Bu makalede, Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde yer alan “Sineğin Gevşek Tevilinin Değersizliği” adlı bölümle Filibeli Ahmet Hilmi’nin A’mak-ı Hayâl adlı kitabının “Zeyl-i A’mak-ı Hayal” adlı parçası arasındaki ilişki, metinlerarasılık kavramı ile incelenecektir. Bu çabada öncelikli olarak metinlerarasılık kuramına kısaca değinilecektir. Bahsedilen kapsamda, metinlerarasılık kuramında, bir metnin diğer metinlerin tekrarından ve dönüştürülmesinden oluştuğuna dair düşünceye dikkat çekilecektir. Daha sonra Mesnevî’nin incelenen bölümünde, Kur’an’ı aşırı yorumlayan kişileri eleştirmek için ikili karşıtlıklardan yararlanarak oluşturduğu görsel imgelere değinilecektir. Söz konusu bağlamda, Mevlânâ’nın ikili karşıtlıkları “sinek-anka”; “idrar-derya” örneklerinde olduğu gibi çok zıt anlamlı sözcüklerden seçmesinin anlam ve işlevi değerlendirilecektir. İkinci düzlemde ise Filibeli Ahmet Hilmi’nin söz konusu metinde tabii bilimler yorumcusunu eleştirmek için Mesnevî’den yararlanarak benzer görsel imgeleri nasıl kullandığı ortaya konulacaktır. Filibeli Ahmet Hilmi’nin A’mak-ı Hayâl adlı kitabının “Zeyl-i A’mak-ı Hayal” adlı bölümünde, romanın merkezî kişisi olan Raci aracılığıyla II. Meşrutiyet döneminde yaygınlaşan materyalist ve metafizik tartışmasına katılmasına ve materyalizmi eleştirmesine dikkat çekilecektir. Filibeli Ahmet Hilmi metafizik düşünceyi savunarak her şeyin bilimle çözüleceğine dair inancı ve metafiziği “üfürükçülük” olarak nitelendiren anlayışı eleştirir. Bu amaçla Mesnevî’nin sözü edilen bölümünde Kur’an’ı aşırı yorumlayan kişiler için kurgulanan idrarın üzerindeki sinek, Filibeli Ahmet Hilmi’nin ele alınan metninde, gururlu ve kibirli tabii bilimler savunucusu için kullanılan, at idrarına maruz kalmış karınca metaforuna dönüşür.

In this article, the chapter in Mevlana’s Mesnevi called “Sineğin Gevşek Tevilinin Değersizliği” and the chapter in Filibeli Ahmet Hilmi’s A’mak-ı Hayâl called “Zeyl-i A’mak-ı Hayal” will be evaluated with an intertextual approach. Firstly, by considering Mevlana’s work, visual images formed by using double contrasts in order to criticize those who radically interpret Quran will be mentioned. In this context, it will be evaluated why Mevlana has chosen extreme examples of double contrasts such as “fly-phoenix” and “urine-sea” by considering their meanings and functions. Secondly, the work of Filibeli Ahmet Hilmi will be evaluated so as to demonstrate how he used similar visual images with Mevlana by using Mesnevi in order to criticize an interpreter of natural sciences. In the “Zeyl-i A’mak-ı Hayal” chapter of his book A’mak-ı Hayâl, Filibeli Ahmet Hilmi focuses on the discussions during the Second Constitutional Era concerning materialism and metaphysical thought by using the novel’s central character Raci. The character defends the metaphysical thought and criticizes the understanding that seeks solutions of all problems in science and defines metaphysic as “quackery”. Thus Mevlana’s metaphor of fly on urine to criticize those who radically interpret Quran, this time, is used by Filibeli Ahmet Hilmi to criticize the defender of natural sciences. However Mevlana’s fly metaphor about arrogant people is transformed to an ant metaphor by Filibeli Ahmet Hilmi.