Efes'te Bulunan İki 'Çifte' Adak ve Ionya'da Ptolemaioslar Kontrolünün Başlaması

Yazar tarafından Ephesos kentinde Avusturya’lı arkeologlar tarafından Hanghaus II kazılarında bulunmuş olan iki adet yazıt yeniden ele alınmaktadır. Yazıtlardan ilki, ilk olarak 1979 yılında Die Inschriften von Ephesos, 2, 199 nr. olarak ‘Ptolemaios (Philadelphos) und Arsinoe’ başlığıyla İplikçioğlu’nun not defterinden ve Knibbe’nin önerileriyle yayımlanmıştır. Daha sonra 1981/2 yıllarında Knibbe ve İplikçioğlu tarafından yazıt ‘Ptolemaios und Arsinoe’ başlığıyla tekrar ele alınmış ve bu kez yazıta ‘Ptolemaios IV. Philopator (221-204 v. Chr.) und seine (Schwester)gattin Arsinoe. 3. Die Lesung des Erhaltenen bleibt ebenso fraglich wie die Ergänzung der Zeile.’ notu düşülmüştür. 1989 yılında yazıt Knibbe, Engelmann ve İplikçioğlu tarafından yeniden okunmuş ve yazıta yeni okunan harfler eklenmiştir. Aynı yazarlar 1993 yılında yazıtı son olarak ele almışlar ve 3. satırına Σ]αράπιδι καὶ [Ἴσιδι] şeklinde yeni okuma önerisi sunmuşlardır. Yazıt son olarak 2010 yılında Annalisa Calapà tarafından yeniden ele alınmıştır. Calapà kendinden önceki okumaların pek çoğunu kabul etmiştir. Meadows söz konusu taşın kırık olmasından kaynaklanan fiziki şartlarını yeniden analiz ederek yeni bir yazı düzeni önermektedir:Calapà 2010, 200:[Βασιλεῖ Πτ]ολεμαί[ωι[καὶ βασιλί]σσηι Ἀρσι[νόηι]Σ]αράπιδι καὶ [Ἴσιδι]Meadows:[Βασιλεῖ Πτ]ολεμαίω[ι][καὶ βασιλί]σσηι Ἀρσι-[νόηι καὶ Σ]αράπιδι καὶ[Εἴσιδι -------------------]Yazar ikinci olarak Knibbe ve İplikçioğlu tarafından 1981/2 yılında ‘Isidoros und die Hegemones und Strategen opfern König Eumenes II. und Stratoneike’ başlığı altında ilk kez yayımlanan ve 1989 yılında Knibbe, Engelmann ve İplikçioğlu tarafından tekrar ele alınan ve son olarak da yine Calapà tarafından tamamen 1989 yılındaki yayımdan alınan yazıta yeni bir okuma önerisinde bulunmaktadır. Buna göre yazarın tamamlama önerisi ve çevirisi şöyledir:βασιλεῖ Πτ[ολεμαίωι]καὶ βασιλί[σσηι Ἀρσι]-[ν]όηι καὶ Σ[αράπιδι καὶ]Εἴσιδ[ι ὁ δεῖνα —]καὶ οἱ ἡγε[μόνες καὶ]οἱ στρατι[ῶται οἱ τε-][τ]αγμένοι [ἐπὶ τῆι][ἄκ]ραι τ[ό]ν [βωμὸν][ἀ]νέθηκαν [ἐπὶ ταῖς]συντελοῦ[μέναιςαὐτοῖς θυ[σίαις].‘Kral Ptolemaios ve kraliçe Arsinoe ile Sarapis ve Isis için [filanca] ve akropolis’te konuşlanan idareci memurlar ve askerler bu altarı onların şerefine gerçekleştirilen bir adak olarak diktiler.’ Ephesos’ta akroplis tarafındaki aynı binada bulunan iki yazıt olasılıkla aynı buluntu yerinden yeniden kullanım için Hanghaus’a getirilmişlerdir. Harf karakteri bakımından da aynı özellikleri gösteren her iki yazıtta da krali çift ve Isis ile Sarapis’e olmak üzere çifte adak söz konusudur. Yazar makalesinde çifte adakların söz konusu olduğu ve genel olarak Alexandreia’ya özgü yazıtların bir listesini vermiş ve kendi Ephesos yazıtlarıyla karşılaştırmıştır. Yaptığı karşılaştırma sonucunda yazıtların önceden düşünüldüğü gibi Ptolemaios II değil, Ptolemaios IV Philopator Dönemine tarihlenmesinin uygun olacağı sonucuna varmıştır. Yazıtlar olasılıkla Raphia savaşını müteakiben yazılmışlardır ve III. Suriye Savaşı öncesi Meandros Nehrinin kuzeyindeki Ptolemaios hâkimiyetine işaret etmektedirler. Bunun yanı sıra yazıtlar Isis ve Sarapis kültünün krali çift kültüyle birleşmiş olarak Mısır’dan Küçük Asya’daki Ptolemaios karakollarına taşındığının ve kraliyetin üst düzey görevlileri arasında tapınım gördüğünün de göstergesidirler. Söz konusu adakların arkasındaki esas kişi olasılıkla Polybios’a göre bu dönemde önemli Ptolemaios garnizonu olan Ephesos kentindeki en kıdemli komutandır. Bu kişi olasılıkla Alexandreia eşrafından biridir.

Anahtar Kelimeler:

Ptolemaios IV Philopator, Kral kültü, Sarapis, Isis, Ephesos, Ionia

Two 'Double' Dedications at Ephesus and the Beginning of Ptolemaic Control of Ionia

This paper reconsiders the texts of two inscriptions found in the Austrian excavations at Ephesus in Hanghaus II: IEphesos 199 and SEG 33 942. Proposed restoration of the texts suggests that both stones preserve rare 'double dedications' to both the royal couple of Ptolemy and Arsinoe, and Sarapis and Isis. Comparison with other known examples suggests that these belong to the reign of Ptolemy IV Philopator, not, as has been suggested in the past, to the reign of Ptolemy II. They are evidence for the promulgation of royal cult and the worship of Sarapis and Isis, by senior military officials, perhaps in the years following the Battle of Raphia. The reattribution of these stones to this later period removes any evidence for Ptolemaic control north of the River Maeander before the Third Syrian War.

Keywords:

Ptolemy IV Philopator, royal cult, Sarapis, Isis, Ephesos, Ionia,

PDF

___

R. S. Bagnall, Review of Huss (1976), CE 103, 1977, 185–190.
E. Breccia, Iscrizioni greche e latine. Service des Antiquités de l'Ã‰gypte. Catalogue géneral des antiquités égyptiennes du Musée d'Alexandrie, Cairo 1911(Institut francÌ§ais d'archeÌologie orientale).
L. Bricault, Sarapis et Isis, Sauveurs de Ptolémée IV Ã Raphia, CdE 74, 1999, 334–343.
L. Bricault, Recueil des inscriptions concernant les cultes isiaques (RICIS), Paris 2005 (Mémoires de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres 31).
L. Bricault, Sylloge nummorum religionis isiacae et sarapiacae (SNRIS), Paris 2008.
K. Buraselis, Das hellenistische Makedonien und die Ã„gäis: Forschungen zur Politik des Kassandros und der drei ersten Antigoniden (Antigonos Mono-pthalmos, Demetrios Poliorketes und Antigonos Gonatas) im Ã„gäischen Meer und in Westkleinasien. Munich 1982.
A. CalapÃ , Due dediche a sovrani Tolemaici da Efeso e l'espansione Tolemaica in Ionia negli anni settanta del III sec. A.C., Studi Ellenistici 24, 2010, 197–210.
L. Casson, Ptolemy II and the hunting of African elephants, TAPhA 123, 1993, 247–260.
A. Chaniotis, The divinity of Hellenistic rulers, in: A. Erskine (ed.), A companion to the Hellenistic world Oxford 2003, 431–445.
W. Clarysse – G. Van der Veken, The eponymous priests of Ptolemaic Egypt. Chronological lists of the priests of Alexandria and Ptolemais with a study of the demotic transcriptions of their names, Leiden 1983 (P. L. Bat. 24).
P. M. Fraser, Two studies on the cult of Sarapis in the Hellenistic world, OAth 3, 1960, 1–54.
P. M. Fraser, Ptolemaic Alexandria, Oxford 1972.
G. Gorre, Les relations du clergé Ã‰gyptien et des Lagides d'aprÃ¨s les sources privées, Leuven 2009 (Studia Hellenistica 45).
A. Houghton – C. C. Lorber, Seleucid Coins: A comprehensive catalogue, New York 2002 (The American Numismatic Society).
W. Huss, Untersuchungen zur Aussenpolitik Ptolemaios' IV, Munich 1976.
W. Huss, Ã„gypten in hellenistischer Zeit 332–30 v. Chr., Munich 2001.
E. Bernand, Inscriptions grecques d'Alexandrie ptolémaıÌˆque, Cairo 2001.
A. Bernand, Le Delta égyptien d'aprÃ¨s les textes grecs, Cairo 1970.
A. Bernand – E. Bernand, Les Inscriptions grecques de Philae, Paris 1969.
D. Knibbe – H. Engelmann – B. İplikçioğlu, Neue Inschriften aus Ephesos XI, ÖJh 59, 1989, Beibl.: cols. 162–238.
D. Knibbe – H. Engelmann – B. İplikçioğlu, Neue Inschriften aus Ephesos XII, ÖJh 62, 1993, 113–150.
D. Knibbe – B. İplikçioğlu, Neue Inschriften aus Ephesos VIII, ÖJh 53, 1981/2, 87–150.
H. Kotsidu, Î¤Î™ÎœÎ— ÎšÎ‘Î™ Î”ÎŸÎžÎ‘. Ehrungen für hellenistische Herrscher im griechischen Mutterland und in Kleinasien unter besonderer Berücksichtigung der archäologischen Denkmäler, Berlin 2000.
E. Lanciers, Die Vergöttlichung und die Ehe des Ptolemaios IV. und der Arsinoe III., AfP 34, 1988, 27–32.
T. Landvatter, The Serapis and Isis coinage of Ptolemy IV, AJN 24, 2012, 61–90.
C. C. Lorber – F. L. Kovacs, A Ptolemaic mint at Soli: a tale of two magistrates, SM 47, 1997, 92–99.
E. Lupu, A New Look at Three Inscriptions form Jaffa, Jerusalem, and Gaza, SCI 22, 2003, 193–202.
J. McKenzie, The Architecture of Alexandria and Egypt, c. 300 B.C. to A.D. 700, New Haven/Conn. 2007.
A. Momigliano, A new date for the battle of Andros, CQ 44, 1950, 107–116.
W. Orth, Königlicher Machtanspruch und städtische Freiheit: Untersuchungen zu den politischen Beziehungen zwischen den ersten Seleukidenherrschern (Seleukos I., Antiochos I., Antiochos II.) und den Städten des westlichen Kleinasien, Munich 1977.
A. Bernand, Pan du Désert, Leiden 1977.
S. Pfeiffer, Herrscher- und Dynastiekulte im Ptolemäerreich. Systematik und Einordnung der Kultformen, Munich 2008 (Münchener Beiträge zur Papyrusforschung und Rechtsgeschichte, Bd. 98).
J. Quaegebeur, Documents concerning a cult of Arsinoe Philadelphos at Memphis, JNES 30/4, 1971, 239–270.
M. Strack, Inschriften aus ptolemäischer Zeit, AfP 2, 1903, 537–561.
J. Pouilloux – G. Roux – P. Roesch – J. Marcillet-Jaubert, Salaminia de Chypre XIII. Testimonia salaminia 2: Corpus épigraphique, Paris 1987.
A. Bernand, De ThÃ¨bes Ã SyÃ¨ne, Paris 1989.
M. N. Tod, A Bilingual dedication from Alexandria, JEA 28, 1942, 53–58.
J. C. Walters, Egyptian religions in Ephesos, in H. Koester (ed.), Ephesos, metropolis of Asia: an interdisciplinary approach to its archaeology, religion and culture, Cambridge 1995, 281–306.