GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ’NİN KALKINMA VE İHRACAT İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Bölgesel kalkınmanın başarılmasında ihracat önemli bir politika aracıdır. Genel olarak ihracatın bölge kalkınmasına katkıda bulunduğu ve kalkınmış bölgelerin ihracattan daha fazla pay aldığı düşünülür. Bu çalışmanın amacı; Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 1996-2010 döneminde kalkınma ile ihracat ilişkisini incelemektir. Devlet Planlama Teşkilatı (2003)’nın illerin kalkınmışlık düzeyine ilişkin sınıflandırması kalkınma göstergesi olarak esas alınmıştır. İhracat verileri ise Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) ve Türkiye İstatistik Kurumu’ndan (TÜİK’den) elde edilmiştir. Bu çerçevede Güneydoğu Anadolu (TRC) Bölgesindeki illerin, bölge ve Türkiye ihracatından aldıkları paylar sosyo-ekonomik kalkınmışlık düzeyleri ile ilişkilendirilmiştir. Çalışmada öncelikle bölgenin sosyo-ekonomik, coğrafi ve demografik yapısına değinilmiştir. Daha sonra İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) sistemi esas alınarak, bölgede öne çıkan sanayiler, bölgenin sosyo-ekonomik kalkınmışlık düzeyi ve bölgeye yönelik kamu yatırımları incelenmiştir. Son olarak ise bölge ihracatının yapısı ve gelişimi ile ihracat kalkınma ilişkisi ele alınmıştır. Sonuçta Türkiye’de ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde genel olarak illerin kalkınmışlık düzeyleri yükseldikçe ihracattan aldıkları payın da arttığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Bölgesel Kalkınma, İhracat, Güneydoğu Anadolu Bölgesi

AN INVESTIGATION ON THE RELATIONSHIP BETWEEN DEVELOPMENT AND EXPORT OF SOUTHEAST ANATOLIA REGION

Export is a vital policy tool to accomplish regional development. In a wide point of view it is assumed that export contributes regional development and developed regions takes more share from export. The purpose of this study is to analyze the relationship between development and exports in Southeastern Anatolia Region during 1996-2010. Classification of State Planning Organization (2003) on development levels of provinces has been based on as indicator of development. Export data has been taken from Undersecreteriat of Foreign Trade and Turkish Statistical Institute. In this context, the export shares of provinces in Turkey and Southeastern Anatolian Region have been associated with socio-economic development levels. Within this framework, socioeconomic, geographical and demographical structure of the region is discussed firstly. Leading industries in the region, socio-economic developmental status and public investments of the region were also analyzed grounding on Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS) system. Finally, the structure of the region’s exports and its development with the relationship between exports and development is also analyzed. As a result, it has been observed that generally the share of exports increases when the developmental status of provinces improves in Turkey and Southeastern Anatolia Region.

Keywords:

Regional Development, Export, Southeastern Anatolia Region,

PDF

___

AÇMA, Bülent, Gelişmiş Ülkelerin Azgelişmiş Bölgelerinin Geliştirmeyi Amaçlayan Politikaların İncelenmesi ve GAP Örneği, İstanbul Ticaret Odası, İstanbul, 1991.
ALBAYRAK, Ali Sait, “Türkiye’de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeylerini Belirleyen Hipotetik Yapıların Faktör Analiziyle İncelenmesi” İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Yönetim Dergisi, Yıl: 15, Cilt 48, 2004, s. 53-79.
ALBAYRAK, Ali Sait ve Diğerleri, “ Türkiye’de Coğrafi Bölgelere Göre İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeylerinin Temel Bileşenler Analiziyle İncelenmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9/2, 2004, s. 101-130.
ALBAYRAK, Ali Sait, “Türkiye’de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeylerinin Çok Değişkenli İstatistik Yöntemlerle İncelenmesi”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2005, s. 153-177.
ALKİN, Kerem ve Diğerleri, “İller Arası Rekabet Endeksi: Türkiye’deki İllerin Rekabetçilik Seviyelerinin Göreceli Olarak Ölçülebilmesi İçin Bir Yaklaşım”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl:6 Sayı:11 Bahar 2007/2, s. 221-235.
BHAGWATİ, Jasdish N., “Export-Promoting Trade Strategy: Issues and Evidence”, Research Observer, 3/1, January 1988.
BİLGİN, C.- A. Şahbaz, “Türkiye’de Büyüme ve İhracat Arasındaki Nedensellik İlişkileri” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 2009, s. 177-198
DAĞ, R. Doğu Ekonomisi, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası, Diyarbakır, 1995.
DAWKİNS, C. J. “Regional Development Theory: Conceptual Foundations, Classic Works, And Recent Developments”, Journal of Planning Literature 18, 2003, pp. 131-172.
DİE, Türkiye’de Toplumsal ve Ekonomik Gelişmenin 50 Yılı, Ankara, 1973.
DPT, İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Ankara, 1996.
DPT, Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004-2006), Ankara, 2003.
DPT, İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması, Yayın No DPT 2671, Ankara, 2003.
DPT, İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, Ankara, 2006.
DPT, Kamu Yatırımları, http://www.dpt.gov.tr/kamuyat/program.html Erişim Tarihi (17.08.2010)
DPT, http://www.dpt.gov.tr/bgyu/biid/ibbs.html Erişim Tarihi (20.06.2010). DTM, İllere action=detayrk&yayinID= 1116 & icerik ID= 1225&dil=TR Erişim Tarihi (13.01.2011) http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/index.cfm?
DTM, Dış Ticaret Görünümü ve İstatistikler http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/ index.cfm? Erişim Tarihi (22.08.2010)
GAİB, Sektörel Bazda Rapor, http://www.gaib.org.tr/ Erişim Tarihi (20.08.2010)
GAİB, Ülke Bazında İstatistik, http://www.gaib.org.tr Erişim Tarihi (20.08.2010)
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Teşkilatı, Güneydoğu Anadolu Projesi’nde Son Durum, Şanlıurfa, 2008.
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Teşkilatı, Güneydoğu Anadolu Projesi’nde Son Durum, Şanlıurfa, 2010.
GSO, Gaziantep İhracatının Yüzde 93’ü Sanayi Ürünü, http://www.gso.org.tr/? gsoHaberID =2061 Erişim Tarihi (26.11.2010)
GÖÇER, K.-Çıracı, H., “Türkiye’de Kentlerin Sosyal ve Ekonomik Göstergeleri Arasındaki İlişki”, itudergisi/a mimarlık, planlama, tasarım. Cilt 2, Sayı:1, 2003, s. 3-14
İNCEKARA, Ahmet, Anadolu’da Yeni Turizm Olanakları Ve Bölgesel Kalkınmadaki Yeri, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: 2001-08, İstanbul, 2001.
KGM, İl Yatırımları, http://www.kgm.gov.tr /Sayfalar/KGM/SiteTr/Iller/ Iller.aspx Erişim Tarihi (06.04.2010)
KOSGEB, TRC1 Gaziantep Alt Bölgesi: Bölgesel Kalkınma Araştırma Raporu, Ankara, 2005.
KOSGEB, TRC2 Şanlıurfa Alt Bölgesi: Bölgesel Kalkınma Araştırma Raporu, Ankara, 2006.
KOSGEB, TRC3 Mardin Alt Bölgesi: Bölgesel Kalkınma Araştırma Raporu, Ankara, 2006.
KRUEGER, Anne O., “Trade Policy And Economic Development: How We Learn”, NBER Working Paper Series, No. 5896, 1997.
MGK Genel Sekreterliği, Türkiye Bölge Planlamasının Evreleri, Ankara, 1993.
MOSCHOS, D., “Export, Expansion, Growth and the Level of Economic Development: An Empirical Analysis”, Journal of Development Economics, Vol.30, 1989, pp.93-102.
NORTH, D. C., “Location Theory and Regional Economic Growth”. Journal of Political Economy, 63, 1955, pp. 243-258.
NORTH, D. C., “Exports and Regional Economic Growth: A Reply”, Journal of Political Economy, 64, 2, 1956, pp. 165
ÖZDEMİR, Ali İhsan - Aytekin ALTIPARMAK, “Sosyo-Ekonomik Göstergeler Açısından İllerin Gelişmişlik Düzeyinin Karşılaştırmalı Analizi”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 24, Ocak - Haziran 2005, ss. 97-110.
ÖZER, A. “GAP’a Eleştirel Bakış” GAP ve Sanayi Kongresi Bildiri Kitabı, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, Diyarbakır, 1999.
PANAS, E.-G. Vamvoukas, “Further Evidence on the Export – Led Growth Hypothesis”, Applied Economics Letters, Vol.9, 2002, pp.731-5.
RİVERA-BATİZ, Luis A. -Paul M. Romer, "Economic Integration and Endogenous Growth," NBER Working Papers 3528, 1990.
TİEBOUT, C. M. “Exports and Regional Economic Growth”. Journal of Political Economy, 64, 2, 1956.
TMMOB, GAP Eylem Planı İnceleme ve Değerlendirme Raporu, Ankara, 2008.
TÜİK, Nüfus, Konut ve Demografi başlıklı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) adnks.zul?kod=4 Erişim Tarihi (17.08.2010) Tabanı
http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod= siteHaritasi Erişim Tarihi (22.08.2010)
TÜİK, Ulusal Hesaplar http://www.tuik.gov.tr//ulusalhesapapp/bolgesel gskd.zul Erişim Tarihi (20.08.2010)
UNDP-TESEV, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Sosyal ve Ekonomik Öncelikler, İstanbul, 2008.
ÜSTÜNIŞIK, Naime Zerrin, “Türkiye'deki İller Ve Bölgeler Bazında Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması: Gri İlişkisel Analiz Yöntemi Ve Uygulaması”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2007, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
YILDIZ, Ezgi Baday ve Diğerleri, “Türkiye’de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2010) www.metinberber/kullanici_dosyalari/file/endeks.com Erişim Tarihi (22.06.2011)
YOUNG, A., "Learning by Doing and The Dynamic Effects of International Trade", The Quarterly Journal of Economics, Vol. 106, May 1991, pp.369-405.
http://govt.eserver.org/gulf-war/un-resolutions-660-666.txt Erişim Tarihi (12.12.2011)
http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/109/88/PDF/N9510988.pdf? OpenElement Erişim tarihi (12.12.2011)