AZERBAYCAN- TÜRKİYE İLİŞKİLERİNDE AZERBAYCAN YARDIMLARI VE AZERBAYCAN’IN SOVYETLEŞMESİ MESELESİ (1918-1920)

1919 yılında Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkmasıyla Anadolu’da bir direniş hareketi başlamıştır. Bu direniş hareketinin amacına ulaşması için yüklü miktarda maddi desteğe ihtiyacı vardır. Bu desteği sağlayabilecek iki ülke; Sovyet Rusya ve Azerbaycan’dır. Uluslararası ilişkilerde hassas bir konumda olan Azerbaycan topraklarında İngiltere ve Rusya söz sahibi olmak istemektedir. Bu anlamda Osmanlı’nın desteğine ihtiyacı olan Azerbaycan bir yandan da Anadolu Hareketi’ni izlemektedir. İstanbul Hükümeti ile Anadolu’da yürütülen Milli Mücadele hareketi arasında birtakım ayrılıklar yaşandığı gibi Milli Mücadele Hareketi içinde de ayrılıklar söz konusudur. Azerbaycan’da da halk, meclis ve hükümet içinde anlaşmazlıklar yaşanmaktadır. Bakü’de ve Moskova’da yürütülen yardım görüşmeleri, çeşitli engellerle karşılaşmış, Azerbaycan ’ın Kızıl Ordu tarafından işgalinin hemen öncesinde sonuç vermeye yüz tutmuştur. Yaklaşık iki yıllık ömrü olan Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkiye arasındaki ilişkilerde bu dönemde; Milli Mücadele hareketine yapılacak yardım konusu ve Azerbaycan’ın Kızıl Ordu tarafından işgalinde Türkiye’nin etkisi göze çarpan konular arasındadır.

Anahtar Kelimeler:

Milli Mücadele, Türkiye, Azerbaycan, Sovyet Rusya

THE MATTERS OF AZERBAIJAN ASSISTANCE AND SOVIETIZATION OF AZERBAIJAN IN AZERBAIJAN-TURKEY RELATIONS (1918-1920)

An insurgency movement started in Anatolia through Mustafa Kemal arrived to Samsun in 1919. This insurgency movement need a substantial amount of financial support to achieve its pupose. The two countries that can provide this support were Soviet Russia and Azerbaijan. On the territory of Azerbaijan, which was in a sensitive position in international relations, England and Russia want to have a say in. In this sense, Azerbaijan, which need the support of the Ottomans, was following the Anatolian Movement. There were some contrasts between the Ottomans and the National Struggle Movement in Anatolia, as well as there were seperations in the National Struggle Movement. Azerbaijan also had disagreements among the people, the parliament and the government. The aid negotiations in Baku and Moscow faced various obstacles and began to yield results just before the occupation of Azerbaijan by the Red Army. In this period in relations between Turkey and Republic of Azerbaijan with a life of about two years; financial support for the National Struggle Movement and influence of Turkey in Azerbaijan’s occupation by the Red Army are among the conspicuous topics.

Keywords:

National Struggle, Turkey, Azerbaijan, Soviet-Russia,

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA, BCA).

Rusya Federasyonu Dış Politika Arşivi.

ASLAN Betül, Türkiye Azerbaycan İlişkileri ve İbrahim Ebilov (1920-1923), Kaynak Yayınları, İstanbul 2004.

ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk. (1919-1920), I, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, Milli Eğitim Basımevi, 1970.

Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri IV, ATAM Yayınları, Ankara, 2006.

BAGİROV Y. A, Kurutuluş Savaşı Yıllarında Azerbaycan- Türkiye İlişkileri II, Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş, 2000.

ERMETİN S. Kemal, Anadolu’da ve Azerbaycan’da Türklere Uygulanan Bitmeyen Soykırım, Töre Yayın Grubu, İstanbul, 2003.

GÖNLÜBOL Mehmet- Sar Cem, “1919-1938 Yılları Arasında Türk Dış Politikası”, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara,1996.

GÖNLÜBOL Mehmet- Sar Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası, ATAM Yayınları, Ankara, 1997.

GÜRÜN Kamuran, Türk- Sovyet İlişkileri (1920-1953), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.

HASANLI Jamil, Foreign Policy Of The Republic Of Azerbaijan-The Difficult Road To Western Integration, 1918-1920, Taylor&Francis Group, London, 2016.

HASANLI Jamil, The Sovietization Of Azerbaijan- The South Caucasus in the Triangle of Russia, Turkey and Iran 1920-1922, The University Of Utah Press, Salt Lake, 2018.

HASANOV Hasan, Neriman Nerimanov’un Milli Devletçilik Bakışları ve Faaliyeti, Bakı, Elm, 2005.

KARABEKİR Kazım, İstiklal Harbimiz, I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2008.

KEYKURUN (Şeyh Zamanlı) Naki, Azerbaycan İstiklal Mücadelesinin Hatıraları, Ekspres Matbaası, İstanbul, 1964.

MEHMETZADE Mirza Bala, Milli Azerbaycan Hareketi, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları No:40, Ankara, 1991.

QAFAROV Vasıf, (Çev. Eldeniz Recebov), Türkiye-Rusya İlişkilerinde Azerbaycan Meselesi (1917-1922), TEAS Press, Neşriyyat Evi, İstanbul, 2018.

SONYEL Salâhi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.

SWIETOCHOWSKİ Tadeusz, Russian Azerbaijan 1905-1920 The Shaping Of National Identity in a Muslim Community, Cambridge University Press, Cambridge/United Kingdom, 1985, (First Paperback Edition 2004).

TANSU Samih Nafiz, İki Devrin Perde Arkası, Parola Yayınları, İstanbul, 2016.

YAGUBLU Nesiman, Mehmet Emin Resulzade Ansiklopedisi, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara, 2015.

YERASİMOS Stefanos, Türk- Sovyet İlişkileri (Ekim Devriminden Millî Mücadeleye), Gözlem Yayınları, İstanbul, 1979.

ASKER Ali, “Bolşevik Devrimi, Kızıl Ordu ve Rusya’daki Türk Esirlerinin Kaderi”, 100. Yılında Sovyet İhtilali ve Türk Dünyası, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2018, s. 125-132.

ASLAN Betül, “Yeni Belgeler Işığında Karakol Cemiyeti, Uşak Kongresi ve Karakol Cemiyeti’nin Bolşeviklerle Yaptığı Anlaşma”, Atatürk Dergisi, IV, S.1, 2004, s. 29-63.

KESKİN Mustafa, “Millî Mücadelede Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuvay-i Milliye İçin Nakdi Yardım Göndermesi”, Türk Yurdu, IX, No:22, Kasım 1988.

TAHİRZADE Adalet Şerifoğlu, “Karakol Cemiyeti Azerbaycan’da (Azerbaycan’daki Bir Dosya Üzerinde İnceleme)”, I. Milletlerarası Türkiye-Azerbaycan Münasebetleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kastamonu, 2016, s. 74-86.