ÇAĞATAY EDEBİYATI ŞÂİRİ ŞEYh-ZÂDE ATÂYÎ’NIN ALTI GAZELİNİN TRANSKRİPSİYON, ÇEVRİ VE LÜGAT ÇALIŞMASI

Çağatay Türkçesi ( Eski Özbek Türkçesi), Cengiz Ḫân᾿nın oğlu Çağatay Hân᾿nın zamanında ve onun gayretleri ile oluşturulmuştur. XV. yüzyıl yani Timurlular devrinde yükselip XX. yüzyılın başlarına kadar devam etmiştir. Günümüzde Özbek Türklerinin yaşadığı başta Özbekistan ve Afganistan’ın kuzeyinde Modern Özbek Türkçesi olarak kullanılmaya devam etmektedir. Mevlânâ Lütfî, Haydar-ı Ḫarezmî, Sekkâkî, Durbek, Gedâyî, Yakînî, Mevlânâ Atâyî, Ali Şir Nevâyî ve Hüseyin Baykara Çağatay Türkçesi ile Timurlular döneminde eserler vücuda getirmiş bu dilin önemli şairlerindendir. Mevlânâ Şeyḫ-Zâde Atâyî᾿nin hayâtı hakkında yeterli bilgimiz yoktur. Alî Şîr Nevâyî “Mecalisü᾿n- Nefâis” eserinde onunla ilgili şunları söylemektedir: “ Atâyî Türkçe şiir söyleyen şairlerdendir, Belḫ᾿te yaşamış ve mezârı Belḫ etrâfındedır.” “Muhakemetü᾿l- Lugateyn ” eserinde ise Atâyî’nin Şahruḫ Sultan zamanında yaşamış şairlerden biri olduğunu kaydetmiştir. Atâyî Dîvânı’nın birinci ve son sayfasında Arap alfabisi ile yazılan “Dîvân-ı Şeyḫ-zâde Atâyî ” yazısı görünmektedir ve bu dîvânda 260 gazel vardır. Bu divanın orijinal nüshası 1927’de Rus bigini A.H.Samailaviç Asya Müzesi’nde bulmuş ve yıllar sonra Arap harfli tıpkı basımı yapılmıştır. 2008’de ise Kril alfabesiyle Taşkent’te neşredilmiştir. Bu çalışmada, hazırlamakta olduğumuz yüksek lisans tezinin küçük bir modeli olarak Atâyî’nin altı gazeli önce Türkiye Türkçesi alfabesi ile transkribe edilecek akabinde Türkiye Türkçesine aktarılacak ve her gazelin sonunda, gazeldeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi-Türkiye Türkçesi formatında bir lügat hazırlanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Anahtar kelimeler : Çağatay Türkçesi, Çağatay edebiyatı, Şeyḫ -Zâde Atâyî

PDF

___

ḲÂDÎR. Dolḳun, ( 2004) “Çağatay Uygur Dili”, Milletler neşriyâtı, Bijing şehri, s.3.
Seyfullah, seyfettin(2008),“Divân Şeyh-Zâde Atây”î,Fen neşriyâtı,Tâşkent , s.3.
Seyfullah, seyfettin(2008),“Divân Şeyh-Zâde Atây”î,Fen neşriyâtı,Tâşkent, s.32.
Alî şîr Nevâyî,( 1961) ,“ Mecalisü᾿n- Nefâis”,Tâşkent, s.74-75.
Alî şîr Nevâyî, “Nesayimü’l-Muhabbe”, www.ziyouz.com kütüphanesi s.214
Alî şîr Nevâyî, (1315) , “ Muhakemetü᾿l- Lugateyn osmânlıca nakli”, Çakar Al Muhammed bin Mevlânâ Veled, s.64.Emîrî yusuf, “Ok ve Yay” www.ziyouz.com kütüphanesi, s.259.
Seyfullah, seyfettin(2008),“Divân Şeyh-Zâde Atây”î,Fen neşriyâtı,Tâşkent s.32.
T.D.K(1998)“ Türkçe Farsça Sözlüğü ı.ıı.ııı.” ,Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara
ESERÂBÂDİ, Mehdi(1379),“ Senglâḫ Türkçe Farsça Sözlüğü” ,Tehrân Üniversitesi Milli Kütüphânesi, Tehran.KANAR, Mehmet(1374) ,“Türkçe Farsça Sözlüğü” , Şirin matbası, İran.
KANAR, Mehmet(2015) ,“ Farsça Türkçe Sözlüğü” say yayınları, istanbul .YARḲİN, Halim, Shafiqa (1387) ,“Özbeçe Farsça Sözlüğü” , Süḫen matbası, Tehran.