Fethiye Etrafındaki Antik Yol Hatları ve Yeni Likçe Yazıtlar

Bu makalenin ilk kısmı Fethiye çevresinde, Pinara, Telmessos, Kalynda, Kadyanda, Araksa ve Tlos kentleri arasındaki antik yolların ve güzergâhların tespiti için son yıllarda yapılan yüzey araştırmalarının sonuçlarını içermektedir. Bu değerlendirmeler çerçevesinde Pinara ve Telmessos arasında birisi Kabaağaç - Gökben üzerinden diğeri de Babadağ üzerinden olmak üzere iki antik yol olduğu tespit edilmiş, Patara Yol Anıtı’nda belirtilen yolun ise Babadağ üzerinden giden yol olması gerektiği önerilmiştir. Tlos ve Telmessos arasındaki yolun Seydikemer üzerinden gitmiş olması beklenen bir durum iken, yapılan incelemeler neticesinde bu yol büyük ihtimalle, sadece bir ayağının temelini tespit edebildiğimiz Allıkavak’taki antik köprüden geçerek Çaltıözü, Bozyer ve Esenköy üzerinden Telmessos’a ulaşmaktaydı. Telmessos ve Kalynda arasındaki yolun büyük oranda bugünkü Fethiye - Dalaman yolunu takip ettiği anlaşılmış ve bu yol üzerinde kalan İnlice’nin Daidala olarak ve Şerefler’in de Kalynda olarak lokalizasyon önerileri yeniden değerlendirilmiştir. Kadyanda ve Telmessos arasındaki antik yolun Eldirek üzerinden gitmiş olabileceğinin daha doğru olduğu, Kadyanda ve Araksa arasındaki yolun ise antik Atlıdere Köprüsü üzerinden gittiği gözlemlenmiştir. Kadyanda ve Tlos arasındaki yolun da aynı köprüyü kullanarak Kıncılar, Girmeler ve Güneşli yakınlarından Tlos’a ulaşması gerekmektedir. Keza, Araksa ve Tlos arasındaki yol da Atlıdere Köprüsü’nün güneyindeki aynı hattı izlemiştir.Makalenin Likçe yazıtlarının ele alındığı ikinci bölümde biri Pinara’nın yak. 7,5 km kadar kuzeyinde yer alan Asarcık’ta (antik Aloanda), diğeri Kadyanda/Araksa arasındaki yol üzerinde bulunmuş iki yeni yazıt ele alınmıştır. Aloanda yazıtının dinî ve gömü niteliği vardır. Yazıtın neredeyse yarısının ele geçmiş olması nedeniyle tam olarak ne için dikildiği anlaşılamamıştır. Yazıt, Likçe çalışmaları sahasına yeni sözcük ve morfoloji katkıları sağlamaktadır. Yazıt aracılığıyla buluntu yerinin bir kült alanı olabileceği tartışmaya açılmıştır, çünkü yakınında muhtemelen daha geç döneme ait lahit ve kaya mezarları bulunsa da, buluntu alanında Likya dönemine ait gömü izleri bulunmamaktadır. Bu nedenle eğer erken dönemden bir kaya mezarı veya lahit söz konusu değilse anıtın doğrudan bir gömü yazıtı niteliği taşıdığını söylemek zordur. Çalışmada çözümleme ve okuması yapılan ikinci yazıt ise, Likya coğrafyasında örneklerine sıklıkla rastlanan bir kaya mezarının yazıtıdır. Ne yazık ki, yazıt yüzeyinin doğal sebeplerle aşınıp gitmiş olması nedeniyle mezarın kime ait olduğu tam olarak tespit edilememektedir. Varsayımsal olarak bu kişinin Armazapimi adında birisi olabileceği düşünülmektedir. Mezarı bir şahsın kendi eşi, ev halkı ve annesinin soyundan gelenler için inşa ettirdiği okunabilmiştir. Yazıt, gömü kurallarının belirlenmesi yanında, mezarda gömü ihlâli yapılması durumunda Likya’nın çeşitli kurum ve tanrılarına karşı sorumlu olunacağını belirterek sonlanmaktadır. Her iki Likçe yazıtın da açık bir Türkçe çevirisi verilememektedir.

Anahtar Kelimeler:

Lykia, antik yollar, Fethiye, Telmessos, Pinara, Tlos, Kadyanda, Kalynda, Daidala, Likçe yazıtlar, kaya mezarı, stel, kült, rahip, kurban sunusu, sunak, aile gömüsü, Araksa

The Ancient Routes and New Lycian Inscriptions around Fethiye

The first part of this contribution contains the results of field surveys made in recent years exploring the ancient road network around Fethiye, including the routes between Pinara, Telmessos, Kalynda, Kadyanda, Araxa and Tlos. According to these results, there are two options for the road between Pinara and Telmessos, one through Kabaağaç and Gökben, one over Babadağ. In the article, the second option is suggested for the road recorded in Monumentum Patarense (MP). While the road between Tlos and Telmessos was at first expected to have passed through today’s Seydikemer, the field surveys identified a better option with a course through Çaltıözü, Bozyer ve Esenköy, crossing over an ancient bridge, only a footing-base of which has survived, in today’s Allıkavak. The ancient route between Telmessos and Kalynda mostly follows the modern road between Fethiye and Dalaman, and the localizations of İnlice/Daidala and Şerefler/Kalynda are discussed again. The road between Kadyanda and Telmessos probably led through Eldirek, and the road between Kadyanda and Araxa passed over the ancient bridge in Atlıdere. The route from Kadyanda to Tlos also passed over this bridge and reached Tlos following a course past Kıncılar, Girmeler and Güneşli. Similarly, the road between Araxa and Tlos followed the same route to the south of Atlıdere Bridge.In the second part of the contribution two new Lycian inscriptions are published. One was found at Asarcık (ancient Aloanda) located ca. 7,5 km to the north of Pinara, and the other on the road between Kadyanda and Araxa. The inscription from Aloanda reflects a religious and funerary content. The type of monument cannot be identified with certainty, because half of the stone is missing. The discussion of the inscription has contributions concerning the vocabulary and morphology of the Lycian language. The find spot of the inscription might have been a religious location, because there are no funerary remains from the Lycian period in the spot. It is less likely that inscription has a funerary character, as there was no rock-cut tomb or early sarcophagus at the find spot, though there are several later funerary monuments of these types nearby. The second inscription has the usual content of Inscribed Lycian rock-cut tombs, of which there are many examples. The tomb’s owner cannot be identified for certain, due to the natural erosion of the inscription surface, but the name may be conjectured as be Armazapimi. The owner built the tomb for himself, his wife, his household and for bis mother’s descendants. Besides the regulations for burials, the inscription ends with a closure stating that anyone who violated the burial regulations, should be considered criminally liable to punishment by several Lycian institutions and divinities.

Keywords:

Lycia ancient roads, Fethiye, Telmessos, Pinara, Tlos, Kadyanda, Araxa, Kalynda, Daidala, Lycian inscriptions, rockcut tomb, , stele, cult, priest, sacrifice, altar, family tomb,

PDF

___

N. E. Akyürek Şahin – F. Onur – M. Alkan – M. E. Yıldız, Surveys on the Transportation Systems in Lycia/Pamphylia 2016 - Likya/Pamfilya Ulaşım Sistemleri Yüzey Araştırması 2016, ANMED 15, 2017, 203-212.
N. E. Akyürek Şahin – F. Onur – M. Alkan – M. E. Yıldız, Likya/Pamfilya Ulaşım Sistemlerinin Epigrafik ve Tarihi Coğrafik Açılardan Araştırılması 2015 ve 2016 Yılları Sonuçları, Araştırma Sonuçları Toplantısı 35, 2018, 387-410.
J. S. Balzat, Names in EPM-in Southern Asia Minor. A contribution to the cultural history of Ancient Lycia, Chiron 44, 2014, 253-284.
H. Barth, Auf Reisen durch die Küstenlandschaften des Mittelmeeres gesammelte Inschriften. Rheinisches Museum für Philologie 7, 1850, 246-270.
G. E. Bean, Die Lage von Phellos, Anz. ÖAW 95, 1958, 49-58.
G. E. Bean, Kalynda, in: R. Stillwell – W. L. Macdonald (edd.), The Princeton Encyclopedia of Classical Sites (PECS), Princeton 1976, 434.
G. E. Bean, Pasanda, in: R. Stillwell – W. L. Macdonald (edd.), The Princeton Encyclopedia of Classical Sites (PECS), Princeton 1976, 679.
O. Benndorf – G. Niemann, Reisen im südwestlichen Kleinasien. Vol. I, Reisen in Lykien und Karien, Vienna 1884.
T. R. Bryce, Burial Fees in the Lycian Sepulchral Inscriptions, Anatolian Studies 29, 1976, 175-190.
T. R. Bryce, Sacrifices to the dead in Lycia, Kadmos 19,1, 1980, 41-49.
T. R. Bryce, The Arrival of the Goddess Leto in Lycia, Historia 31, 1983, 1-11.
T. R. Bryce, The Lycians in Literary and Epigraphic Sources, Copenhagen 1986.
T. R. Bryce, Some observations on the pronunciation of Lycian, Kadmos 26, 1987, 84-97.
K. Buschmann, Hızırlık bei Fethiye: Das altlykische Telebehi, AST 10, 1993, 429-437.
L. Bürchner, Kalynda, in: RE 20/X. 2, 1771-1172, 1919.
O. Carruba, Commentario alla trilingue Licio-Greco-Aramaica di Xanthos, Stud. Micen. ed egeo-anatolici 18, 1977, 273-318.
N. Cau, Note Sulla Stele Di Xanthos: Tl 44B, 11-23 E 47-57, Kadmos 42, 2003, 50-64.
B. Christiansen, Grave Matters. Legal Provisions for a Proper Final Rest in Classical Lycia, in: M. Zimmermann (ed.), Das Xanthostal in archaisch-klassischer Zeit. Eine archäologisch- historische Bestandsausnahme, Göttingen 2020, 166-261.
A. Çeker, Doğal Ortamın (Jeomorfoloji-Hidrografya) Tarımsal Faaliyetlere Etkileri Bağlamında Bir Alan İncelemesi: Dalaman Ovası Örneği, Yenifikir 16, 2016, 29-50.
S. Colvin, Names in Hellenistic and Roman Lycia, in: S. Colvin (ed.), The Greco-Roman East, Cambridge 2004, 44-84.
G. Davies, Greek Inscriptions from Lycia, JHS 15, 1895, 100-115.
A. F. Doğu, Köyceğiz-Dalaman Çevresindeki Tarihi Yerleşme Alanlarının Jeomorfolojik Birimlerle İlişkisi (Güneybatı Anadolu), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Derg. 32, 1-2, 1988, 319-328.
C. Fellows, An account of discoveries in Lycia, being a journal kept during a second excursion in Asia Minor, London 1841.
D. H. French, Roman Roads and Milestones of Asia Minor Vol. 3: Milestones, Fasc. 3.5: Asia, London 2014.
R. Gérard, Phonétique et morphologie de la langue lydienne, Louvain-la-Neuve 2005.
A. D. Godley (ed.), Herodotus, Cambridge 1920.
R. Gusmani, Concordanze e discordanze nella flessione nominale del licio e del luvio, Rend. Ist. Lomb. di Scenze e Lett. 94, 1960, 497-512.
R. Gusmani, Il sufisso -tio- di aggettivi “locali” e la sua diffusione nelle lingue indo-europee, Ann. dell’Istituto Orient. di Napoli 3, 1961, 41-48.
R. Gusmani, Zur Deutung einiger milyischer Wörter, Arch. Orientální 38, 1968, 1-18.
I. Hajnal, Der lykische Vokalismus, Graz 1995.
I. Hajnal, Definite nominale determination im Indogermanischen, Indogermanische Forschungen 102, 1997, 213-239.
R. Heberdey – E. Kalinka, Bericht über zwei Reisen im südwestlichen Kleinasien, Vienna 1897.
H. Hellenkemper – F. Hild, Lykien und Pamphylien I-III (Tabula Imperii Byzantini 8; Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse. Denkschriften 320), Vienna 2004.
R. Hoskyn, Narrative of a Survey of Part of the South Coast of Asia Minor; And of a Tour into the Interior of Lycia in 1840-1; Accompunied by a Map, J. R. Geogr. Soc. London 12, 1842, 143-161.
P. H. J. Houwink ten Cate, The Luwian population groups of Lycia and Cilicia Aspera during the Hellenistic period, Leiden 1961.
S. Jameson, Kalynda, in: RE Supp. 14, 214, 1974.
H. L. Jones (ed.), The Geography of Strabo, London 1924.
H. Kaletsch, Kalynda, in: DNP 6, 214, 1999.
B. Karabulut, Batı Lykia’da Oktapolis’in Politik Yapısı, in: N. E. Akyürek Şahin – M. E. Yıldız – F. Avcu (eds.), Eskçağ Yazıları 13 [AKRON 17] İstanbul 2019. 69-96.
H. Köktürk – N. P. Milner, A land dispute from the Lycian borderland, Anatol. Stud. 53, 2003, 131-138.
T. Korkut - R. Tekoğlu, Tlos Antik Kenti Qñturahi Kaya Mezarı, Olba 27, 2019, 169-188.
E. Laroche, Comparaison du louvite et du lycien, Bull. la Société Linguist. Paris 53, 1957, 159-197.
E. Laroche, La stèle trilingue du Létôon. Fouilles de Xanthos. Fouilles de Xanthos VI, Paris 1979.
E. Laroche, Les dieux de la Lycie classique d’apres les textes lyciens, in: H. Metzger (ed.), Actes du colloque sur la Lycie antique, Istanbul, 1977 Paris 1980, 1-6.
R. Lebrun, Notes Lyciennes, Hethitica 7, 1987, 149-160.
R. Lebrun, Studia Lyciaca, Hethitica 14, 1999, 43-53.
C. Marek, Die Inschriften von Kaunos, Munich 2006.
H. C. Melchert, Anatolian Historical Phonology, Amsterdam-Atlanta 1994.
H. C. Melchert, The God Sanda in Lycia?, in: Silva Anatolica, Anatolian studies presented to Maciej Popko on the occasion of his 65th birthday Warsaw 2002, 241-251.
H. C. Melchert, A Dictionary of the Lycian Language, Ann Arbor-New York 2003.
H. C. Melchert, Lycian alaha- and alada/ehali-, in: E. Dupraz – W. Sowa (eds.), Genres épigraphes et langues d’attestation fragmentaire dans l’espace méditerranéen, Mont-Saint-Aignan 2015, 153-162.
P. Meriggi, La declinazione del Licio I, in: Rendiconti della classe di Scenze morali, storiche e filologiche, ser. VI, vol. IV, 7-10, Rome 1929, 410-450.
P. Meriggi, Zur Xanthosstele, Acta Jutl. 9, 1937, 504-517.
P. Meriggi, La declinazione del Licio II, Acad. Naz. dei Lincei, Rend. della Cl. di Sci. morali, Stor. e Filol. 24, 3, 1979, 243-268.
P. Meriggi, La declinazione dei nomi propri e dei pronomi in licio, Stud. Micen. ed Egeo-Anatolici 20, 1980, 215-274.
G. Neumann, Beiträge zum Lykischen III, Die Sprache 13, 1967, 31-38.
G. Neumann, Lykisch, in: B. Spuler (ed.), Altkleinasiatische Sprachen, Handbuch der Orientalistik 1.2.1/2.2 Leiden 1969, 358-396.
G. Neumann, Glossar des Lykischen. Überarbeitet und zum Druck gebracht von J. Tischler, Wiesbaden 2007.
J. Nollé – M. H. Sayar, Drei Inschriften aus Antiphellos in Lykien, ZPE 52, 1983, 219-223.
F. Onur, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (16): The Roads, Settlements and Territories, Gephyra 13, 2016, 89-118.
L. J. Pons – C. H. Edelman, A Soil Survey of the Köyceğiz-Dalaman Area (Turkey), Ankara 1963.
C. Ritter, Die Erdkunde im Verhältniß zur Natur und zur Geschichte des Menschen oder allgemeine, vergleichende Geographie (Vol. IX), Berlin 1859.
L. Robert, Etudes anatoliennes. Recherches sur les inscriptions grecques de Γ Asie Mineure, Etudes orientales 5, Paris 1937.
L. Ross, Lycische Grabschriften, Intelligenzblatt zur Allgem. Litt. Zeit., 1845, 289-296 (no. 36).
S. Şahin, Stadiasmus Patarensis. Itinera Romana Provinciae Lyciae. Lykia Eyaleti Roma Yolları, İstanbul 2014.
S. Şahin – M. Adak, Stadiasmus Patarensis Itinera Romana Provinciae Lyciae, İstanbul 2007.
M. J. Savelsberg, Beiträge zur Entzifferung der lykischen Sprachdenkmäler I, Bonn 1874.
D. Schürr, Zum Agora-Pfeiler in Xanthos I: Anschluß eines Weiteren Fragments, Kadmos 46, 2007, 109-124.
D. Schürr, Zur rolle der lykischen mindis, Kadmos 47, 2008, 147-170.
D. Schürr, Zum Agora-Pfeiler in Xanthos II: Selbstlob auf Perserart und Ordnung des Raumes, Kadmos 48, 2009, 157-176.
D. Schürr, Zum Agora-Pfeiler in Xanthos III: Vom Wettergott und dem Dynasten Teθθiweibi, Kadmos 51, 2012, 114-142.
D. Schürr, Ist lykisch stta - ein Erb- oder ein Lehnwort?, Hist. Linguist. 127, 2014, 141-149.
A.-V. Schweyer, Les pays lycien: une étude de géographie historique aux époques classique et hellénistique, Rev. archéologique 1996, Fascicule 1, 1996, 3-68.
A.-V. Schweyer, Les Lyciens et la Mort. Une étude d’histoire sociale. Varia Anatolica XIV, Paris 2002.
T. A. B. Spratt – E. Forbes, Travels in Lycia, Milyas, and the Cibyratis (Vols. I-II), London 1847.
H. Stemler, Die griechischen Grabinschriften Kleinasiens, Strassburg 1909.
B. Takmer, Lex Portorii Provinciae Lyciae. Ein Vorbericht über die Zollinschrift aus Andriake aus neronischer Zeit, Gephyra 4, 2007, 165-188.
W. Tietz, Der Golf von Fethiye, Bonn 2003.
R. Walpole, Travels in various countries of the East: being a continuation of Memoirs Relating to European and Asiatic Turkey, London 1820.
A. S. Way, Quintus Smyrnaeus, The Fall of Troy, Cambridge, MA 1913.
L. Zgusta, Kleinasiatische Personennamen, Prag 1964.
L. Zgusta, Kleinasiatische Ortsnamen, Heidelberg 1984.
M. Zimmermann, Untersuchungen zur historischen Landeskunde Zentrallykiens, Bonn 1992.