Ege Bölgesi’ndeki Zeybek Oyununun Dionizyak ve Pyrrhik (Antik Silah Dansı) Kökenleri ve Günümüze Kalan İzleri

Verilerin tarihsel ve bölgesel olarak değerlendirildiği bu çalışma, Dionysos-Pyrrhik ve Zeybek oyun ve müziğinin aynı yerde, yani Ege Bölgesinde geliştiğini açık bir şekilde göstermektedir. Bu rastlantısal bir durum olmanın tam aksine Dionysos-Pyrrhik geleneğinin yüzyıllar içinde değişerek günümüzde zeybek ve bengi folkloru biçiminde devam ettiğinin kanıtıdır. Dionysos ve Pyrrhik kültür Batı Anadolu’da, bu değişim sürecinde Aziz Georgios, Hızır geleneğinden etkilenmiş, bazı Kalenderilik özelliklerini de alarak İslami, etnik yurtsever bir ambalajla yeni bir Anadolu sentezine dönüşmüştür. Zeybek geleneğinde kostüm, aksesuar, oyun veya gösteriler hiyerarşik bir düzene göre yapılmaktadır. Zeybeklerin hayatları dağlar, isyanlar, kahramanlıklar ve kendi geleneklerine özgü törenler içermektedir. Bunun sebebi ise gelenek ve ulusal gururdan ziyade, Zeybek kökeninin Dionysos-Pyrrhik geleneğine dayanmasıdır. Dionysos-Pyrrhik kökenli Zeybekler, 1922’deki Kurtuluş Savaşı’nda oynadıkları büyük katkının ardından bir kez daha toplumda meşru bir yer kazanmış, kendilerine has dans, müzik ve kostümleriyle soylu bir folklorik grup olarak kabul edilmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Zeybek, Zeybek oyunu, Bengi oyunu, Dionysos, Pyrrhik oyun, Dionizyak oyun, Aziz Georgios, Hızır, Kalenderilik

Dionysiac and Pyrrhic Roots and Survivals in the Zeybek Dance, Music, Costume and Rituals of Aegean Turkey

Historical and topographical research has clearly shown that both Dionysiac-Pyrrhic and Zeybek dances and music developed in the same region, namely Aegean Turkey. This is not a coincidence, but it reflects the survival of an age-old Anatolian Dionysiac/Pyrrhic tradition throughout the centuries to the present day, and remains alive in the form of Zeybek and Bengi folklore. A process of amalgamation-syncretisation united had been able to unite the ancient local Dionysiac traditions with the customs and beliefs of a Turkish Heterodox Islamic Qalandaria Order in order to give birth to a new Anatolian synthesis which has Islamic, ethnic and patriotic features. In the Zeybek tradition the costumes, accessories, head dresses, hairstyle, everything related to design, reflects a strongly hierarchic order. The life of Zeybeks was much related to mountains, rebellion, heroism, initiation rituals, music and dance. Apparently, the reason for its persistence was not only the mere maintenance of traditional or habitual behaviour or national pride. Simply put, the cult of Dionysos and the Pyrrhic war dance traditions of Western Anatolia provided the basis for a new synthesis of different cultures, for example by adding into it the legends of St. George, the Qalandaria and Khizr. Zeybeks won an accepted place in society after their great role in the Liberation War of 1922 and are recognized as a heroic folkloric group with a special dance, music and costumes.

Keywords:

Zeybek, Zeybek dance, Bengi dance, Dionysos, Pyrrhic dance, Dionysiac dance, St. George, Khizr, Qalandaria,

PDF

___

M. Alkan, Yeniçeriler ve Bektaşilik, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi 50, 2009, 243-260.
M. Altıntuğ, Examination by semiotical approach of Yells (Nara) that are the products of dancer and dance interactions in Turkish Folk Dance, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12, 6/1, 2013, 131-148.
M. And, Dionysos ve Anadolu Köylüsü, İstanbul 1962.
P. M. R. Aucher-Éloy, Relations de voyages en Orient, de 1830 à 1838 par Aucher-Eloy, revues et annotées par M. le Comte Jaubert, 2 vols, Paris 1843.
A. H. Avcı, Zeybeklik ve Zeybekler Tarihi, Ankara 2012.
Halikarnas Balıkçısı, Hey Koca Yurt, Ankara 1989.
A. Cameron, Cult and Worship in East and West, in: L. Webster – M. Brown (eds.), Transformation of the Roman World AD 400-900, London 1997, 96-111.
P. Ceccarelli, La pirrica nell’antichita greco romana: Studi sulla danza armata, Pisa/Rome 1998.
C. Çetin, Anadolu’da Bereket Kültü ve Anadolu Türk Köylüsü Seyirlik Oyunlarına Yansımaları, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi 46/1, 2006, 189-210.
L. Friedlaender, Roman Life and Manners Under the Early Empire (Vol. 2), London 2013 (Original Print: 1913).
M. R. Gazimihal, Türk Halk Oyunları Kataloğu, Vol. 3, (Publication of Ministry of Culture), Ankara 1999, 219-220.
O. Gruppe, Griechische Mythologie und Religionsgeschichte, München 1906.
W. Hamilton, Ammianus Marcellinus: The Later Roman Empire AD 354-378, London 1986.
F. W. Hasluck, Christianity and Islam under the Sultans, 2 vols, Oxford 1929.
H. Hunger, Lexikon der griechischen und römischen Mythologie: Mit Hinweisen auf das Fortwirken antiker Stoffe und Motive in der bildenden Kunst, Literatur und Musik des Abendlandes bis zur Gegenwart, Vienna 1978.
A. Kaldellis, The Kalends in Byzantium, 400-1200 AD: A New Interpretation, Archiv für Religionsgeschichte 13, 2012, 187-203.
A. Karademir, İğne iplikle açan çiçekler, in: Egeden Dergisi (Journal), Publication of Ege University Year 5/No 15, 2013, 54-57.
E. Koca, Açıklamalı Zeybek Bibliyografyası (“Annotated Zeybek Bibliography”; Master Thesis, Afyon Kocatepe University), Afyon 2009.
A. Kutlu, Kadınların sessiz sözü. Oyalar ve onlara yansıyan şiddet, in: Egeden, Publication of Ege University Year 5/No 15, 2013, 50-53.
E. N. Lane, Towards a Definition of the Iconography of Sabazius, Numen 27/1, 1980, 9-33.
E. N. Lane, Corpus Cultus Iovis Sabazii II: The Other Monuments and Literary Evidence, Leiden 1983.
H. Steven, Dance and Ritual Play in Greek Religion, Baltimore/ London 1993.
S. H. Lonsdale, Dance and Ritual Play in Greek, Baltimore-MD 2000.
F. von Luschan, Die Tachtadschy und andere Überreste der alten Bevölkerung Lykiens (Zeitschrift Archiv für Anthropologie 19), Braunschweig 1891.
M. Maas, John Lydus and the Roman Past: Antiquarianism and Politics in the Age of Justinian, London/New York 2005 (e-book edition).
I. Melikoff, Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları, İstanbul 1993.
R. Merkelbach, Die Hirten des Dionysos: Die Dionysos-Mysterien der Römischen Kaiserzeit und der Bukolische Roman des Longus, Berlin 1988.
G. Messadié, Şeytanın Genel Tarihi, Istanbul 1998.
D. Miles, Mask and Performance in Greek Tragedy: From Ancient Festival to Modern Experimentation, Cambridge 2012.
F. G. Mirzaoğlu, Bir Kahramanlık Dansı: Balıkesir Bengisi, Türkbilig 7, 2004, 101-108.
G. Mirzaoğlu, Efe, Zeybek, Kızan in the Context of Zeybekhood Tradition, Acta Turcica VI/2, 2014 (Online article, 32 pages).
P. Ş. Nasturel, Recherches sur le testament de Maxime de Skoteine (1247) in : Philadelphia et autre Études, 1984, 4, 69-100.
A. Y. Ocak, İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara 1990.
A. Y. Ocak, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik. Kalenderiler (XIV-XVII. Yüzyıllar), Ankara 1999.
A. Y. Ocak, XIII.-XV. Yüzyıllarda Anadolu’da Türk-Hıristiyan Dini Etkileşimler ve Aya Yorgi (Saint Georges) Kültü, Belleten 214, 1991, 661-673.
A. Y. Ocak, Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sufilik: Kalenderiler (XIV.-XVII. Yüzyıllar), Ankara 1992.
A. Y. Ocak, Alevi Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, Istanbul 2009.
A. Y. Ocak, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler. 15 ve 17. Yüzyıllar, Istanbul 2013.
B. Öztürk, Roma İmparatorluk Çağı Küçükasyası’nda Dionysos Kültü, Istanbul 2010.
T. Petrides – E. Petrides, Folk Dances of the Greeks, New York 1961.
J. Robert – L. Robert, Bulletin épigraphique. In: Revue des Etudes Grecques, tome 94, fascicule 447-449, Juillet –decémbre 1981. pp. 362-485.
M. Rautman, Daily life in the Byzantine Empire, Santa Barbara, CA 2006.
L. E. Roller, Sabazios, in: The Encyclopaedia of Ancient History, 2012 (online publication by Wiley Online Library).
M. Santoro, Epitheta deorum in Asia Graeca cultorum ex auctoribus Graecis et Latinis, Milano 1974.
R. Schlesier (ed.), A Different God? Dionysos and Ancient Polytheism, Berlin/Boston 2011.
W. J. Slater, Orchestopala, ZPE 84, 1990, 215-220.
E. Stehle, Review of: Paola Ceccarelli, La pirrica nell’antichità greco romana: Studi sulla danza armata. Pisa/Rome 1998, Bryn Mawr Classical Review, 03.17, 2000, 1-6.
C. Texier, Description de l’Asie Mineure: faite par ordre du gouvernement français en 1833-1837; beaux-arts, monuments historiques, plans et topographie des cités antiques (vol. 2), Paris 1849.
F. R. Trombley, Paganism in the Greek World. The case of rural Anatolia, Harvard Theological Review 78, 1985, 334-351.
H. Türk, Hatay’da Müslüman-Hıristiyan Etkileşimi: St. Georges ya da Hızır Kültü, Milli Folklor Dergisi 85, 2010, 138-146.
E. Uyanık – A. Özçelik, Amnesty for Zeybeks, Acta Turcica 6/2, 2014, 1-26.
F. von Luschan, Die Tachtadschy und andere Überreste der alten Bevölkerung Lykiens: mit fünf Abbildungen und einer Curventafel, Archiv für Anthropologie 19, 1891, 31-53.
R. Webb, Demons and Dancers in Late Antiquity, Cambridge (Ma.) 2009.
E. L. Wheeler, Hoplomachia and Greek Dances in Arms, GRBS 23, 1982, 223-233.
M. Yağbasan, The evaluation of the joint vocabulary in Turkish and Greek in point of the cross-cultural interaction, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. Dergisi 20/1, 2010, 367-388.