13. ve 14. Yüzyıllarda Likya Limanı Patara ve Çevresi - Bir Yorum -

Patara'da yarımada yakınındaki hamamda ve buna bitişik olan sur duvarın üst bölümündeki yüzey kalıntıları Rum Selçuk'un buradaki varlığına tanıklık eder. Olasılıkla yeniden kullanılan Roma Deniz Feneri yapısı buna dahildir. Bu dönemde halen önemli bir yükseklikte olan yapı, Piri Reis'in haritasında açıkça işaretlendiği üzere 1524 yılı sonrasına kadar bu kıyıdaki denizcilere nirengi noktası teşkil etmekteydi. Liman, Lüzinyan Haçlıları'nın Patara'yı Mayıs 1362'deki işgalinden sonra işlerliğini büyük ölçüde kaybetmiş olmalıdır. Bu nedenle de Piri Reis'e kadar buna dikkat çekilmemiş veya işaretlenmemiştir. 1211 tarihli Rum Selçuk – Doğu Roma sınır anlaşması, 1216 tarihli Kıbrıs Kralı Hugh'un korsanlığı içeren mektubu, Antalya'nın 1216 yılında yeniden ele geçirilmesi sırasında muhtemelen Patara'da konuşlanan gemileri de içeren Selçuklu donanmasının Lykia limanlarını kullanımı ve 1220 tarihli Rum Selçuk – Venedik ticaret antlaşması Lykia ve onun hem Türkmen hem de Rum nüfusları ile Patara dahil olmak üzere Lykia limanlarındaki kontrolü 13. yy.'ın ilk çeyreğinde sıkı bir Selçuklu devlet otoritesine işaret etmektedir. 1280'li yıllara kadar izlenebilen bu Rum Selçuk kontrolü, muhtemelen Selçuk destekli Menteşeoğulları Beyliği'nin 14.yy.'ın hemen başındaki yükseldiği döneme kadar sürmüştür. Limanın 13.yy. başlarından yağmalandığı 1362 yılına kadar kullanımı ve önemi bilinmektedir. Bu esnada yerel deniz ticareti ile Aziz Nikholaos'un doğum yerine varmak isteyen Latin ve Rum hacılarına yönelik korsanlık hareketlerinin kontrol edilmesinde Selçuklu donanmasının merkezi durumundadır. 1270'li yıllardan itibaren ise Latin ve Rum toprakları ile gemilerine yapılan cihat saldırılarının üssü olarak hizmet vermiştir.Yavaş yavaş dolmasının yanı sıra 1362 yılındaki yağmalama sonrasında liman eski önemine tekrar kavuşamamasının nedenlerinden birisi, kente yakın olan Rhodos'ta 1310 yılından 1522 yılına kadar hüküm sürmüş olan Kudüslü St. Jean Şövalyeleri'nin (Hospitaller), artık liman girişi iyi bir şekilde korunmayan Patara'ya sürekli saldırılarda bulunmalarıdır. Şövalyelerin civardaki deniz yollarını donanmalarıyla etkili şekilde kontrol etmeleri ve Müslüman gemileri yerine sadece Latin-Rum ticaret gemilerinin bu yolu kullanabilmesi, Karia'da daha güvenli üslerin ortaya çıkmasına ve 14.yy.'dan itibaren görüldüğü üzere cihat hareketlerinin kuzeye, Miletus - Balat, Milas - Peçin ve Ephesos – Ayasoğluk ve İzmir – Smyrna (1344'e kadar) taraflarına yönelmesine neden olmuştur. 1347 yılındaki pandeminin nüfusun büyük bölümünü yok etmesi ve limanın büyük kent merkezlerine karayolu ulaşımının uzun olması kentin önemini kaybetmesinin dikkate değer diğer bir etmenidir. 1522 yılında Rhodos'un ele geçirilmesiyle Patara yakınından geçen İstanbul-Mısır deniz ulaşımının Osmanlı tüccarları için güvenlik sorununu ortadan kaldırması, Antalya Limanı aracılığıyla yapılan ticarette düşüşe yol açmıştır, fakat Patara Limanı da ondan sonra dolmuş ve kent terk edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Patara, Likya, Rum Selçuk, Hospitaller, Osmanlı, yapılar

The Lycian port of Patara and its environs during the 13th and 14th centuries – An interpretation –

The Rum Seljuk surface remains at Patara, in the bathhouse and on the upper section of the adjacent wall around Yarımada attest to their presence at Patara, together with their probable reuse of the Roman Pharos, certainly still standing to a considerable height at this time and providing a marker for mariners along this coast until after 1524 as Piri Reis's maps of this coastline clearly record; although the port no longer functioned to any significant extent after the Lusignan Crusader sack of Patara in May 1362 and so it is not noted or marked as such by Piri Reis. The 1211 Rum Seljuk-East Roman border agreement, the 1216 letter to King Hugh of Cyprus addressing the problem of piracy and the use of Seljuk naval forces from Lycian ports, including vessels probably based at Patara for the 1216 re-conquest of Antalya, together with the 1220 Rum Seljuk-Venetian trade treaty indicate firm Rum Seljuk state control over Lycia and its Turkmen and Rum populations, as over the ports of Lycia, including the port of Patara, was established within the first 2 decades of the 13th c. Rum Seljuk control which continued into the 7th decade and arguably, with the rise of the Seljuk sponsored Menteşe Beylik into the first decade of the 14th c. The use and significance of the port in the period from the 13th c. to the sack of 1362 is noted, including serving as a Seljuk naval base in the control of piracy, for local cabotage trade and for Latin and Rum pilgrimage to the birthplace of St. Nicholas and, from the 1270's onwards, as a base for jihad-raiding of Latin and Rum territory and shipping. The reasons for the port's failure to recover following the sack of 1362, in addition to the known gradual silting up of the port, are given, the closeness of Rhodes in the hands of the Hospitaller Knights of St. John of Jerusalem from 1310-1522 with the permanent threat of a raid on Patara in the absence of a strongly fortified entrance to the harbor, combined with a significant degree of Hospitaller control through galley patrols over the adjacent sea lanes and only Latin-Rum not Muslim merchant vessels passing along this route led, it is suggested, to the rise in prominence of more secure bases in Caria and northwards to prosecute the jihad as the 14th c. progressed, Miletus-Balat, Milas-Peçin and Ephesus-Ayasoğluk and Izmir-Smyrna (until 1344), in addition to depopulation caused by the 1347 plague pandemic and the distance overland from the port to major urban centers. With the Knights surrender of Rhodes in 1522 the sea-lane from Istanbul to Egypt past Patara was opened to Ottoman merchant vessels leading to the decline in trade through the port of Antalya, but the port of Patara was by then silted up and Patara was abandoned.

Keywords:

Patara, Lycia, Rum Seljuk, Hospitaller, Ottoman, buildings,

PDF

___

E. Altan, 1150-1250 Yılları Arasında Anadolu'da Doğal Afetler, in: İstanbul Üni. Tarih Araşt. Merkezi Tarih Boyunca Anadolu'da Doğal Afetler ve Deprem Semineri, 22-23 Mayıs 2000, İstanbul 2002, 41-49.
F. Ş. Arık, Selçuklular zamanında Anadolu'da meydana gelen depremler, Tarih Araştırmaları Dergisi 16/27, 1994, 13-32.
P. Armstrong, Seljuqs before the Seljuqs: Nomads and Frontiers inside Byzantium, in: A. Eastmond (ed.), Eastern approaches to Byzantium. Papers from the Thirty-third Spring Symposium of Byzantine Studies, University of Warwick, Coventry, March 1999, Aldershot 2001, 277-286.
F. Babinger, Mehmed the Conqueror and His Time, Princeton 1992.
T. Baykara, Saltukname'de Antalya, Son bin yılda Antalya Sempozyumu, Akdeniz Universitesi, Antalya 2003, Antalya 2006, 9-14.
F. Beaufort, Karamania, or a brief Description of the South Coast of Asia Minor and of the Remains of Antiquity, London 1817.
O. J. Benedictow, The Black Death 1346-1353. A Complete History, Woodbridge 2004.
F. Braudel, The Mediterranean and the Mediterranean world in the Age of Phillip II, trans. S. Reynolds, Berkeley 1978.
C. Cahen, Pre-Ottoman Turkey: a general survey of the material and spiritual culture and history c. 1071-1330, New York 1968.
C. Cahen, The Formation of Turkey: The Seljukid Sultanate of Rum: Eleventh to Fourteenth Century, London 2001.
T. M. P. Duggan, A 14th century account of Antalya's sunken cities. A historical context and a literary tradition, Adalya 6, 2003, 305-336.
T. M. P. Duggan, A short account of recorded calamities (earthquakes and plagues) in Antalya and related areas over the past 2,300 years-an incomplete list, comments and observations, Adalya 7, 2004, 123-170.
T. M. P. Duggan, Supplementary data to be added to the chronology of plague and earthquakes in Antalya Province and in adjacent and related areas, Adalya 8, 2005, 357-398.
T. M. P. Duggan, The motifs employed on Rum Seljuk 13th century eight pointed star tiles from Antalya Province and elsewhere in Anatolia: an interpretation, Adalya 9, 2006, 149-219.
T. M. P. Duggan, An interpretation of the 13th century function and appearance of non-urban state carvansaray-hans in Rum Seljuk Anatolia, in: Proceedings of the Antalya Mimarlar Odası-“Taş Sempozyumu”, Antalya 2007, 289-295.
T. M. P. Duggan, The paintwork and plaster on Evdir and Kırkgöz Hans by Antalya – and some implications drawn concerning the original appearance of 13th c. Seljuk state buildings, Adalya 11, 2008, 319-358.
T. M. P. Duggan, The hidden history of Antalya Province, 300 B.C. to 2005, A chronology of plagues and earthquakes, çev. M. Oktan, Antalya'nın Gizli Tarihi: 2300 Yıl İçerisinde Bölgede Yaşanan Depremlerin ve Salgın Hastalıkların Kronolojisi, forthcoming İstanbul 2011.
A. Durukan, Anadolu Selçuklu Dönemi Kaynakları Çerçevesinde Baniler, Sanat Tarihi Defterleri 5, 2001, 43-132.
P. W. Edbury, The Kingdom of Cyprus and the Crusades 1191-1374, Cambridge 1994.
İ. Erdem, Ortaçağ sonlarında Likya levant Ticaretı ve Türkmenler (12-15 yy), Ed. K. Dörtluk et al. III International Symposium on Lycia, Vol. 1, İstanbul 2006, 243-251.
K. Fleet, European and Islamic trade in the early Ottoman State. The merchants of Genoa and Turkey, Cambridge 1999.
B. Flemming, Landschaftgeschichte von Pamphylien, Pisidien und Lykien im Spätmittelalter, Wiesbaden 1964.
C. Foss, Cities, Fortresses and villages of Byzantine Asia Minor, Norfolk 1996.
R. S. Gottfried, The Black Death, Natural and Human disaster in Medieval Europe, New York 1984.
A. Gölpınarlı, Mevlana Celaleddin Mektuplar, Istanbul 1999.
F. W. Hasluk, Depopulation in the Aegean Islands and the Turkish conquest, Annual of the British School of Archaeology at Athens 17, 1910/11, 151-181.
H. Hellenkemper – F. Hild,: Lykien und Pamphylien, Teil I, Wien 2004 (Tabula Imperii Byzantini 8).
R. Hillenbrand, Islamic Architecture: Form, Function, and Meaning, Edinburg 2000.
N. Housley, Documents on the later Crusades, 1274-1580, London 1996.
C. Imber, The Ottoman Empire, 1300–1481, Istanbul 1990.
C. Imber, The Ottoman Empire, 1300–1650: The Structure of Power, New
York 2002.
İ. Karamut, Work by Alanya Museum in 2002, ANMED 2003/1, 53-4.
İ. Karamut, The work carried out by Alanya Museum in 2003, ANMED 2004/2, 119-120.
S. Koca, Sultan I. İzzeddin Keykavas (1211-1220), Ankara 1997.
E. Kollias, The Knights of Rhodes, the palace and the city, Athens 1991.
M. F. Köprülü, Some Observations on the Influence of Byzantine Institutions on Ottoman Institutions. Ankara 1999 (Translated, edited with introduction and postscript by Gary Leiser from the Turkish edition of 1931).
R. P. Lindner, Hordes and Hoards in Late Saljuq Anatolia, in: R. Hillenbrand (ed.), The art of the Saljuqs in Iran and Anatolia, Costa Mesa 1994, 281-284.
D. P. Little, Memluk Tarihçileri Tarafından Kaydedilen Deprem Verileri:
Tarih Yazımı Üzerine Bir Deneme, in: E. Zachariadou (ed.), Osmanlı İmparatorluğu'nda Doğal Afetler, İstanbul 2001, 149-158.
R. S. Lopez – I. W. Raymond, Medieval Trade in the Mediterranean World: Illustrative Documents Translated with Introductions and Notes, New York 1955.
Sir H. Luke, The Kingdom of Cyprus 1291-1369, in: H. W. Hazard (ed.), A History of the Crusades, Vol. III, London 1975, 346-61.
A. T. Luttrell, The Latins and life on the smaller Aegean Islands 1204-1453, Mediterranean Historical Review 4/1, 1989, 146-157.
Leontis Makhairas, Recital concerning the sweet land of Cyprus entitled 'Chronicle', Vol. I, II, Ed. and Trans. R. M. Dawkins, Oxford 1932.
M. E. Martin, The Venetian Seljuk treaty of 1220, English Historical Review 95, 1980, 321-30.
D. Nicolle, Knights of Jerusalem: The Crusading Order of Hospitallers 1100-1565, Osprey 2008.
J. J. Norwich, A history of Venice, London 1997.
H. Perk – H. Öztürk, Anadolu Sikke Monografileri 1, Istanbul 2007.
E. Pitcher, A historical geography of the Ottoman Empire from the earliest times to the end of the sixteenth century, Leiden 1972.
J. H. Pryor, Geography, technology and war – studies in the maritime history of the Mediterranean 649-1571, London 1992.
S. Redford – G. Leiser, “Taşa Yazılan Zafer” Antalya İçkale Surlarındaki
Selçuklu Fetihnamesi / “Victory Inscribed” the Seljuk Fetihname on the Citadel Walls of Antalya, Istanbul 2008.
R. M. Riefstahl, Turkish Architecture in South Western Anatolia, Cambridge 1931.
E. Rosenbaum – G. Huber – S. Onurkan, A Survey of Coastal Cities in Western Cilicia. Preliminary Report, Ankara 1967.
J. S. Roskill, Sir Richard de Waldegrave of Bures St. Mary Speaker in the Parliament of 1381-2, Proceedings of the Suffolk Institute of Archaeology 27/3, 1957, 154-174.
A. G. C. Savvides, Byzantium in the Near East: Its relations with the Seljuk sultanate of Rum in Asia Minor, the Armenians of Cilicia and the Mongols (AD c. 1192-1237), Thessalonike 1981.
H. J. A. Sire, The Knights of Malta, London 1996.
E. Slatter, Xanthus: Travels of Discovery in Turkey, London 1994.
O. Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar: Metin, Tercüme ve Araştırmalar, Ankara 1988.
O. Turan, İstanbul'un Fethinden Önce Yazılmış Tarihi Takvimler, Ankara 1984.
O. Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1971.
S. Türkmen – G. Demir, Documentation work at the Şekerhane Köşkü at Ancient Selinus in 2005, ANMED 2006, 153-156.
S. Türkmen - G. Demir, Excavation and documentation work in 2007 at the Şekerhane Köşkü (Cenotaph) at Ancient Selinus, ANMED 2008, 168-171.
İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Ankara 1988.
T. C. van Cleve, The Emperor Frederick II of Hohenstaufen, Immutator Mundi, Oxford 1972.
A. A. Vasiliev, History of the Byzantine Empire, Vol. II, Madison 1980.
N. Vatin, 1481 Rodos Depremleri ve Bu Depremlerin Tarihçisi Guillaume Caoursin, in: E. Zachariadou (ed.), Osmanlı İmparatorluğu'nda Doğal Afetler, Istanbul 2001, 167-199.
S. Vryonis, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Centuries, Berkeley 1971.
G. Wettinger, Slavery in the Islands of Malta and Gozo ca. 1000-1812, Malta 2002.
P. Wittek, Menteşe Beyliği, trans. O. Ş. Gökyay, Ankara 1999.
Y. Yavuz, Alanya'nın Demirtaş (Syedre) Bucağındaki Köşk, Belleten 34, 1970, 353-371.
A. T. Yavuz, Antalya Kemer'deki Selçuklu Köşkü, in: O. Aslanapa (ed.), Emin Bilgiç Hatıra Kitabı, Istanbul 2000, 279-302.
S. Yerasimos, Les Voyageurs dans l'Empire ottoman, XIVe-XVIe SiÃ¨cles, Ankara 1991.
Ş. Yetkin, Anadolu'da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul 1972.
L. Yılmaz, Antalya (16. yüzyılın sonuna kadar), Ankara 2002.
E. A. Zachariadou, Holy War in the Aegean during the Fourteenth Century, in: B. Arbel - B. Hamilton - D. Jacoby (edd.), Latins and Greeks in the Eastern Mediterranean after 1204, London 1989, 212-225.
P. Zeigler, The Black Death, New York – Hagestown – San Fransico – London 1969.