İMÂM ŞÂFİÎ’NİN (Ö. 204/820) TASAVVUFÎ YAKLAŞIMLARI

En yaygın mezheplerden biri olan Şâfi‘î mezhebinin kurucusu İmâm Şâfi‘î, İslâm ilim tarihinin en önemli ve en etkili şahıslarından birisidir. Erken yaşta ilim tahsiline başlayan ve gençlik yıllarında zâhirî ilimde zirveye yükselen İmâm Şâfi‘î Kureyş kabilesine mensuptur. Hicrî ikinci asrın müceddidliğine layık görülen İmâm Şâfi‘î fıkhî görüşleriyle geniş bir Müslüman topluluğunun teveccühünü kazanmıştır. O zahirî ilminin yanı sıra manevî ilminin yüksekliğiyle de temeyyüz etmiştir. Süfyân b. ‘Uyeyne ve Fudayl b. ‘Iyad gibi tasavvufun öncü ve kurucu şahsiyetlerine mülaki olan ve onların manevî neşvelerine vâris olan İmâm Şâfi‘î Kur’an ve sünnet bütünlüğüne dayalı bir anlayışı benimsemiştir. İmâm Şâfi‘î hakkında yapılan araştırmalarda, onun manevî yaşantısına yeterince temas edilmediği daha ziyade fıkıh, hadis, kelâm ve edebiyat gibi bazı ilim dallarındaki görüş ve düşünceleri ön plana çıkarıldığı görülmektedir. Bu araştırma ise bu alanların dışında İmâm Şâfi‘î’nin tasavvufî yaklaşımlarına dair bir kısım hususları ele almayı amaçlamaktadır. İmâm Şâfi‘î sûfî şahsiyetlerin üzerinde durduğu zühd, vera‘, ibadete düşkünlük, cömertlik, ma‘rifetullah, muhabbetullah ve âhireti tercih etme gibi vasıflara fazlasıyla sahip evliyâullahın en gözde isimlerinden birisidir. O, ilme dayanmayan, dinin özünü yansıtmayan, hikmetten uzak şeklî ve yanlış tasavvuf anlayışlarını şiddetli bir şekilde eleştirmiştir. Onun din ve tasavvuf anlayışının temelinde ilim ve ibadet birlikteliği vardır. Tasavvufî manada hâl ve makamlara ait hususlarda ilk söz söyleyenlerden kabul edilen İmâm Şâfi‘î fütüvvet anlayışını benimsemiş, helâl lokmaya ve güzel ahlâka özel önem vermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, İmâm Şâfiî, Zühd, Fütüvvet, Ma‘rifetullah

SUFI APPROACHES OF IMÂM ŞÂFIÎ (D. 204/820)

Imâm Şâfiî, the founder of the Şâfiî (madhab) sect, one of the most common denominations, is one of the most important and influential figures in the history of Islamic science and thought. Imâm Şâfiî, who started to study at an early age and reached its peak in the zahirî ilm (outward knowledge) at his youth, belongs to the Quraysh tribe. As regarded to be the mujaddid (reformer) of the second hijri century, he gained the favour of a large Muslim community. He also had excellent spiritual knowledge, as well as zahiri knowledge. Imâm Şâfiî who met and benefited spiritually from some of the most prominent sufi personalities at his time like Sufyan Ibn ‘Uyayna and Fudayl Ibn ‘Iyad, adopted a spiritual life based on the integrity of the Qur'an and the Sunnah. In the studies about him, it is seen that there is not enough reference to his personality and spiritual life. Rather his opinions and ideas about Hadith, Fiqh, Islamic theology— Kalam and literature are brought to the fore. The aim of this study is to examine some of the lacking issues related to personal virtues, spiritual life of Imâm Şâfiî. Imâm Şâfiî is one of the most prominent figures of awliyaullah (men close to Allah) with his wisdom, abstainer— vera, devotion, generosity, knowledge and love of God and favouring the life hereafter. He has severely criticized the conception of Sufism that is not based on knowledge and does not reflect the essence of religion. He builds his Sufism on the combination of knowledge and prayer. Imâm Şâfiî, who was accepted as one of the first scholars to mention sufi subjects in the mystical terms and posts, adopted the notion of futuvveh (courage, heroism, generosity, self sacrifice) and gave special importance to the halal morsel and good morality.

Keywords:

Sufism, Imâm Şâfiî, Ascetism, Futuvveh, Knowledge of God,

PDF

___

Askalânî, İbn Hacer. Tevâli’t-te’sîs li me‘âli Muhammed b. İdrîs. Thk. Ebu’l-Fedâ Abdullah el-Kâdî. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.

Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Menâkıbü’ş-Şâfi‘î. Thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Kahire: Mektebetü dâri’t-türâs, 1390/1970.

Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenu'l-Kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ. 10 cilt. Mekke: Mektebetü dâri’l-bâz, 1414/1994.

Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Şu‘abü’l-îmân. Thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. 14 cilt. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 1423/2003.

Câmi, Abdurrahman. Nefahâtü’l-üns. Trc. Lâmiî Çelebi. Nşr. Süleyman Uludağ, Mustafa Kara. 4. Baskı. İstanbul: Marifet Yayınları, 2008.

Dekar, Abdülğanî. el-İmâmü’ş-Şâfi‘î. 6. Baskı. Dımeşk: Dârü’l-kalem, 1417/1996.

Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünenü Ebî Dâvud. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.

Feyizli, Hasan Tahsin. Feyzü’l-Furkan Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meali. 4. Baskı. İstanbul: Server İletişim, 2007.

Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. 9 cilt. Cidde: Dârü’l-minhâc, 1432/2011.

Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Mişkâtü’l-envâr. Nşr. Ebu’l-‘Alâ ‘Afîfî. Kahire: el-Mektebetü’l-‘Arabiyye, 1383/1964.

Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâüddîn. Câmi‘u’l-usûl. Mısır: y.y., 1298/1880.

Herevî, Hâce Abdullah el-Ensârî. Menâzilü’s-sâirîn. Trc. Abdurrezzak Tek. Bursa: Emin Yayınları, 2008.

Hücvirî, Ali b. Osman Cüllâbî, Keşfu’l-mahcûb Hakikat Bilgisi. Nşr. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.

İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasan. Târîhu medîneti Dımaşķ. Nşr. Muhibbiddîn Ebî Sa‘îd Ömer b. Ğarâme el-‘Amravî, 80 cilt. Beyrût: Dârü’l-fikir, 1415/1995.

İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-‘Uzle ve’l-infirâd. Thk. Hasan Âl-i Selmân. Riyâd: Dârü’l-vatan, 1417/1997.

İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Evliyâ. Thk. Muhammed Said b. Besyûnî Zağlul. Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-sekâfiyye, 1413/1993.

İbn Hallikân, Ebû’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed. Vefayâtu’l-a‘yân ve enbâu ebnâu’z-zaman. Thk. İhsân Abbâs. 7 cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1994.

İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. es-Sikât. Thk. Es-Seyyid Şerafüddin Ahmed. 9 cilt. Kâhire: Dârü’l-fikir, 1395/1975.

İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 21 cilt. Kâhire: Dâru hecr, 1418/1997.

İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. 3. Baskı. 8 cilt. Kâhire: Dâru Tayyibe, 1999/1420.

İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. 2 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.

İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Abdülhalim. Mecmû‘u’l-fetâvâ. Thk. Enver el-Bâz Âmir el-Cezzâr. 37 cilt. Mısır: Dârü’l-vefâ, 1426/2005.

İbnü’l-‘Arabî, Ebû Bekir Muhyiddîn Muhammed b. Ali. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Thk. Ahmed Şemseddîn, Muhammed Ali. 9 cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420/1999.

İbnü’l-Cevzî, Cemâleddîn Ebü’l-Ferec. Sıfatü’s-safve. Nşr. Hâlid Mustafâ Tarrûsî. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 1433/2012.

İbnü'l-Esîr, el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. eş-Şâfî‘î fi şerhi Müsnedi'ş-Şâfi‘î. Thk. Ahmed b. Süleyman, Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 5 Cilt. (Riyad: Mektebetü'r-Rüşd, 1426/2005.

İsfehânî, Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 cilt. Kahire: Dârü’l-fikir, 1416/1996.

Kazvînî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed. Şerhu Müsnedi’ş-Şâfi‘î. Thk. Ebû Bekir Vâil Muhammed Bekir Zehrân. 4 cilt. Katar: Vüzâratü’l-Evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1428/2007.

Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk. et-Ta‘arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Nşr. Ahmed Şemseddîn. 1. Baskı. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413/1993.

Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. nşr. Halil en-Nâsık. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422/2001.

Küçük, Raşit. “Abdullah b. Mübârek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 122-124. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.

Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu‘ayb, Sünenü’n-Nesâî. 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.

Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâ ve’l-lugât. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.

Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Ebî Hâtim. Âdâbü'ş-Şâfi‘î ve menâkıbuhû. Thk. Abdülğanî Abdülhâlık. Beyrût: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1424/2003.

Rıfat, Hilmîzâde İbrâhim. Menâkıb-i Hazret-i İmâm-ı Şâfiî. Dersaadet/İstanbul: Kütübhane-i cihân şirket-i mürettebiyye matbaası, 1318/1900.

Sâfî, Mevlânâ Ali b. Hüseyin. Reşahât. Nşr. Naci Bayraktaroğlu ve Nizamettin Arslan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.

Sübkî, Tâcüddîn b. Alî. Tabakâtu’ş-Şâfi‘ıyyeti’l-kübrâ. Thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, Abdülfettah Muhammed el-Hulû. 10 cilt. Kâhire: Hecer, 1413/1992.

Sühreverdi, Ömer. Tasavvufun Esasları. Trc. Kâmil Yılmaz, İrfan Gündüz. İstanbul: Vefa Yayınları, 1990.

Sülemî, Ebû Abdurrahmân Muhammed b. el-Huseyn. Tabakâtü’s-sûfiyye. Thk. Nûreddîn Şûreybe. 4. Baskı. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1434/2014.

Şa‘rânî, Abdülvehhâb. Velîler Ansiklopedisi et-Tabakâtü’l-kübrâ. Trc. Abdülkadir Akçiçek. 4 cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 1407/1986.

Yaran, Rahmi. “Bid‘at”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 6:131. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.

Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru e‘lâmi’l-nübelâ. Thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf, Muhyî Hilâl es-Serhân. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1404/1984.

Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefayâtü’l-meşâhir ve’l-e‘lâm. Nşr. Ömer Abdüsselam Tedmirî. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1407/1987.