TEKKE MÛSİKÎSİNDE VEYSEL KARÂNÎ

Öz Mûsikî, tasavvufla ilişkili bir ilim ve sanattır. Güzellik, sevgi ve aşk duygularından beslenen mûsikî ve tasavvuf, gönle ve rûha hitap etmektedirler. Çeşitli tarikat topluluklarının zikirleri esnasında icrâ edilen mûsikîye tekke mûsikîsi denir. Tekke mûsikîsinin repertuar açısından en zengin türü ilâhîdir. İlâhî, her ne kadar câmilerde ve tasavvufî kurumlar olan tekkelerde icra edilen ortak bir tür olarak kabul edilse de geçmiş ve günümüzün şartları doğrultusunda mezkûr iki yapının sınırlarını aşmış durumdadır. Kısaca; tekke mûsikîsinde kesin bir mekân sınırlaması yoktur.Mûsikînin ve Edebiyatın ortak formu olan ilâhînin muhtevası, genel olarak İslâm’ın, özelde ise tasavvufun konusudur. Tekke ve tarikat dünyasında şiir ile mûsikî, güfte ile beste daima beraber olmuştur. Bestekârlar, ilâhî formu için güfte olarak daha çok mutasavvıf şâirlerin şiirlerini tercih etmişlerdir. Konu itibarıyla tekke mûsikîsi alanında, hakkında beste yapılan şahıslardan biri Veysel Karânî’dir.Veysel Karânî, tasavvuf tarihi ve kültüründe “Üveysîlik” metodunun temsilcisi olarak kabul edilmektedir. Üveysîlik öğretisini, Veysel Karânî’nin şahsını ve hususiyetlerini manzum şekilde anlatan birçok şiir yazılmıştır. Bu şiirler, birçok ilâhînin güftesini oluşturmaktadır. Şiir ve mûsikî, mutasavvıflar tarafından birer mesaj ve bilgi aktarım vasıtası olarak değerlendirilmektedir. Tekke mûsikîsi repertuarındaki mezkûr konuyla ilgili ilâhîler sayesinde insanlar, Veysel Karânî hakkında bilgi sahibi olmaktadırlar. Çalışmamızda Veysel Karânî’nin hayatı, tasavvuf ve edebiyat kültüründeki yeri ele alınacaktır. Tasavvuf, edebiyat ve tekke mûsikîsinin ortak konusu olan Veysel Kârânî mûsikî perspektifinden değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

mûsikî, Veysel Karânî, şiir, ilâhî, Tekke, tasavvuf

PDF

___

Ağır, Abdullah Mesut, Bozkur Netice. “Veysel Karânî Söylencelerden İna Gulane”. e-Şerkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 8 (Kasım 2012): 51-66.

Akpınar, Hüseyin. Şanlıurfa’da Dinî Mûsikî. Ankara: Yayınevi, 2011.

Azamat, Nihat. “Osman Şems Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 473. İstanbul: TDV Yay., 2007.

Bars, Mehmet Emin. “Tasavvufî Türk Edebiyatında Veysel Karânî”. Sosyal Bilimler Dergisi 20 (Şubat 2018): 306-324.

Çalışır, Ahmet. Hâce Hâfız Eyyûbî Mehmed Zekâi Dede Efendi. Konya: Selçuklu Belediyesi, Tarihsiz.

Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Mûsikîsi Antolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., 1942.

Hatipoğlu, Ahmet. Besteleriyle Yunus Emre İlâhîleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1993.

Kaplan, Zekai. Dinî Mûsikî Dersleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1991.

Kosal, Cüneyd. Yunus İlâhîleri Güldestesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1991.

Kosal, Cüneyd. 99 Makamda İlâhîler. İstanbul: Marifet Yay., 1994.

Ocak, Ahmet Yaşar. Sûfilik Geleneğinin Efsanevî Öncüsü Veysel Karânî ve Üveysilik. İstanbul: Dergah Yayınları, 2009.

Okumuş, Ejder. “Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Veysel Karanî”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/31 (2007): 199-206.

Özalp, M. Nazmi. Türk Mûsikîsi Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 2000.

Özcan, Nuri. XVIII. Asırda Osmanlılarda Dinî Mûsikî. Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1982.

Öztuna, Yılmaz. Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1990.

Öztürk, Yaşar Nuri. Mevlânâ ve İnsan. İstanbul: Yeni Boyut, 1997.

Şengel, Ali Rıza. Türk Mûsikîsi Klasikleri İlâhîler. İstanbul, 1979.

Tosun, Necdet. “Üveysîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 400. İstanbul: TDV Yay., 2012.

Töre, Abdulkadir. Türk Mûsikîsi Klasikleri İlâhîler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1985.