ANADOLU KÖY SEYİRLİK OYUNLARINDA İNSANLIK SERÜVENİ: “ÖLÜ OYUNU” ÖRNEĞİ

Gündelik hayattan çıkarak kendi kuralları içinde sınırlandırılan veya özgürce hareket edilen bir kavramı karşılayan oyun, dinî ayinlerden çocukların eğlencelerine, kadın erkek ilişkilerinden yetişkinlerin eğlencelerine kadar birçok eylemi içerir. Böyle bir yapıya sahip seyirlik özelliği bulunan oyunlardan bir grubu da köy seyirlik oyunlarıdır. Bu oyunlar din dışı, eğlence nitelikli olabildiği gibi ortak olarak icra edilen ve amacı belirli zamanlarda bolluğu bereketi artırmak, verimliliği sağlamak olan ritüel nitelikli oyunlar da olabilmektedir. Anadolu’da asırlardır oynanan köy seyirlik oyunlarından ritüel kökenli bir oyun da “Ölü Oyunu”dur. Bu çalışmada amaç, kolektif bilinçaltının bir oyun aracılığıyla izlerini sürerek binlerce yıllık insan deneyimlerini ortaya koymaktır. Ritüel nitelikli Ölü Oyunu, içinde pek çok simgeyi barındırmaktadır. Simgesel anlamların çözümlenmesinde yararlanılan yöntemlerden biri de arketipsel yaklaşımdır. Burada kolektif bilinçaltının yapısını oluşturan arketipler önem kazanır. İlk örnek olan arketipler insan ruhunun derinliklerinde saklıdırlar. Ortak bilinçaltının öğeleri olan arketipler evrenseldir. Kolektif bilinçaltında yer alan deneyimler çeşitli inançlarda, rüyalarda, mitlerde, masallarda ve ortak olarak icra edilen ritüel nitelikteki oyunlarda kendini gösterir. Bu bağlamda bir oyundan yola çıkılarak ortak bilinçaltının öğeleri olan arketipler ekseninde inceleme gerçekleştirilecektir. Çalışmada Ölü Oyunu “arketipsel motif ve kalıplar”, “arketipsel imajlar” olmak üzere iki ana başlık altında değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Oyun, köy seyirlik oyunu, arketipsel yaklaşım, arketip.

Game which is limited by its rules by crossing the borders of daily life or which is defined as to act independently, involves different actions from religious ceremonies to children amusements, from women-men relations to adult amusements. Including these, village dramatic village performances are a type of plays that has theatrical specialties. They may be profane, entertaining or collectively practiced and maybe sometimes they have rituals in order to increase wealth and richness. One of the dramatic village performances theatrical plays in Anatolia practiced since centuries is a ritualbased “Dead Play”. This work aims to show people’s experiences by tracing the path of collective sub-consciousness plays. There are a lot of symbols at “Dead Play” which has ritual character. One of the methods used in the analysis of the symbolic meaning of the archetypal approach. It is important that archetypes formed at collective unconscious. The first example of archetypes which located in the depths of the human spirit. Archetypes of the unconscious elements are universal. Thousand-aged collective experiences are demonstrated in people’s beliefs, dreams, myths, fairy tales and collectively practiced ritualistic plays. In this context, by examining pay, mutual sub consciousness archetypes will be analyzed. Also, as archetypes are global, from play to mankind adventure’s reflection to plays will be evaluated. In this study, Dead Play will be considered under two main heading as “archetypal patterns and molds”, “archetypal images”.

Keywords:

Play, village dramatic play, archetypical approach, archetype.,

PDF

___

and, Metin (1974) Oyun ve Bügü, istanbul: Türkiye iş bankası yay.
--------------- (2002) Ritüelden Drama, istanbul: yky.
--------------- (1962) Dionisos ve Anadolu Köylüsü, , istanbul: elif yay.
arTun, erman (1993) Cemal Ritüeli ve Balkanlardaki Varyantlar, ankara: kültür bakanlığı yay..
------------------- (1994) “ritüel kökenli Trakya ve balkan köy Seyirlik Oyunlarında ‘Ölüp- dirilme, kız kaçırma’ Motifleri”, Millî Folklor, Sayı: 22.
CaMpbell, Joseph (2000) Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, çev. Sabri gürses, istanbul: kabalcı yay.
guerın, W. l.- labOr, e.- MOrgan, C.-vd. (2006) “edebiyatta Mitolojik ve arketipsel yaklaşım Tarzları”, (2003) çev. Mustafa Sever, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, haz. gülin Öğüt eker vd., ankara: Milli Folklor yay., s.257-265.
elÇin, şükrü (1977) Anadolu Köy Orta Oyunları, ankara: Türk kültürü ve araştırma enstitüsü.
FrOMM, erich (1990) Rüyalar Masallar Mitoslar: Sembol Dilinin Çözümlenmesi, çev. kaan h. Ökten-aydın arıtan, istanbul: arıtan yay.
huiZinga, Johan (2006) Homo Ludens, çev. Mehmet ali kılıçbay, istanbul: ayrıntı yay.
JalObı, Jolande, (2003) C. G. Jung Psikolojisi, çev. Mehmet arap, istanbul: ilhay yay.
Jung, Carl gustav (1966) The Spirit in Man, Art and Literature, princeton, new Jersey: princeton university press.
----------------------- (1968) The Archetypes and the Collective Unconscious, çev. r. F. C. hull, princeton, new Jersey: prince university press.
----------------------- (1969a) Four Archetypes; Mother, Rebirth, Spirit, Trickster, , princeton, new Jersey: princeton university press.
-----------------------, M. l. von Franz, Joseph, l. henderson, Jolande Jacobi, (1969b) Man and His Symbols,haz. aniela Jaffe, garden City, new york: doubleday and Company ınc..
----------------------- (2001) Anılar, Düşler, Düşünceler, çev. iris kantemir, istanbul: Can yay.
----------------------- (2005) Dört Arketip, Çev. Zehra aksu yılmazer, , istanbul: Metis yay.
kaZMaZ, Süleyman (1950) Köy Tiyatrosu, ankara: ulus basımevi.
neuMann, eric (1955) The Great Mother: An Analysis of the Archtype, princeton, new Jersey: princeton university press.
--------------------- (1969) Depth Psychology and A New Ethic, london: hodder&Stoughton.
--------------------- (1973) The Origins and History of Consiousness, new Jersey: bollingen Series Xlıı, princeton university press.
SaydaM, M. bilgin (1997) Deli Dumrul’un Bilinci, istanbul: Metis yay.
-------------------------- (2005) “Carl gustav Jung: nesnel ruh’un şamanı”, Dört Arketip, C. gustav Jung, istanbul: Metis yay.
şenOCak, ebru (2007) İronik Yaşamda Sonsuza Yürüyen Kahraman: Nasreddin Hoca, konya: unimat Ofset.