Osmanlı Devlet Salnamelerinde Katolik Ermeniler (1847-1918)

Makalenin konusu Katolik Ermenilerin 1847-1918 yılları arasındaki durumlarıyla ilgilidir. Kaynağı bu tarihler arasında 68 sayı yayımlanmış olan Osmanlı Devlet Salnameleridir. Amacı Osmanlı resmi yayın organlarında Katolik Ermenilere bakışı ortaya koymaktır. Ayrıca Katolik Ermenilerin ayrı bir millet olarak kabul edilmeleri ve diğer Katoliklerin durumlarının resmi belgelerden hareketle anlaşılmasını kolaylaştırmaktır. Osmanlı, gayrimüslimleri “fetih öncesi yapının korunması” ilkesine göre idare etmiştir. Fetihten önce, Osmanlı idaresi altındaki coğrafyada yaşayan Katolik Ermeniler kendilerine ait bir hiyerarşi oluşturamamışlardır. Ermeniler arasında Katolikliğin yayılması Ermenilerin yaşadığı bölgelerin çoğunda fetih sonrasında, Osmanlı idaresi altında gelişmiştir. Katolik Ermenilerin çoğalıp, Romaya ayrı bir hiyerarşi olduklarını kabul ettirdiklerinde, 1740’da, Osmanlı onları İstanbul Ermeni Patrikliği aracılığıyla idare ediyordu. Osmanlı, fetih öncesi yapıyı korumaya çalıştığı için bu Katolik Ermenileri ayrı bir hiyerarşi, yani millet olarak kabul etmemiştir. Bu nedenle belgelerde eski hiyerarşiyi ‘asıl Ermeniler’ diye isimlendirmiştir. Ancak Katolik hiyerarşiyi Sultan Mahmut 1830’da kabul etmiştir. İlk Katolik lider rahip Andon Nurican seçilmiştir. Roma, onu İstanbul başpiskoposu olarak onaylamıştır. Ancak hükümet, Osmanlı uyruğundan olmadığı için kabul etmemiştir. Yerine Hagop Çukuryan seçilmiş ve Osmanlı 5 Ocak 1831’de onaylamıştır. Osmanlı hükümeti patrik unvanını ilk olarak 1835’te kabul etmiştir. Katolik Ermeni Hiyerarşisine diğer Katolik milletler (Süryani Katolik, Keldani, Maruni, Melkit, Bulgar Katolik) de bağlanmıştır. Osmanlı Katoliklerinden Rum Melkitler ve Ermeni Katoliklerin ayrı millet olarak kabul edilmesi ilk salnamede ayrı kaydedilmelerinden anlaşılmaktadır. Sonuç olarak Katolik Ermeniler, gayrimüslimlere yer verilen ilk salnameden sonuncusuna kadar sadece bir sayıda kaydedilmemişlerdir. Bunun yanında Osmanlı devletindeki Katoliklerin karmaşık yapılanması, aynı anda iki merkez ve lider gibi, salnamelere de yansımıştır.

Catholic Armenians in Salnamas of Ottoman State (1847-1918)

The subject of this article is related to conditions of Armenian Catholics between 1847 and 1918 in Ottoman State. I referenced to the Ottoman State Annuals (Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye) issued 68 issues. The aim is to present the point of view to Armenian Catholics in Ottoman official publications. Separately, it is facilitate to be understood Armenian Catholics admitted as a different ‘nation (millet)’ and conditions of the other Ottoman Catholics. Ottoman administrated non-muslims in accordance with the principle “keeping the pre-conquest structure”. İn the preconquest, Armenian Catholics in Ottoman territory didn’t have different catholic hierarchy, so they did’nt be admitted as a different nation. Separately, Armenians admitted catholic creed progressively multiplied in Ottoman period. When Pope approved Ottoman Catholic Armenians as a different hierarchy in 1740, they were administrated over Armenian Patriarchate of İstanbul. Ottoman governments didn’t acceptance them as a different ‘nation (millet)’. Because, they endeavored to keep the pre-conquest structure. So, Apostolic Armenians are named as ‘original Armenians’ (asıl Ermeniler) in Ottoman documents. They are admitted as a different hierarchy (nation-millet) by Sultan Mahmut II (1830). Priest Andon Nurican was elected as the first leader of Ottoman Catholic Armenians. Pope approved him as the archbishop of İstanbul. But, Ottoman government didn’t approve because of the fact that he wasn’t a citizen of Ottoman. Hagop Chuqurian was elected in place of him. Ottoman government approved him as the leader of Ottoman Catholics on 5 January 1831. The second leader was entitled patriarch by Ottoman government in 1835. The other Ottoman Catohilic Nations (Syrian Catholics, Chaldeans, Maronites, Melkites, Bulgarian Catholics) were subordinated to Armenian Catholic hieararchy. In the first Ottoman State Annual (1263/1847), Armenian Catholics and Greek Melkites are recorded as different nations. As a result, Armenian Catholics is unrecorded in only one issue from first to last recorded non-muslims. Besides, the sophisticated structure of Ottoman Catholics, such as two leaders and centres of patriarchate at the same time, is appeared in Annuals, too.