GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ AĞIZLARINDA GEÇEN İKİLEMELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

İkilemeler, Eski Türkçeden bu yana dilimizin her döneminde ve lehçesinde yer almaktadır. Tekrarlar olarak da adlandırılan ikilemeler, anlamı güçlendirmek, söze ahenk katmak amacıyla kullanılan kelime gruplarıdır. Özel bir yapıya sahip olan bu kelime grupları Türkçenin önemli söz varlıkları arasındadır. Söz varlığımızın zengin kaynakları olan ağızlarda da bu özel yapılar kullanılmaktadır. Bu söz varlıklarının Anadolu ağızlarında tespit edilerek yazıya aktarılması dilimizin söz varlığı açısından oldukça önemlidir. Çünkü bu tür çalışmalar sonucunda görülebiliyor ki yazı dilimizde kullanılmayıp da ağızlarda varlığını sürdüren pek çok kelime bulunmaktadır. İkileme yapısında da bu tür kullanımlar varsa bunları kalıcı hale getirerek söz varlığımıza katkı sunmak istiyoruz. Bu düşünceden hareketle çalışmamızda Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan dokuz ile ait (Adıyaman, Batman, Gaziantep, Diyarbakır, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) derlenmiş ağız metinlerini tarayarak metinlerde geçen ikilemeleri tespit ettik. Tespit ettiğimiz ikilemleri ağızlarda kullanıldığı şekliye yazıya aktardık ve tespit ettiğimiz illere göre alt alta tasnif ettik. Bu özel yapıları daha sonra yapılışlarına ve cümle içindeki görevlerine göre iki ana başlıkta değerlendirdik. Gerekli yerlerde çeşitli alt başlıklara ayırarak tasnifi zenginleştirdik. Yeteri kadar da örnekle bu tasnifleri daha anlaşılır hale getirdik. Metinlerde ikilemeleri yazı dilimizde olup olmadığına bakmaksızın kayıt altına aldık. Derleme sonucunda yazı dilimizde kullanılmayan ikilemelerin varlığını tespit ettik. Çalışmamızın ikileme kavramının daha iyi anlaşılmasına ve söz varlığımıza katkı sunacağını düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler:

İkileme, Tekrarlar, Güneydoğu Anadolu, Ağız, Türkçe

PDF

___

Ağakay, Mehmet Ali. (1954), “Türkçede Kelime Koşmaları”, TDAY-Belleten, TDK Yay., Ankara, s. 97-104
Alkaya, Ercan. (2008), “Orta ve Doğu Karadeniz Ağızlarında Görülen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, Volume 3 Issue 3, s. 37-76
Bulut, Serdar. (2013), “Türkiye Türkçesi Ağızları Üzerine Çalışma Yapılmayan İl Ve İlçeler”, Turkish Studies, Volume 8/1, s. 1129-1150
Caferoğlu, Ahmet. (1995), (Gün. Doğ. İl. Ağz. Top.), Güneydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yay., Ankara
Çağatay, Saadet. (1978). “Uygurcada Hendiadyoinler, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler”, Ankara Ün. DTCF Yay., s. 29-66
Erdem, Mehmet Dursun (2005), “Harezm Türkçesinde İkilemeler ve Yinelemeler Üzerine”, Bilig, S. 33, s. 189-225
Ergin, Muharrem. (2012), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul
Erten, Münir. (2011), (Diy. Ağz.), Diyarbakır Ağzı, TDK Yay., Ankara
Gül, Rıza. (1993), (Kil. Mer. Köy. Ağz.), Kilis Merkez ve Köyleri Ağızları, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana
Hatipoğlu, Vecihe. (1981), Türk Dilinde İkileme, TDK Yay., Ankara
Karaağaç, Günay, Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara 2012
Korkmaz, Zeynep. (2010), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., 4. Baskı Ankara
Özçelik, Saadet. (1997), (Urf. Mer. Ağz.), Urfa Merkez Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük), TDK Yay., Ankara
Özkan, Bülent, (2010), “Türkiye Türkçesinde ‘İkili Tekrarlar’ın Sözlükbilimsel Dizgesel ve Metinsel Görünümleri”, Turkish Studies, 5/4, s. 564-582
Sev, Gülsel, (2004), “Divanü Lûgati’t-Türk’te İkilemeler”, TD, S. 634, s. 497-510
Şimşek Umaç, Zeynep. (2010), “Gaziantep Çepni Ağzının Türkiye Türkçesi Ana Ağız Gruplarını Belirleyen Özellikler Bakımından Değerlendirilmesi”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C.10, S.1, s. 185-206
Tuna, Osman Nedim. (1986), “Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabiî Bir Ünsüz Dizisi”, TDAY-Belleten 1982-1983, TDK Yay., Anakara, s. 163-228
Türkçe Sözlük. (2005), TDK Yay., Ankara
Yavuz, S. ve Telli, B., (2013), “İç Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6/3, s. 377-403
Yavuz, Serdar. (2013), (Ady. İl. Yör. Ağz.), Adıyaman İli ve Yöresi Ağızları, Turkish Studies Yayınları, Ankara
Zülfikar, Hamza. (1995), Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, TDK Yay., Ankara