Sedat Veyis Örnek’in Etnoloji Sözlüğü ve Budunbilim Terimleri Sözlüğü’ne Terminolojik Açıdan Bir Bakış

Türk halkbilimcisi Sedat Veyis Örnek, halkbilimi konusunda yaptığı çalışmaların yanı sıraTürk Dil Devrimi’nin ilkeleri doğrultusunda Türk terimbilimine de Türkçe terimler kazandırmış,ortaya koyduğu bilimsel ürünlerle Türklük bilimine katkılarda bulunmuş bir bilim insanıdır. Buyazıda, Türk bilim dilinin yabancı terimlerden arındırılmasına türettiği Türkçe terimlerle katkıdabulunan Sedat Veyis Örnek’in Etnoloji Sözlüğü ve Budunbilim Terimleri Sözlüğü’nde yer alanterimler, türetim morfolojisi ve terimbilimi açısından değerlendirilmiştir. Çalışma sürecinde, heriki sözlükten terimler taranmış ve taramadan seçilen bu örnek terimler, yabancı terimlerin Türkçeleştirilmesindeuygulanan yöntemler açısından sınıflandırılmıştır. Sedat Veyis Örnek’in yabancıterimleri türetmede başvurduğu yöntemler sırasıyla öyküntü (calque): Alm. Weisse Magie / Fr.magie blanche / İng. white magic > ak büyü; türetimsel biçimbirimlere başvurma: Alm. Vervollstaendigung,Integration / Fr. Intégration / İng. Integration > bütünleşme; sözcük birleştirme:Alm. Volkskunde / Fr., İng. folklore / es.t. halkıyyat, folklor > halkbilim; Türkiye Türkçesi ağızlarınabaşvurma: Alm. Regenboden / Fr. arc-en-ciel / İng. rainbow / es. t. alaimisema > alkım; tarihîmetinlere başvurma: Alm. Ekstase / Fr. extase / İng. ecstasy / es.t. vecde gelme > esrime olaraktespit edilmiştir. Sözlüklerde Doğu ve Batı kökenli terimler yer alsa da madde başı olan terimlerinbüyük bir oranda Türkçe olduğu sonucuna varılmıştır. Bu madde başları, Sedat Veyis Örnek’inTürk Dil Devrimi’nin Türkçeleştirme politikasını benimseyip eserlerine yansıttığını ve bu politikaçerçevesinde yapılan çalışmaları desteklediğini göstermektedir.

___

  • Acıpayamlı, O. (1978). Halkbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
  • Brown, K. (2006). Encyclopedia of Language and Linguistics. Second Edition, Volume Twelve, U.K: Elsevier Ltd.
  • Derleme Sözlüğü I-VI (2009). Birleştirilmiş Tıpkıbasım, Ankara: TDK Yay.
  • Hatiboğlu, V. (1971). Atatürk ve Terim Devrimi. Türk Dili, Ankara: TDK Yay., Kasım 1971, C: XXV, S: 242, s. 88-91.
  • Örnek, S. V. (1971). Etnoloji Sözlüğü. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
  • Örnek, S. V. (1973). Budunbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
  • Tarama Sözlüğü I-VIII (1996). Ankara: TDK Yay.
  • Terim Sözlüklerimizden Örnekler: Sedat Veyis Örnek: Budunbilim Terimleri Sözlüğü. (1975).
  • Türk Dili Dergisi, Ekim, Cilt XXXII, Sayı 289, 570.
  • Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.