İKTİBAS SANATI VE MAZMÛN

Son derece mana derinliğine sahip olan klasik edebiyatımız aynı zamanda ilmîdir. Kur’an ve hadislerle beslenen, birer bilgin olan şairlerimiz iç dünyalarında ulaştıkları doğrularını dönemin kültürüyle de yoğurarak şiirlerinde ifade etmişlerdir. Hz. Peygamber’in sünneti doğrultusunda sözü gerçek kaynağından alıp anlamı kuvvetlendirme, delillerle halkı iyiliğe yöneltme arzusu iktibas sanatının şiirimizde ziyadesiyle kullanılmasına sebep olmuştur. Nitekim iktibas şairin sözü güzelleştirmek, söze delil getirmek amacıyla ayet ve hadisleri bütün olarak ya da bunlardan parçalar alarak orijinal lafızlarıyla veya anlamlarıyla alıntılanmasına denilir. Böylece iktibas bütünlük açısından tam, nâkıs; dil açısından lafzen, mânen olmak üzere dörde ayrılır. Bunun ötesinde şairin orijinal kelime veya anlam olarak işaret ettiği herhangi bir unsura yaptığı hatırlatma telmih sanatıdır. Telmihe dayalı anlam çağrışımları olan beyitlerde kapalı istiareler bulunduğu takdirde mazmunlara ulaşılır. Ayrıca telmihten daha fazla anlam bakımından birbiriyle ilişkili kelimelerin metinde belirli bir sıra gözetilmeksizin zikredilmesi sonucu tenâsüb sanatı çerçevesinde de şiirde resmedilmek istenen şablon; mazmûn olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Klasik Türk edebiyatı, edebî sanatlar, iktibas sanatı, telmih, tenâsüb

PDF

___

Andrews, Walter. (2001), Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı. İletişim Yayınları, İstanbul.
Aydemir, Yaşar. (2007), Vücudî Hayâl u Yâr, Ayrıntı Basımevi, Ankara.
Belen, Maksut. (1997), Hızrî’nin Âb-ı Hayat Mesnevîsi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
Bilkan, Ali Fuat. (1999), Nâbî Hayatı Sanatı Eserleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
Çavuşoğlu, Mehmet. (1984), Mazmữn, Türk Dili Aylık Dil Dergisi, C 388-389: s. 198-205.
Çavuşoğlu, Mehmet. (1986), Divan Şiiri, Türk Dili Aylık Dergisi, C 415-417, s. 1-16.
Coşkun, Menderes. (2006), Klâsik Türk Şiirinde Mürekkep İstiare, Temsilî İstiare Alegori, Ahmet Yesevi Üniversitesi Dergisi, C 38, s. 51-65.
Çöm, Erol. (2001), Emîrî’nin Gülşen-i Ebrâr ve Mir’âtü’l-Ebrâr Mesnevîleri (İnceleme-Metin), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Dilçin, Cem. (2016), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI. (2006), Kur’ân-ı Kerîm Meali, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
Durmuş, İsmail. (2000), “İktibas”. DİA, C 33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Doğan, Muhammet Nur. (2006), Yolculuk Metaforu Bağlamında Divan Şiirini Üretmek ve Anlamak, MEB. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, s. 47-57.
Ece, Selami. (2002), İktibas, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C 19, s. 39-53.
Feyizli, Hasan Tahsin. (2008), Feyzü’l-Furkân Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meali, Server İletişim, İstanbul.
HADİSLERLE İSLAM ANSİKLOPEDİSİ. (2014), Türkiye DİA Yayınları, Ankara.
İslamoğlu, Abdulmecit. (2013), Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd’i, Bolu Belediyesi Yayınları, Bolu.
Kavruk, Hasan. (2001), Şeyhülislâm Yahyâ Divânı, MEB, Ankara.
Köksal, Fatih. (2003), Ravzatü’l-envâr, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Kurnaz, Cemal. (2011), Eski Türk Edebiyatı, Berikan Yayınları, Ankara.
Küçük, Sabahattin. (2016), Bâkî Dîvânı’ndan Seçmeler, Akçağ Yayınları, Ankara.
Külekçi, Numan. (2003), Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar, Akçağ Yayınları, Ankara.
Külekçi, Numan. (1999), XI.-XX. Yüzyıl El Yazması Metinler Ve Özetleriyle Mesnevi Edebiyatı Antolojisi, Aktif Yayınları, Erzurum.
Kütük, Rıfat. 1995), Celâl-zâde Sâlih Çelebi, Leylâ ve Mecnûn, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
Macit, Muhsin. (2007), Nedîm Divânı, Akçağ Yayınları, Ankara.
Pekolcay, Necla. (1999), İslâmi Türk Edebiyatı Tedkik Metodlarının Genel Esasları ve Mazmun Anahtarları, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Razî, Fahreddin. (2008), Tefsîr-i Kebîr Mefâtîhu’l-Gayb. Çev. Ünalmış, Ahmet Hikmet. Huzur Yayınları, İstanbul.
Saraç, M.A. Yekta. (2006), İktibas Klâsik Edebiyat Bilgisi-Belâgat, Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
Sarıçiçek, Ramazan. (2014), Taşlıcalı Yahya Bey Gencîne-i Râz (İnceleme-Metin-Dizin), Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara.
Schimmel, Annemarie. (2001), İslam’ın Mistik Boyutları, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
Sungur, Necati. (1994), Âhî Divânı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Tarlan, Ali Fuat. (1985), Fuzûlî Divanı Şerhi, Akçağ Yayınları, Ankara.
Taş, Hakan. (2008), Vusûlî Dîvân, Gençlik Kitabevi Yayınları, Konya.
Uzun, Mustafa. (2011), “İktibas”, DİA, C 22, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Yılmaz, Mehmet. (2013), Kültürümüzde Ayet ve Hadisler Ansiklopedik Sözlük, Kesit Yayınları, İstanbul.