HASAN B. AHMED B. ALİ EL-KÂTİB’İN KEMÂLÜ EDEBİ’L-ĞINÂ ADLI ESERİNDE SES, ARALIK, NAĞME, CİNS VE CEM‘ KAVRAMI

X. yüzyılın sonu veya XI. yüzyılın ilk yarısında yazıldığı tahmin edilen Hasan b. Ahmed b. Ali el-Kâtib’e ait Kemâlü Edebi’l-Gınâ adlı ansiklopedik eser, mûsikî nazariyesi ve tarihine dair verdiği malumat bakımından önemlidir. İçerik olarak ses, aralık, nağme, cins, lahin, mûsikî, îkâ‘, çalgılar, mûsikî felsefesi, dönemin mûsikîşinasları, edebiyatçıları, yöneticileri gibi birbirinden farklı pek çok konuyu 43 bölümde ele almıştır. Kemâlü Edebi’l-Gınâ’da ses sistemi, kendinden önceki Kindî (ö. 874), Fârâbî (ö. 950), İbn Sinâ (ö. 1037) ve İbn Zeyle’nin (ö. 1048) görüşleriyle paralellik arz etmektedir. Kitabın müellifi Ali el-Kâtib hakkında kaynaklarda yeteri kadar bilgi bulunmamaktadır. Bu çalışmayla Ali el-Kâtib’e ait bu kıymetli eserin akademik camiada bilinirliliği ve öneminin anlaşılması hedeflenmektedir. Yararlanılan ana kaynak Gattas Abdülmelik’in tahkikli neşridir. Makalede yöntem ve metodoloji belirlendikten sonra Kemâlü Edebi’l-Gınâ’da ses, aralık, nağme, cins ve cem‘ konusuna dair verilen bilgiler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kemâlü Edebi’l-Gınâ, Müzik, Ses Sistemi, Müzikoloji, Mûsikî Nazariyatı, Hasan b. Ahmed b. Ali el-Kâtib

THE TERMS OF SOUND, INTERVAL, TUNE, GENRE AND SCALE IN THE WORK OF HASAN B. AHMAD IBN ALI AL-KATIB TITLED “KAMAL ADAB AL-GHINA”

The encylopedic work called the Kemâlü Edebi’l-Gınâ estimated to be written at the end of the 10th century or during the first half of the 11th century by Hasan b. Ahmed b. Ali el-Kâtib is important in terms of its musical theory and history. Several different topics in content such as the sound, pitch, tune, interval, genre, music, instruments, lahin, rythm, the musical philosophy, the musicians, litterateurs, directors of the era are handled in chapter 43. The sound system in Kemâlü Edebi’l-Gınâ’da shows parallelism with the opinions of those before them such as Kindi, Farabi, Ibn Sina, and Ibn Zeyle. There isn’t enough information about the author of the book, Ali el-Kâtib, in the resources. With this study, it is aimed to show the importance and ensure the recognition of the valuable work of Ali el-Kâtib in the academic community. The main resource that we referred to is Gattas Abdulmeliks publication. The information about the sound, pitch, interval, tune, genre and scale will be examined in the article after determining the methodology.

Keywords:

Musical theory, Kamal Adab al-Ghina, Hasan Ibn Ahmed Ibn Ali al-Katib, music, sound system, 11th century,

PDF

___

Arel, Hüseyin Sadeddin. Türk Mûsikîsi Kimindir?. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.

Arel, Hüseyin Sadettin. Türk Mûsikîsi Nazariyatı Dersleri. İstanbul: İleri Türk Mûsikîsi Konservatuvarı Yayınları, 1968.

Arslan, Fazlı. Safiyyüddîn-i Urmevî ve Şerefiyye Risâlesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2007.

Coşkuner, Fahrettin- Çakıroğlu, İdris. “Fahreddîn er-Râzî’nin Müzik Risalesi”. Current Research in Social Sciences, II/ I, (Ocak 2016), 10-16.

Çelebi, Katip. Keşfuzzunûn. II, İstanbul, 1972.

Çetinkaya, Yalçın. İhvân-ı Safâ’da Mûsikî Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.

Düzenli, Pehlül. İslâm Kültür Tarihinde Mûsikî. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2014.

el-Farûkî, Lois İbsen. An Annotated Glossary of Arabic Musical Terms. London: Greenwood press, 1981.

el-Harezmî, Muhammed b. Ahmed b. Yusuf. Mefâtîhu'l-Ulûm. Thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut, 1989.

el-Kâtib, Hasan b. Ahmed b. Ali. Kitâbü Kemâli Edebi’l-Gınâ. Thk. Gattas Abdulmelik el-Haşebe. Kahire: el-Mektebetü’l-arabiyye, 1975.

Gattas, Abdulmelik Haşabe. el-Mu῾cemu’l-Mûsîka’l-Kebîr V. Kahire: el-Meclisi’l-A῾la es-Sekafe, 2008.

İhvânı Safâ. Resâilu İhvâni's-safâ ve Hullânu'l-vefâ, Thk. Doktor Arif Tamir. Beyrut-Paris, 1995.

Karadenizli, M. Ekrem. Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları. Ankara: İşbankası Yayınları.

Kartal, Mustafa. Konuşmacılar ve Şarkıcılar İçin Ses Teknikleri. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 2009.

al-Kâtib, Hasan Ibn. Ahmad Ibn Ali. Kitab Kamâl Adab al-Gınâ. Fransızca Çev. Amnon Shiloah. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1972.

Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.

Öncel, Mehmet. “Hasan b. Ahmed b. Ali el-Kâtib’in Kemâlü Edebi’l-Gınâ Adlı Eserinde Mûsikişinas Âdâbı”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 53 (Eylül 2017): 423-443.

Özkan, İsmail Hakkı. Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usulleri Kudüm Velveleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006. Sabar, Gül. Sesimiz Eğitimi ve Korunması. İstanbul: Pan yayıncılık, 2011.

Sezikli, Ubeydullah. Abdülkâdir Merâgî ve Câmiu’l-Elhân’ı. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.

Tıraşcı, Mehmet. Kitâbü Keşfü’l-Hümûm Ve’l-Kürab Fî Şerhi Âleti’t-Tarab İsimli Anonim Mûsikî Eseri (Edisyon Kritik ve İnceleme). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.

Turabi, Ahmet Hakkı. İbn Sînâ'nın Kitâbü'ş-Şifâ'sında Mûsikî. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2002.

Turabi, Ahmet Hakkı. “Matematik Kısmının Beşinci Risâlesi: Mûsikî”. İhvân-ı Safâ Risâleleri. Ed. Abdullah Kahraman, I:129-161. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.

Turabi, Ahmet Hakkı. İbn Sînâ-Mûsikî. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.

Uslu, Recep. “X. yy.'da Ansiklopedi Bilgini Harizmî ve Eserindeki Mûsikî Bilgileri”. Mûsikî Mecmuası, İstanbul 2001, sayı 471, 66.

Uygun, Nuri. Safiyyüddin Abdülmümin el-Urmevî ve Kitâbü’l-Edvâr-ı. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1996.

Yıldız, Zeynep. Hasan Kâşânî’nin Kenzü’t-Tuhaf Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.

Yusuf, Zekeriya. El-Mevrid II. Bağdad: Darü’l-hürriye li’t-tab‘a matbaati’l-hukûme, 1973.

Yusuf, Zekeriya. Müellefâtü’l-Kindiyyi’l-Mûsikiyye. Bağdat, 1962.