GOMİDAS: HAYATINA, DERLEMELERİNE VE DERLEMELERİNDEKİ DANS EZGİLERİNE BİR BAKIŞ

Türkiye’de derleme çalışmaları, Osmanlı Devleti’nin son döneminde Gomidas ile başlamıştır. Ermeni ulusal müziğinin kurucusu olarak bilinen Gomidas Vartabed, 19. Yüzyılın sonlarında Anadolu’yu dolaşarak halk ezgilerini derleyen ilk etnomüzikolog olmuştur. Besteci, şarkıcı, koro şefi ve rahip Gomidas, kayıt olanaklarının yeterli olmadığı bir dönemde müzik tarihimize çok önemli eserler bırakmış, kendisinden sonra yapılacak çalışmalara önderlik etmiştir. Yaklaşık yüzyıllık bir geçmişe dayanan halk şarkılarının derlenmesi, on dokuzuncu asırda Osmanlı toplumunda ve Avrupa’da ortaya çıkan “Ulusalcılık” ve “Aydınlanmacılık” ile yakından ilgilidir. Gomidas’ın bu dönemde sadece Ermeni müziğini değil, Anadolu’da yaşayan pek çok halkın ulusal kültür mirasını ortaya çıkarmak için çok çaba harcamış olduğu yaptığı çalışmalardan anlaşılabilmektedir. Bu yüzden, Gomidas’ı Anadolu müzik tarihi içinde “etnomüzikoloji” disiplini açısından bir öncü ve “alan araştırmasını” da içeren derleme çalışmaları bakımından da “titiz” bir folklor araştırmacısı olarak da görmek mümkündür. Bu çalışmanın amacı, yüz sene önceki Anadolu müziğine dair somut bilgileri toplumsal hafızaya tekrar kazandırabilecek bu en eski yazılı derleme çalışmasının, Anadolu müzik tarihinin aydınlatılması yönüyle değerlendirmeye almak ve bu manada Gomidas’ın derlediği dans ezgilerinin biçimsel, makamsal ve ritimsel özellikleri açısından incelenmesinin yollarını aramaktır. Bu anlamda Anadolu’nun kültür hafızasından “silinmiş”, “belirginliği azalmış” ya da “unutulmaya yüz tutmuş” bilgi, ses ve kişilerin tekrar toplumsal hafızaya kazandırılması da hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Gomidas, etnomüzikoloji, dans ezgileri, derleme, müzik analizi, makam, Anadolu müziği

Gomidas: A View to His Life, His Compilations and the Dance Tunes within these Compilations

Gomidas could be assessed as a leading personality who had initiated the folk-music compilation studies in Turkey towards the end of the Ottoman Period. He was the first ethnomusicologist who compiled many folk songs from different regions of Anatolia. Gomidas, who is a composer, choir-conductor, singer and a priest can be identified as a frontier of folk-music studies who had produced an extensive music material through his compilations in a period when the recording facilities were limited. The increase in the number of compilation activities regarding folk-songs has a close relationship with the extensive effects of “nationalism” and the “enlightenment period” towards the Ottoman and the Europe during the XIX. Century. Based on the studies of Gomidas, it can be observed that he was not only concentrated on researching Armenian Music, but also he had put great effort in conceiving the common roots of the cultural heritages in Anatolia. It would be logical to identify Gomidas as a pioneer “ethnomusicologist” and as a “folklorist” who performed many rigorous field works. The aim of this article is to examine the life and evaluate the compilation works of Gomidas to create a possibility for a “collective memory refreshment” to enlighten the Anatolian Music History by searching for new methods to examine the dance tunes compiled by Gomidas regarding their form, melody and rhythm characteristics. We hope this study will help to re-transfer the forgotten knowledge, people and sounds to the cultural memory of Anatolian people.

Keywords:

Gomidas, ethnomusicology, dance tunes, compilation, musical analysis, makam, Anatolian music,

PDF

___

Andonyan, A. (2012). Gomidas Vartabed’le Çankırı Yollarında. İstanbul: Belge Yayınları
Asatryan, A. (2019). Komıtas And The Ways Of Development Of Armenıan Musıc (To The 150th Annıversary Of Komıtas). Review of Armenian Studies (2), 146-162
Atayan, R. (1980). Gomidas. New Grove Dictionary of Music and Musicians, Ed.Stanley Sadie New York: Groves Dictionaries of Music.
Atayan, R. (2000). Komitas The Complete Works: Musical Ethnographic Heritage. Book 2, Vol. 10, Erivan: Gitutjun Publishers
Atayan, R. and Geodokyan, G. (2006). Komitas The Complete Works: Musical Ethnographic Heritage. Book 6, Vol.14, Erivan: Gitutyun Publishers
Bayraktarkatal, E. & Öztürk, O. M. (2012). Ezgisel Kodların Belirlediği Bir Sistem Olarak Makam Kavramı - Hüseyni Makamının İncelenmesi. Porte Akademik Makam Çalışmaları Özel Sayısı. 24-59.
Bilal, M. & Yıldız, B. (2019). Kalbim O Viran Evlere Benzer: Gomidas Vartabed’in Müzik Mirası.İstanbul: Bir Zamanlar Yayıncılık
Boran, İ. & Şenürkmez, K. Y. (2010). Kültürel Tarih Işığında Çoksesli Batı Müziği. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Christofakis, A. (2015). The Music That Shaped a Nation: The Role of Folk music, the Duduk, and Clarinet in the works of Contemporary Armenian Composers Aram Khachaturian and Vache Sharafyan,The degree of Doctor of music. Florida State University, USA
Çalışlar, İ. (2010). Halide Edip, Biyografisine Sığmayan Kadın, İstanbul: Everest Yayınları
Çilliler, Y. (2015). Modern Milliyetçilik Kuramları Açısından 19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu Fikir Akımları. Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries) 10, 2, 45-65.
Demirsipahi, C. (1975). Türk Halk Oyunları. Ankara: İş Bankası Yayınları.
Gazimihal, M. R. (2006). Anadolu Türküleri ve Musıkî İstikbalimiz. Ankara: Ötüken Yayınları
Güray, C. (2012) Anadolu İnanç ve Müzik İlişkisinin Sema-Semah Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara
Güray, C. (2017). Bin Yılın Mirası: Makamı Var Eden Döngü-Edvar Geleneği. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Güray C. (2018). Cumhuriyet Politikalarının Halk Müziğine Yaklaşımı: Bir Toplumsal Dönüşüm Modeli. Cumhuriyetin Müzik Politikaları. (Der. Fırat Kutluk), s. 15-46, İstanbul: H2O Yayınları.
Güray, C. & Karadeniz, İ. (2019). Horasan’dan Keskin’e Bir Çığlık: Muharrem Ertaş (Kırat Bozlağının Çok Katmanlı Analizi Üzerinden Orta Asya’dan Anadolu’ya Aşıklık Geleneğinin İzini Sürmek). Milli Folklor Dergisi, 122, s. 76-93.
Günaydın G. & Güray C. (2019). Makam İncelemeleri 1: Arazbar. Uluslararası Müzik ve Bilimler Sempozyumu. İstanbul
Kasbaryan, K. (2009). Gomidas Vartabed 1869- 1935. Erivan: Sarkis Khaçents.
Kerovpyan, A. & Yılmaz, A. (2010). Klasik Osmanlı Müziği ve Ermeniler. İstanbul: Surp Pırgiç Yayınları
Kutluğ, Y. F. (2001). Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Kuyumjian, R. S. (2010 ). Deliliğin Arkeolojisi Gomidas. İstanbul: Bir Zamanlar Yayıncılık
Lokmagözyan, D. (2010). Gomidas Bu Toprağın Sesi. İstanbul: Anadolu Kültür Yayınları
Lokmagözyan, D. (2019). Gomidas Almanca Eserler. İstanbul: Pırgiç Yayınları
Poladian, S. (1972). Komitas Vardapet and His Contribution to Ethnomusicology. Ethnomusicology, 16,1, 82-97
Shakhkulyan, T. (2016). Komitas and Bartók: From Ethnicity to Modernity Source. International Journal of Musicology, Vol. 2 (2016), 197-212
Yılmaz, A & Sarı, L. (2014, 10 Şubat). Gomidas’ın Derlemeleri Yerkaranla Ses Buldu. Agos Gazetesi. http://www.agos.com.tr/tr/yazi/6470/gomidasin-derlemeleri-yerkaranla-ses-buldu
Yolyan, İ. (1969). Gomidas. Erivan: Ermenistan SSC Bilimler Akademisi