Sarayı’nda Yaşam, Büyük Senyörün Sarayı. Çev., Hâluk Yanardağ. İstanbul: Parıltı Yayınları, 2005.
Teply, Karl. “Nemçe İmparatorlarının İstanbul’a Yolladığı Elçi Heyetleri ve Bunların Kültür Tarihi Bakımından Önemli Tarafları”. Çev., Bekir Sıtkı Baykal. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. 12 (1969): 247-263.
Toprak, Adıgüzel Filiz. “1618 Tarihli Peter Mundy Albümü: Figürler Üzerine Bir İnceleme”. Sanat Dergisi. 22 (2012): 69-83.
Uluç, Lâle. Türkmen Valiler Şirazlı Ustalar Osmanlı Okurlar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2006.
Ünver, Süheyl Ahmet. “Türkiye’de Lale Tarihi”. Vakıflar Dergisi. 9 (1971): 265-276.
Ünver, Süheyl Ahmet. Müzehhip Karamemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1951.
Yoldaş, Kazım. “Taşlıcalı Yahyâ Bey Şâh u Gedâ (inceleme-metin)”. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi,1993.
İnternet Kaynakları
The British Museum. “PeterMundyalbümü”. Son Güncelleme 30 Mayıs 2018. http://www.britishmuseum.org/research/collection_online/search.aspx?people=27168&peoA=27168-3-18.
Koninklijke Bibliotheek. “Sihouette paper”. Son Güncelleme 30 Mayıs 2018. https://www.kb.nl/en/themes/book-art-and-illustrated-books/decorated-paper/silhouette-paper.
Landesarchiv Baden-Württemberg. “Stammbuch Georg Ringler albümü”. Son Güncelleme 29 Mayıs 2018. https://www.leobw.de/web/guest/detail//Detail/details/DOKUMENT/wlb_digitalisate/digibib-bsz4176277182/Stammbuch+Georg+Ringler+-+Codhistoct5.