SÜLEYMAN MOLLAİBRAHİMOĞLU, Abdurrahman HARBİ

Te’vîlâtü’l-Kur’ân ile Keşşâf Tefsirlerinin Nesh Açısından Mukayesesi

Kur’ân-ı Kerîm’in muhafazasına, tefsir ve teviline yönelik oluşturulan Ulûmü’l-Kur’ân’ın en önemlilerinden biri nesihtir. Birçok akademik çalışmaya konu olan ve hemen her bir müfessirin dikkate aldığı nesh, aynı zamanda İslamî ilimlerin de ortak kadim meselelerindendir. Bu makalede, Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ı ile Zemahşerî’nin (ö. 538/1144) Keşşâf’ı, nesh meselesini ele alış biçimleri mukayese edilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışma sonucu iki eserde de nesh konusuna yeterince yer verildiği, meselenin genel yönleriyle ele alınıp irdelendiği görülmüştür. İki müfessir de bir taraftan konuyla ilgili geleneksel ilmî mirası dikkate alırken diğer taraftan konu hakkındaki dirayetlerini ortaya koymuşlardır. Neshe dair genel anlamda yakın bir duruş sergilemekle beraber iki müfessirin rivayetleri değerlendirme ve özellikle neshe dayanak teşkil eden kaynaklar hususunda birbirinden farklı ve iç bütünlüklü bir bakış açısı ortaya koydukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Te’vîlâtü’l-Kur’ân, Keşşâf, Mâtürîdî, Zemahşerî, Nesh, tefsir

Comparing the Concept of Naskh in Ta’wīlātu'l-Qur’ān and al-Kashshāf

Naskh (abrogation) is one of the important notions in ‘Ulūm al-Qur'ān (the Qur’ānic sciences) that emerged for the purpose of explaining, preserving and interpreting the Qur’ān. Naskh was one of the early controversial topics in Islamic sciences and has been discussed in detail by almost every mufassir (the writer of a commentary on the Qur’ān). Abrogation has been subject to many academic studies until today. In this study, we compared Ta’wīlātu'l-Qur’ān by Imām al-Māturīdī (D. 333 AH /944 CE) and al-Kashshāf by al-Zamakhsharī (D. 538 AH/1144 CE) in terms of their manner of discussing naskh. As a result of this comparison, it has been concluded that both works sufficiently and deeply evaluated the subject matter and each of them proved their proficiency in their exegesis on the Qur’ān. Furthermore, while giving place to the views of the former commentators in the tradition, Imām al-Māturīdī and al-Zamakhsharī also expressed their own arguments. Even though they seem to be similar in embracing naskh, they vary primarily in evaluating the narratives by various mufassirs and especially in the way they used the sources which constitute the basis of naskh.

Keywords:

Tafsīr, Naskh, Ta’wīlātu'l-Qur’ān, al-Kashshāf, al-Māturīdī, al-Zamakhsharī,

PDF

___

Akçay, Murat. “Mâtürîdî’de Nesh Problemi”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2013.
Arpa, Enver. Zemahşerî’nin Tefsirdeki Yeri. Ankara: Fecr Yayınları, 2012.
Arpa, Recep. “Şehristânî’nin Nesh Anlayışı”. İslâmî Araştırmaları Dergisi, 32 (2014): 39-61.
Aydınlı, Osman. Semerkant Tarihi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
Aydoğdu, Yakup. “Kur’ân’da Nesh Çalışması”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2002.
Bağdâdî, İsmail b. Muhammed Emin b. Mir Selim el-Bâbânî. Hediyyetü’l-‘arifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul, 1951.
Bakkal, Ali. “İmam Şâfiî’de Nesh Anlayışı”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 3 (1997): 109-132.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakâtü’l-Müfessirîn. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
Cevzî, Cemalüddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman. el-Musaffâ bi eküffi ehli’r-rüsûh min ilmi’n-nâsih ve’l-mensûh. tahk. Hâtim Salih ed-Dâmin, Beyrut: Müessesetü’rRisâle, 1406/1986.
Cühenî, Şerefüddin İbnü’l-Bârizî. Nâsihu’l-Kur’âni’l-‘Azîz ve mensûhuhû. tahk. Hâtim Salih ed-Dâmin, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf el-Hüseynî el-Hanefî. Kitâbü’t-ta‘rîfât. tahk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî, Beyrut: Dâru’n-Nefâes, 1433/2012.
Cüveynî, Mustafa Sâvî. Menhecü’z-Zemahşerî fî tefsîri’l-Kur’ân ve beyâni i‘câzih. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1984.
Çelik, Faruk. “ez-Zemahşerî ve er-Râzî Tefsirlerinin Nesh Meselesi Açısından Mukayesesi”. Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum 2015.
Dâvûdî, Muhammed b. Ali b. Ahmed Şemsüddin. Tabakâtü’l-müfessirîn li’d-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, trsz.
Demir, Hilmi ve Tan, Muzaffer. Ehl-i Sünnet’in Reislerinden İmam-ı Mâtürîdî, Ankara: Ay Yayıncılık, 2017.
Dinç, Ömer. “Taberî ve Mâtürîdî Tefsirlerinin Nesh Meselesine Yaklaşımları Açısından Mukayesesi”. Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum 2013.
Herevî, Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm b. Miskîn. en-Nâsih ve’l-mensûh fi’l-Kur’âni’l- ‘Azîz. tahk. Muhammed b. Sâlih el-Müdeyfir, Riyâd: Şirketü’r-Riyâd, 1418/1997.
İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu‘cem-ü meķâyîsi’l-luga. tahk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali İbn Manzûr elEnsârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sadr, 1414.
İbn Sîde, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail b. Sîde el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zâm. tahk. Abdülhamîd Hendâvî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
İltaş, Davut. Klasik Nesih Teorisi ve Çağdaş Tefsirciler. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
İmamoğlu, M. Ragıb. İmâm Ebû-Mansûr el-Mâtüridî ve Te’vilâtu’l-Kur’ân’daki Tefsir Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed er-Râgıb. Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. tahk. Muhammed Halîl ‘Aytânî, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1431/2010.
Kattân, Mennâ. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1998.
Kehhâle, Ömer b. Rıza b. Muhammed Râgıb b. Abdülganî ed-Dımeşkî. Mu‘cemü’lmüellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, trsz.
Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed b. Nasrullah. elCevâhirü’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. y.y. , trsz.
Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhayy el-Hindî. Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. y.y. , 1324.
Macit, Yüksel. “İmam Mâtürîdî’ye Göre Kur’ân’dan Bir Hükmün İçtihat İle Neshi”. Hikmet Yurdu, 274 (2009): 133-135.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü Ehli’sSünne. tahk. Mecdî Bâsellûm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
Nahhâs, Ebû Ca‘fer en-Nahhâs Ahmed b. Muhammed. en-Nâsih ve’l-mensûh. tahk. Muhammed Abdüsselâm Muhammed, Kuveyt: Mektebetü’l-Felâh, 1408.
Okur, Kaşif Hamdi. “Mâturîdî’ye Nispet Edilen İçtihadî Nesh Kavramına Hanefi Geleneği Perspektifinden Bir Bakış”. Uluğ Bir Çınar İmâm Mâturîdî, Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı, Eskişehir, Nisan 2014, haz. Ahmet Kartal, Doğu Araştırmaları Merkezi, (İstanbul: 2014), 541-543.
Özdeş, Talip. Kur’ân ve Nesh Problemi. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
Özdeş, Talip. “İmam Mâturîdî’nin Te’vilâtu Ehli’s-Sunne Adlı Eserinin Tefsir Metodolojisi Açısından Tahlil ve Tanıtımı”. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1997.
Özek, Ali. Zemahşeri ve Arap Lugatçılığındaki Yeri. İstanbul: İSAV, 2006.
Özek, Ali. “el-Keşşâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, XXV, 329-330.
Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003, XXVIII, 146-151.
Öztürk, Mustafa. “Zemahşerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013, XXXXIV, 235-238.
Sâlih, Subhî. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-‘Âlemi’l-Melâyîn, 2014.
Sâlihî, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. tahk. Mahmûd el-Arnavûd, Beyrut: Dâru İbn-i Kesir, 1406/1986.
Sedûsî, Ebü’l-Hattâb Katâde b. Diâme b. Katâde el-Basrî. en-Nâsih ve’l-mensûh. tahk. Hâtim Sâlih ed-Dâmîn, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1404.
Sûdûnî, Ebü’l-Fidâ Zeynüddin Ebü’l-Adl Kâsım b. Kutluboğa. Tâcü’t-terâcîm. tahk.
Muhammed Hayri Ramazan Yusuf, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1413/1992.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tabakâtü’l-müfessirîn. tahk. Ali Muhammed Ömer, Kahire: Mektebet-ü Vehbe, 1396.
Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdris b. Abbâs. er-Risâle. tahk. Ahmed Şâkir, Mısır: Mektebetü’l-Haleb, 1358/1940.
Şevm, Muhammed Kâsım. Ulûmü’l-Kur’ân ve menâhicü’l-müfessirîn. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1435/2014.
Şimşek, M. Sait. Kur’ân’ın Anlaşılmasında İki Mesele. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2012.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. tahk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘ruf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Tefsîru’l-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. tahk. Muhammed Abdüsselam Şahin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. tahk. Ahmed Ali, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.
Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris. el-A‘lâm. Dâru’l-İlm li’lMelâyîn, trsz.
Zürkânî, Şeyh Muhammed Abdülazîm ez-Zürkânî. Menâhilü’l-irfân fî Ulûmi’l-Kur’ân. tahk. Ahmed Şemsüddîn, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1434/2013.