URFA’DA HER GÜN YÂD EDİLEN BİR KÂDİRÎ ŞEYHİ: DEDEOSMAN AVNÎ

Öz ÖzUrfa, geçmişten günümüze geniş bir tasavvuf kültürüne sahiptir. Urfa, farklı tasavvuf tarîkatlarına ev sahipliği yaptığı gibi bu tarîkatlara mensup birçok önemli tasavvuf şahsiyeti de yetiştirmiştir. Bu tasavvuf erbabının ekseriyeti Urfa’da kayda değer tesirler bırakmışlardır. Urfa’da yetişen ve halen halk tarafından hayırla yâd edilen tasavvuf ve tarîkat şahsiyetlerin başında Dede Osman Avnî er-Ruhâvî (ö.1300/1883) gelmektedir. Dede Osman Avnî, Urfa Dergâh Camii zâviyesinde Kâdirî tarîkatının Hâlisiyye kolunun şeyhliğini kesintisiz olarak yetmiş yıl icra eden bir şahsiyettir. Kâdirî tarîkatının Hâlisiyye kolunun pîri olan Ziyâüddîn Abdurrahmân Hâlis et-Telabânî el-Kerkûkî’nin (ö. 1274/1858) yanında seyr u sülûkunu tamamladıktan sonra tarîkat icâzetini aldıktan sonra şeyhi tarafından Urfa’ya halife olarak tayin edilir. Dede Osman Avnî, uzun süren tarîkat hizmeti boyunca yaşadığı tasavvufî hâl ile Urfa halkının hürmet ve muhabbetini kazanır. Tarîkat ehli olsun olmasın herkese açık olan ve halk arasında “Dergâh Camii zikri” olarak bilinen zikir, kesintisiz bir şekilde asırlardır devam etmekte ve Dede Osman Avnî’nin ismiyle anılmaktadır. Bu çalışmada, Urfa’nın en çok bilinen ve tanınan Kâdirî tarîkatı şeyhinin hayatı ve tarîkat hizmetinin yanı sıra Dergâh Camii zikrinden haberdar olan her insanın bildiği Dede Osman Avnî’yi bilinmeyen yönleriyle ilmi bir perspektifle tanıtacağız.

Anahtar Kelimeler:

Dede Osman Avnî, Tasavvuf, Kadirî tarîkatı, Hâlisiyye, Dergâh Camii zikri

PDF

___

Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. 5 cilt. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1996.

Alpay, Bedri, Adil Saraç. Şanlıurfa Şairleri. Şanlıurfa: Dal Yayıncılık, 1986.

Avcı, N. “Harran ve Bilinmeyen Bazı Harranlı Din Âlimleri”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (Haziran 1992): 263-275.

Birecikli, İhsan Burak. “Medine-i Urfa Şer’iyye Sicillerine (204, 205, 218, 225 NO’LU) Göre Urfa Kazası’da Vakıflar 1845-1899”. Vakıflar Dergisi 37 (Haziran 2012): 245-267.

Bursalı Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. 2 cilt. İstanbul: ty.

Çelik, İsa. “Kâdiriyye Tarîkatının Hâlisiyye Şubesinin Kurucusu Şeyh Abdurrahman Hâlis Kerkükî. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 38, (Ocak 2008): 159-184.

ed-Dâvudî, Şemsü’d-dîn Muhammed. Tabakâtü’l-Müfessirin. Beyrut: ts.

Çelebi, Evliya. Seyhatnâme. 4 cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000. Işıltan, Fikret. Urfa Bölgesi Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1960.

İbn Cübeyr, Muhammed İbn Ahmed. er-Rıhle. Beyrut: Darü‟s-Sadr, 1401/1981.

İbn Şeddâd, İzzuddîn Muhammed b. İbrahim. el-A’lakü’l-Hatıra fî Zikri Ümera eş-Şam ve’l-Cezira. thk. Yahya Abbara. Şam: y.y., 1398/1978.

el-Kâdirî, Muhammed Hüsameddîn Ömer. Enfâsi’r-rahmâniyye fî silsileti’l-kâdiriyyeti’-talebâniyye. Kerkük: y.y., 1393/1973.

Karakaş, Mahmut. Urfa’da Tasavvuf İzleri. Ankara: ŞURKAV Yayınları, 2017.

Memiş, Abdurrahman. Hâlidî Bağdâdî ve Anadolu’da Hâlidîlik. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.

Serkis, Yusûf İlyas. Mu’cemü’l-matbû’ati’l-‘arabiyyeve’l-mu’arrabe. 2 cilt. Kahire: 1347/1928. Şeşen, Ramazan. Selahaddîn Eyyubî ve Devlet. İstanbul: Emir Yayınları,1983.

et-Talebânî, Abdurrahman Hâlis. Kitâbu’l-ma’ârif fi şerhi mesnevî-yi şerîf ve min kelâmi eş-Şeyh Abdurrahman (Farsça-Türkçe Gazeller). (Bağdat: Rıza Efendi Basmahânesi, 1284/1867).

Taş, Yasin. “19. Yüzyılda Urfa’da bir Tarikat Şayhi: Erbilli El-HâcAbdülkâdir Efendi” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/11. 313-328, (Fall 2013).

Tenik, Ali. Tarihsel Süreçte Kürt Coğrafyasında Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2015.

Tenik, Ali. “Sosyo-Psikolojik Açıdan Zikir ve Şanlıurfa Dergâh Camii Örneği”. Tasavvuf Dergisi, 8 (Haziran 2002): 97-116.

Tenik, Ali. “Urfa’da Tekke ve Zâviyeler”. Geçmişten Günümüze Şanlıurfa’da Dinî Hayat içinde. ed: Yusuf Ziya Keskin, 195-203. Ankara: TDV Yayınları, 2011.

Tenik, Ali. “Urfa’nın Mânevîyat Önderleri”. Geçmişten Günümüze Şanlıurfa’da Dinî Hayat. ed: Yusuf Ziya Keskini, 225-233. Ankara: TDV Yayınları, 2011.

Tenik, Ali. “Hayât B. Kays El-Harrânî’nın Döneminde Tasavvuf ve Harrânî’nin Tasavvufî Kişiliği,” I. Uluslararası İslâm Tarihi ve Medeniyetinde Harran Sempozyumu Kitabı. 636-645 Şanlıurfa: 2017. UŞS (Urfa Şer’i Mahkeme Sicilleri).

Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ, trc. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. 5 cilt. İstanbul: Seha Neşriyat, 1990.

Vicdâni, Sâdık. Tomâr-ı Turûk-ı ᾽Aliyye, haz. İrfan Gündüz. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995.

Ziriklî, Hayreddîn. el’alâm. 4 cilt. Beyrut: 1428/2007.