Lydia’da Hekate Kültü: Manisa Müzesi’nden Eserler

Bu makalede Manisa Müzesi’nde bulunan eserlerin ışığında Lydia’daki Hekate kültü incelenmektedir. Eserler bir katalogda bir araya getirilmiştir ve kült çerçevesinde arkeolojik ve stilistik açılardan incelenmektedir. Katalog beş bölüme ayrılmıştır: Birinci kısımda müzedeki buluntu yerleri kesin bi­linen eserler; ikinci kısımda ise müzedeki buluntu yerleri bilinmeyen eserler incelenmektedir. Üçüncü kısımda müze dışındaki eserler; dördüncü kısımda sikkeler ve beşinci kısımda ise kültle il­gili olabilecek iki eser derlenmiştir. Lydia’da Hekate ile ilgili bugüne kadar sadece iki yazıt (no. 6 ve 8) ele geçmiştir. Yazıtların dışında bölgede üzerlerinde Hekateion betimli steller ve kabartmalar bu­lunmuştur. Yaklaşık yirmi civarındaki bu buluntular bölgede Hekate’nin varlığını açık biçimde or­taya koymaktadır. Eserlerin buluntu yerleri Philadelphia, Maionia, Satala, Thyateira, Sardis, Kollyda ve Sidas’tır. Buluntu durumuna göre Philadelphia ve Maionia’da yerel tapınaklar veya kült yerlerinin varlığından söz edilebilir. Makalede incelenen eserler tanrıçanın Lydia’nın her yerinde değil de, daha çok doğu bölgelerinde (Mysia Abbatis’in güneyi) yaygın tapınım gördüğüne işaret etmektedir. Bu sonuç Lydia’nın doğu bölgelerinin Hekate kültünün yoğun olduğu Phrygia bölgesi ile komşu olmasına ve oradan etkilenmesine bağlanmaktadır. Lydia’nın Hellenleşmiş batı bölgesinde Heka­te kültünün son derece sınırlı belgelenmesi, doğu kesimlerde Hekate adıyla tapınım gören tanrı­çanın, tıpkı Phrygia’da olduğu gibi, kökende yerli bir Anadolu tanrıçasının Yunanlaşmış şekli oldu­ğunu da düşündürmektedir. Makalede tanıtılan tüm eserler olasılıkla İ. S. 2. yüzyıla ait olmalıdır.

The Cult of Hecate in Lydia: Evidence from the Manisa Museum

In the article, the cult of Hecate is examined provided by the monuments in the Manisa Museum and those related to Hecate published to date. The monuments have been compiled in a catalogue and interpreted archaeologically in terms of the cult. The catalogue is divided into 5 parts: 1. The monuments whose provenance is established, 2. The monuments whose provenance remains unknown, 3. The monuments outside the museum, 4. Coins, 5. Two other monuments that may be re­lated to Hecate. Only two inscriptions concerning to the cult have been attested in the Lydia to date (see cat. no. 6 and 8). Apart from the inscriptions, there are Hecateia and stelai and reliefs on which the depiction of the Hecateion is found. Yet, the worship of Hecate is not particularly prevalent in the Lydia Region. Still, nearly 20 examples provide clear indication of the existence of the goddess in this region. Their find spots are Philadelphia, Maionia, Satala, Thyateira, Sardis, Kollyda and Sidas. Given their provenance, one can suggest that there were cultic places or local temples in Philadelphia and Maionia. It can be understood from the monuments addressed in this article that the goddess was not worshipped in the whole of Lydia, but only in the eastern parts of the region (south of Mysia Abbaïtis). In the article it is argued that this situation can be explained as due to the effect of the cult being very widespread in the Phrygia Region, reverberating on the adjacent area of the Lydia Region. It is also underlined that the effect of the cult was limited in the west of Lydia, since Hellenization was common here. It is possible to state that all the monuments in the article date from the 2nd century A.D.

___

  • N. E. Akyürek Şahin, Anadolu Hekate Korpusu ve Çeşitli Müzelerde Hekate Üzerinde Çalışmalar. Bir Ön Rapor, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 121, 2006, 59-66.
  • N. E. Akyürek Şahin, Neue Votivsteine aus dem Museum von Afyon, Gephyra 4, 2007, 59-115.
  • N. E. Akyürek Şahin, Antalya Müzesi’nden İki Hekateion, Adalya XIV, 2011, 237-257.
  • A. Altun, Nikaia Hekateion’u, in: T. Tarhan – A. Tibet – E. Konyar (ed.), Muhibbe Darga Armağanı. Sadberk Hanım Müzesi Yayınları, İstanbul 2008, 81-86.
  • S. Aybek – M. Tuna – M. Atıcı, İzmir Tarih ve Sanat Müzesi Heykel Kataloğu, Ankara 2009.
  • W. Berg, Hecate: Greek or “Anatolian”?, Numen 21, 1974, 128-140.
  • G. Berger-Doer, LIMC VIII, 1997, 545-549, s.v. canes.
  • T. Brahms, Archaismus. Untersuchungen zu Funktion und Bedeutung archaistischer Kunst in der Klassik und im Hellenismus (Europäische Hochschulschriften 28, Archäologie 53), Frankfurt 1994.
  • O. Brehm, Artemis, Hekate oder Persephone? Überlegungen zur jugendlichen Göttin auf einem spätklassischen Relief aus Kyzikos, in: E. Schwertheim (ed.), Studien zum antiken Kleinasien V, Bonn 2002, 25-32 (AMS 44).
  • W. H. Buckler – W. M. Calder, Monuments and Documents from Phrygia and Caria (MAMA VI), Manchester 1939.
  • W. H. Buckler – D. M. Robinson, Greek and Latin Inscriptions (Sardis VII 1), Leiden 1932.
  • P. Chrysostomou, Η Θεσσαλική θεά Εν(ν)οδία ή Φεραία θεά, Athens 1998.
  • A. Conze, Königliche Museen zu Berlin. Beschreibung der antiken Skulpturen mit Ausschluss der pergamenischen Fundstücke, Berlin 1891.
  • A. B. Cook, Zeus. A Study in Ancient Religion, Volume I. Zeus god of the bright sky, New York 1964.
  • H. Crawford – Jr. Greenewalt, Lidya Tanrıları. The Gods of Lydia, in: N. D. Cahill (ed.), Lidyalılar ve Dünyaları. The Lydians and Their World, Istanbul 2010, 233-246.
  • C. Doğan, Philadelphia Sikkeleri, Aydın 2010 (Adnan Menderes University – Unpublished Diss.).
  • W. Drexler, in: Roscher, ML II 2, Leipzig 1894-1897 (Reprint: Hildesheim 1965), 2687-2770, s.v. Men.
  • Th. Drew-Bear – Ch. M. Thomas – M. Yıldızturan, Phrygian Votive Steles. The Museum of Anatolian Civilizations, Ankara 1999.
  • S. Durugönül – D. Kaplan – M. Dinç – U. Tepebaş, Manisa Müzesi Heykeltraşlık Eserleri (Kilikia Arkeolojisini Araştırma Merkezi Yayınları 3), İstanbul 2015.
  • F. Eckstein, Das Hekateion in der British School zu Athen, in: Antike Plastik IV, 1965, 27-36.
  • A. Filges, Marmorstatuetten aus Kleinasien. Zu Ikonographie, Funktion und Produktion antoninischer, severischer und späterer Idealplastik, IstMitt 49, 1999, 377-430.
  • R. Fleischer, Artemis von Ephesos und verwandte Kultstatuen aus Anatolien und Syrien (EPRO 35), Leiden 1973.
  • J. Frel, in: Rodin collectionneur. Musée Rodin, Paris 1967-1968.
  • Ph. Gauthier, Nouvelles Inscriptions de Sardes II, Geneva-Paris 1989.
  • C. H. Greenewalt – S. Payne, Ritual Dinners in Early Historic Sardis, Berkeley-Los Angeles 1978.
  • C. Habicht, Die Inschriften des Asklepieions, Berlin 1969.
  • G. M. A. Hanfmann, On the Gods of Lydian Sardis, in: R. M. Boehmer (ed.), Beiträge zur Altertumskunde Kleinasiens. Festschrift für K. Bittel, Mainz 1983, 219-231.
  • G. M. A. Hanfmann – N. H. Ramage, Stone Sculpture; Sardis Report 2, Cambridge 1977.
  • G. M. A. Hanfmann – J. C. Waldbaum et alii, A Survey of Sardis and the Major Monuments Outside the City Walls. Archaelogical Exploration of Sardis Report 1, Cambridge, MA 1975.
  • E. B. Harrison, III. Hekataia. Archaic and Archaistic Sculpture (Princeton 1965) (The Athenian Agora XI), 86-107.
  • B. V. Head, A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum (BMC). Coins of Lydia, London 1901 (Reprint: Bologna 1964).
  • B. V. Head, A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum (BMC). Coins of Phrygia, Londra 1906 (Reprint: Bologna 1964).
  • J. Heckenbach, RE VII 2, 1912, 2769-2782, s.v. Hekate.
  • P. Hermann, Ergebnisse einer Reise in Nordostlydien (Denkschriften der österreichischen Akademie der Wissenschaften 80), Vienna 1962.
  • P. Herrmann – K. Z. Polatkan, Grab- und Votivstelen aus dem nordöstlichen Lydien im Museum von Manisa, AnzWien 98, 1961, 119-127.
  • P. Herrmann – K. Z. Polatkan, Das Testament des Epikrates und andere neue Inschriften aus dem Museum von Manisa, Vienna 1969.
  • P. Herrmann, Tituli Asiae Minors V. Tituli Lydiae 1, Vienna 1981.
  • P. Herrmann, Tituli Asiae Minors V. Tituli Lydiae 2, Vienna 1989.
  • P. Herrmann – E. Varinlioğlu, Theoi Pereudenoi. Eine Gruppe von Weihungen und Sühneinschriften aus der Katakekaumene, Epigr. Anat. 3, 1984, 1-18.
  • O. Höfer, in: Roscher ML IV, Leipzig 1909-1915 (Reprint: Hildesheim 1965), 1236-1247, s.v. Soteira.
  • F. Imhoof-Blumer, Lydische Stadtmünzen. Neue Untersuchungen, Geneva-Leipzig 1897.
  • F. Imhoof-Blumer, Kleinasiatische Münzen, Vienna 1901.
  • F. Imhoof-Blumer, Beiträge zur Erklärung griechischer Münztypen, Nomisma 8, 1913, 1-22.
  • R. Meriç – R. Merkelbach – J. Nollé – S. Şahin, Die Inschriften von Ephesos. Teil VII 1, Nr. 3001-3005 (Repertorium) (IK 17,1), Bonn 1981.
  • Th. Ihnken, Die Inschriften von Magnesia am Sipylos (IK 8), Bonn 1978.
  • F. B. Poljakov, Die Inschriften von Tralleis und Nysa I. Die Inschriften von Tralleis (IK 31,1), Bonn 1989.
  • O. Jessen, RE 5.2 (1905), 2634-2635 s.v. Enodia.
  • S. I. Johnston, Hekate Soteira. A Study of Hekate’s Roles in the Chaldean Oracles and Related Literature (American Classical Studies 21), Atlanta, Georgia 1990.
  • S. I. Johnston, DNP 5, 1998, 267-270 s.v. Hekate.
  • E. Jordanidis, Funde, AM 21, 1896, 471.
  • A. Kehl, RAC 14, 1988, col. 310-338 s.v. Hekate.
  • J. Keil, Die Kulte Lydiens, in: W. H. Buckler – W. M. Calder (eds.), Anatolian Studies presented to Sir W. M. Ramsay, Manchester 1923, 239-266.
  • J. Keil – A. von Premerstein, Bericht über eine Reise in Lydien und der südlichen Aiolis ausgeführt 1906, DenkschrWien 53, 2/1, Vienna 1908.
  • J. Keil – A. von Premerstein, Bericht über eine Reise in Lydien ausgeführt 1908, Denkschr Wien 54, 2, Vienna 1911.
  • J. Keil – A. von Premerstein, Bericht über eine dritte Reise in Lydien und den angrenzenden Gebieten Ioniens, ausgeführt 1911, Denkschr Wien 57, 1, Vienna 1914.
  • T. Kraus, Hekate. Studien zu Wesen und Bild der Göttin in Kleinasien und Griechenland, Heidelberg 1960.
  • A. Łajtar – G. Petzl, Eine lydische Familie aus der zweiten Hälfte des 3. Jahrhunderts n. Chr. (zu Epigr. Anatol. 34, 2002, 99ff., Nr. 3 und IGR IV 621), Epigr. Anat. 36, 2003, 45-50.
  • E. N. Lane, Corpus monumentorum religionis dei Menis (CMRDM). I. The monuments and inscriptions (EPRO 19.1), Leiden 1971.
  • T. Lautwein, Hekate. Die dunkle Göttin. Geschichte und Gegenwart, Rudolstadt 2009.
  • Ph. Le Bas – W. H. Waddington, Voyage archéologique en Grèce et en Asie Mineure. Inscriptions III, Paris 1870 (Reprint: Hildesheim 1972).
  • T. Lochman, Une stèle phrygienne, in: Deux acquisitions d’archéologie au musée Calvet d’Avignon, RLouvre 6, 1990, 455-461.
  • T. Lochman, Eine Gruppe spätrömischer Grabsteine aus Phrygien, in: E. Berger (ed.), Antike Kunstwerke aus der Sammlung Ludwig III. Die Skulpturen, Mainz 1990, 453-508.
  • T. Lochman, Studien zu kaiserzeitlichen Grab- und Votivereliefs aus Phrygien, Basel 2003.
  • H. Malay, Greek and Latin Inscriptions in the Manisa Museum (ETAM 19), Vienna 1994.
  • H. Malay, Researches in Lydia, Mysia and Aiolis (ETAM 23), Vienna 1999.
  • H. Malay – M. Ricl, A New Dedication from the Katakekaumene, Epigr. Anat. 39, 2006, 84-86.
  • K. Martin, … Σέβουσιν αὐτὴν οἱ Κυζικηνοὶ μάλιστα θεῶν. Zum Kult der Kore Soteira im kaizerzeitlichen Kyzikos, in: E. Schwertheim – E. Winter (ed.), Religion und Region. Götter und Kulte aus dem östlichen Mittelmeerraum (AMS 45), Bonn 2003, 115-158.
  • R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten I. Die Westküste Kleinasiens von Knidios bis Ilion, Stuttgart-Leipzig 1998.
  • R. Meriç, 1985 Yılı Alaşehir Kazı Çalışmaları, VIII. KST II, 1987, 259-271.
  • M. Meyer, “Neue” Bilder. Zur Verwendung und zum Verständnis von bildlichen Darstellungen in der Levante, in: B. Funck (ed.), Hellenismus. Beiträge zur Erforschung von Akkulturation und politischer Ordnung in den Staaten des hellenistischen Zeitalters, Akten des Internationalen Hellenismus-Kolloquium, 9-14 März 1994 in Berlin, Tübingen 1996, 243-254.
  • M. Meyer, Die Personifikation der Stadt Antiocheia: ein neues Bild für eine neue Gottheit, Berlin 2006.
  • E. Michon, Groupes de la triple Hécate au Musée du Louvre, Mélanges d’archéologie et d’histoire 12, 1892, 407-424.
  • E. Mitropoulou, Triple Hekate Mainly on Votive Reliefs, Coins, Gems and Amulets, Athens 1978.
  • V. K. Müller, Der Polos, die griechische Götterkrone, Berlin 1915.
  • Chr. Naour, Inscriptions du Moyen Hermos, ZPE 44, 1981, 11-44.
  • Chr. Naour, Nouvelles inscriptions du Moyen Hermos, Epigr. Anat. 2, 1983, 107-140.
  • M. P. Nilsson, Griechische Feste von religiöser Bedeutung mit Ausschluss der Attischen, Leipzig 1906 (Reprint: 1995).
  • M. P. Nilsson, Die Religion in den griechischen Zauberpapyri, Lund 1948.
  • M. P. Nilsson, Geschichte der griechischen Religion I. Die Religion Griechenlands bis auf die griechische Weltherrschaft, München 1955 (Reprint: 1976).
  • J. Nollé, Beiträge zur kleinasiatischen Münzkunde und Geschichte 10. Kadwenische Münzbilder, Gephyra 7, 2010, 71-126.
  • J. Nollé, Beiträge zur kleinasiatischen Münzkunde und Geschichte: 12. Mastaura am Fuße der Mesogis. Überlegungen zu den Patriatraditionen einer wenig bekannten antiken Polis, Gephyra 13, 2016, 49-82.
  • F. Orth, RE VIII 2, 1913, 2540-2582, s.v. Hund.
  • R. Özgan, Die Skulpturen von Stratonikeia, Bonn 1999 (AMS 32).
  • M. Paz de Hoz, Die lydischen Kulte im Lichte der griechischen Inschriften, Bonn 1999 (AMS 36).
  • E. Petersen, Die Dreigestaltige Hekate I, AEM 4, 1880, 140-174.
  • E. Petersen, Die Dreigestaltige Hekate (Fortsetzung) II, AEM 5, 1881, 1-84.
  • G. Petzl, Die Beichtinschriften Westkleinasiens, Bonn 1994 (Epigr. Anat. 22).
  • G. Petzl, Ländliche Religiosität in Lydien, in: E. Schwertheim (ed.), Forschungen in Lydien, Bonn 1995, 37-48 (AMS 17).
  • G. Petzl, Zum religiösen Leben im westlichen Kleinasien. Einflüsse und Wechselwirkungen, in: H. Blum – B. Faist – P. Pfälzner – A.-M. Wittke (ed.), Brückenland Anatolien? Ursachen, Extensität und Modi des Kulturaustausches zwischen Anatolien und seinen Nachbarn, Tübingen 2002, 381-391.
  • G. Petzl, Zum religiösen Leben im westlichen Kleinasien. Einflüsse und Wechselwirkungen, in: E. Schwertheim – W. Winter (ed.), Religion und Region. Götter und Kulte aus dem östlichen Mittelmeerraum, Bonn 2003, 93-101 (AMS 45).
  • E. Pfuhl – H. Möbius, Die ostgriechischen Grabreliefs I, Mainz 1977.
  • E. Pfuhl – H. Möbius, Die ostgriechischen Grabreliefs II, Mainz 1979.
  • L. Robert, Hellenica. Recueil d'épigraphie, de numismatique et d’antiquités grecques I-XIII, Paris 1942-1965.
  • L. Robert, Opera Minora Selecta I-VII, Amsterdam 1969-1990.
  • L. Robert, Nouvelles inscriptions de Sardes I. Paris 1964.
  • K.-H. Roloff, Lexikon der Antiken Welt 2 (H-Q) (1994), 1230, s.v. Hekate.
  • W. H. Roscher (ed.), Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie I-VI, Leipzig 1884-1937 (Reprint: Hildesheim 1965).
  • H. W. Roscher, in: Roscher ML I, Leipzig 1884-1890 (Reprint: Hildesheim 1965), 1900-1910, s.v. Hekate in der Kunst.
  • H. Sarian, LIMC VI 1, 1992, 985-1018, s.v. Hekate (Addenda) (lev. VI 2, 654-673).
  • H. Scholz, Der Hund in der griechisch-römischen Magie und Religion, Berlin 1937.
  • Chr. Schuler, Rezension: María Paz de Hoz, Die lydischen Kulte im Lichte der griechischen Inschriften (AMS 36), Bonn 1999, Gnomon 74/5, 2002, 458-460.
  • H. Steuding, in: Roscher ML I, Leipzig 1884-1890 (Hildesheim 1965), 1885-1900, s.v. Hekate.
  • H. Stiegler, KlP 2 (1967), 982-983 s.v. Hekate.
  • J. Strubbe, Arai Epitymbioi. Imprecations against Desecrators of the Grave in the Greek Epitaphs of Asia Minor. A Catalogue (IK 52), Bonn 1997.
  • M. Şahin – M. Taşlıalan, Smyrna Agorası Heykeltraşlık Buluntuları, Olba XVIII, 2010, 175-240.
  • M. Usman Anabolu, Manisa Müzesi'ndeki Üçlü, in: H. R. Çongur (ed.), Remzi Oğuz Arık Armağanı, 1987, 47-50.
  • M. Usman Anabolu, Batı Anadolu’da Bulunan Demeter ve Khitonien Tanrılar Tapınakları, AST 6, 1988, 121-139.
  • M. Usman Anabolu, İzmir Arkeoloji Müzesi’nin Deposunda Bulunan Yedi Hekataion (Üç Vücutlu Hekate Heykeli), in: C. Bayburtluoğlu (ed.), Ekrem Akurgal Armağanı, Anadolu (Anatolia) 22, 1981/83, Ankara 1989, 329-335.
  • H. Üreten, Bir Grup Sikkenin Işığında Mastaura Kenti Tanrı ve Kültleri, Çankaya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Journal of Arts and Sciences 4, 2005, 129-142.
  • E. Varinlioğlu, Greek and Latin Inscriptions in the Uşak Archaeological Museum (Gephyra Monographies), İstanbul 2016 (in preparation).
  • R. Vollkommer, LIMC VI, 1992, 462-473 lev. 239-255, s.v. Men.
  • N. Werth, Hekate. Untersuchungen zur dreigestaltigen Göttin, Hamburg 2006 (Antiquitates 37).
  • M. L. West, Hesiod Theogony, Oxford 1966.
  • D. Willers, Hellenistische und Römische Idealplastik (Nr. 246-250), in: E. Berger (ed.), Antike Kustwerke aus der Sammlung Ludwig III (Skulpturen), Basel 1990, 301-307.
  • Th. Wiegand, Inschriften aus Kleinasien, AM 30, 1905, 323-330.
  • K. Zeleny, Die Göttin Hekate in den Historiae deorum gentilium des Lilius Gregorius Gyraldus (Basel 1548) unter besonderer Berücksichtigung der Rezeption Hekates in humanistischen Handbüchern und Kommentaren des 16. Jahrhunderts. Diplomarbeit zur Erlangung des Magistergrades der Philosophie, Vienna 1999.