Çizgiden Göste rgeye 1990’lı Yıllarda Trabzon’da Cinsiyet Halleri: Hamsi Dergisi Örneği

Doğu Karadeniz kültürünün kendine has mizah anlayışı içerisinde karikatür sanatı, çokyeni olmamakla beraber bölgenin kültürel unsurlarını yansıtmaktadır. Karikatürler göstergelerolarak okunduğunda toplumsal yapıya ilişkin veri kaynağı olarak kullanılabilir. Bu makale,1990’lı yılların başında Trabzon’da yayınlanan Hamsi dergisi üzerine göstergebilimselbir çözümleme çalışmasıdır. Cinsiyete dayalı işbölümü çerçevesinde ayrımcılığın kültürelyapıyla içselleştirildiği Doğu Karadeniz’de kadın ve erkek olma hali, Hamsi dergisindenseçilen karikatürlere yansıyan dizgelerin yan anlamlarının okunmasıyla anlamlanmıştır. Dergidecinsiyet temsillerinin yanı sıra, söz konusu yıllarda Trabzon-Sarp Sınır Kapısı arasındagöçün çizgiye yansımasını sağlayan toplumsal değişme, yabancı uyruklu kadın temsilineilişkin karikatürler üzerinden okunmuştur. Buradan hareketle çalışmanın amacı, Doğu Karadenizcinsiyet kültürü içinde oluşan tipleştirme ve etiketlemelere ilişkin söylensel dizgelerintemsil ettiği toplumsal cinsiyet göstergelerini anlamlamaktır. Zaman ve mekânın şahitliğindeoluşan toplumsal tahayyülde kadın, erkek ve yabancı uyruklu kadın olma hali, anlamlamanınkendisini belli işlevler aracılığıyla sunduğu ve göstergeler aracılığıyla inşa edildiğini belirtenRonald Barthes’in göstergebilimsel yaklaşımı kullanılarak çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

karikatür, toplumsal yapı, gösterge, toplumsal cinsiyet

PDF

___

Adnan, A. (2006). “Karadeniz İnsanı”, (içinde); Temel Kimdir, Heyamola Yayınları: İstanbul.
Aksoy, H. (1998). Karikatürün Trabzon Boyutu, Trabzon Valiliği Kültür Müdürlüğü Yayınları: Trabzon.
Balcıoğlu, S. (1983). Cumhuriyetin 75. Yılında Türk Karikatürü, İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
Balcıoğlu, S. (2003). Memleketimden Karikatürcü Manzaraları, Can Yayınları: İstanbul.
Barthes, R. (1979). Gösterge Bilim İlkeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara
Barthes, R. (2012). Gösterge Bilimsel Serüven, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Barthes, R. (2014). Çağdaş Söylenler, Metis yayınları: İstanbul.
Bauman, Z. (2013). Sosyolojik Düşünmek, Ayrıntı Yayınları: İstanbul.
Bergson, H (2011). Gülme, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Butler, B. (2012). Cinsiyet Belası, Metis Yayınları, İstanbul
Bourdieu, P. (2014). Eril Tahakküm, Bağlam Yayınları, İstanbul.
Connell, R.W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar, Ayrıntı Yayınları: İstanbul.
Cuche, D.(2013). Sosyal Bilimlerde Kültür Kavramı, Bağlam Yayınları: Ankara
Culler, J. (2007). Yazın Kuramı, Dost Yayınları: Ankara.
Culler, J. (2008). Barthes, Dost Yayınları: Ankara.
Çeviker, T (1986). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü I (Tanzimat Dönemi), Adam Yayınları: İstanbul.
Çeviker, T (1988). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü II (Meşrutiyet Dönemi), Adam Yayınları: İstanbul.
Çeviker, T (1989). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü III (Kurtuluş Savaşı Dönemi), Adam Yayınları: İstanbul.
Çeviker, T. (2010). Karikatürkiye: Karikatürlerle Cumhuriyet Tarihi I, NTV Yayınları: İstanbul.
Delaney, C. (2014). Tohum ve Toprak, İletişim Yayınları, İstanbul.
Demren, Ç. (2008). “Kadınlık Dolayımıyla Erkeklik Öznelliği” C.Ü Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 32 No:1 73-92
Düzenli, Y. (2007). “Doğu Karadeniz Örneğinde Ateşin Yakmadığı Kadın: Fadime” (içinde), Fadime Kimdir, Heyamola yayınları: İstanbul.
Eker, Ö. Gülin (2014). İnsan Kültür Mizah, Grafiker Yayınları: Ankara.
Ertuğrul, G. (2007). “Kenardalığın Suç Ortakları: Cinsellik ve Beden” (içinde); Çizgili Kenar Notları, İletişim Yayınları: İstanbul.
Kandiyoti, D. (2011a). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar, Metis Yayınlar: İstanbul.
Kandiyoti, D. (2011b). “Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözümlenmesine Yönelik Notlar” (İçinde), 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, İletişim Yayınları: İstanbul.
Karaca, N. (2009). “Türban: Söylenbilimsel Bir “Anlamlama” ve Göstergebilimsel Bir “Çözümleme” Denemesi, Folklor /Edebiyat, Cilt:15, Sayı: 57.
Kümbetoğlu, B. (2011). “Kadınlara ilişkin Projeler” (içinde), 90’larda Türkiye’de Feminizm, İletişim Yayınları: İstanbul.
Koloğlu, O. (2005). Türkiye Karikatür Tarihi, Bileşim Yayınları: İstanbul.
Özben, M. (2012). “Sahip(lik) Algısı ve Kadına (Çocuğa) Şiddet” , (içinde); Uluslararası Katılımlı Kadına Ve Çocuğa Karşı Şiddet Sempozyumu Bildiri Kitabı, (744-747).
Özer, A. (2007). Karikatür Yazıları, Anadolu Üniversitesi Yayınları: Eskişehir.
Öztürk, Ö. (2006). “Bizum Temel”, (içinde); Temel Kimdir, Heyamola Yayınları: İstanbul.
Rifat, M (1996). Homo Semioticus, Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.
Rifat, M (2013). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları, Yapı Kredi yayınları: İstanbul.
Sayın, Ö. (2014). Göstergebilim ve Sosyoloji, Anı Yayıncılık, Ankara
Scott, J. W. (2007). Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi, Agora Yayınları: İstanbul.
Sezer, Ç. (2007). “Hanesi Hüzün Olan Kadınlar” (içinde), Fadime Kimdir, Heyamola yayınları: İstanbul.
Taşkın, N. (2006). “Laz Fıkraları Üzerine”, (içinde); Temel Kimdir, Heyamola Yayınları: İstanbul.
Tekeli, Ş. (2011). “1980’ler Türkiyesi’nde Kadınlar” (içinde): 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, İletişim yayınları: İstanbul.
Yüksel, A. (1995). Yapısalcılık ve Bir Uygulama, Gündoğan Yayınları: Ankara.
Walby, S. (2016). Patriyarka Kuramı, Dipnot Yayınları, Ankara.
Trabzonlu Karikatüristler, (1989). Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.