Naciye AKSOY, Ozge Nurlu USTUN, Ulku Coban SURAL

İlkokul Dördüncü Sınıf Öğrencilerinin “Çocuk Hakları” Temelinde Toplumsal Cinsiyet Algıları

Problem Durumu ve Amaç: Toplumsal cinsiyet toplumsal normlar tarafından belirlenen, belirli sosyal bağlamlarda inşa edilen, öğrenilen, erkek ve kadın için uygun görülen rol ve davranışlara atfedilen sosyal, kültürel, psikolojik özellikleri ifade eden ve aynı zamanda bir sistem olarak farklılık ve eşitsizlik üreten bir durumdur. Kadın ve erkeği kadınlık ve erkeklik kimliklerine ayıran, onlara bu kimliklere uygun roller yükleyen ve belli statülerle özdeşleştiren toplumsal cinsiyet, tarihsel süreçte kadını hem ev içinde hem de kamusal alanda ezen ve ikincilleştiren anlayış ve davranışların kaynağını oluşturmaktadır. Erken yaşlarda öğrenilen, bireylerin özgürlüğünü ve haklarını sınırlayan cinsiyetçi ön kabullerin yine erken yaşlarda tespit edilmesi, eşitlikçi yönde değişimin başlatılabilmesi açısından önemlidir. Bu nedenle bu çalışmada ilkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin “çocukların hakları” temelinde toplumsal cinsiyet eşit(siz)liğine yönelik algılarını ve bu algılarının cinsiyetlerine göre farklılık gösterip göstermediğini incelemek amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışma, betimsel tekil tarama modeliyle gerçekleştirilmiştir. Seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden uygun örneklemeye göre belirlenen çalışma grubu, Ankara ili Çankaya, Elmadağ, Mamak, Pursaklar, Sincan ve Yenimahalle ilçelerinden seçilen birer kamu ilkokulunun dördüncü sınıfında öğrenim gören 264’ü kız, 306’sı erkek olmak üzere toplam 570 öğrenciden oluşturmaktadır. Araştırma, içeriğinde “hak” konularının yer aldığı, Sosyal Bilgiler ile İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi derslerini alıyor olmaları ve diğer sınıf düzeylerine göre okuma, yazma ve kavrama becerilerinin daha gelişmiş olmasına bağlı olarak anketleri daha rahat ve bilinçli doldurabilecekleri düşüncesiyle dördüncü sınıf öğrencileri üzerinden gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın verileri Élizabeth Brami ve Estelle Billion-Spagnol tarafından çocuklar için yazılmış özgün adları La déclaration des droits des filles (Kız Çocuk Hakları Bildirgesi) ve La Déclaration des droits des garçons (Erkek Çocuk Hakları Bildirgesi) olan kitaplardan esinlenilerek araştırmacılar tarafından geliştirilen veri toplama aracı ile elde edilmiştir. Araştırmanın anketler yoluyla elde edilen verileri SPSS programıyla analiz edilmiştir. İncelenen değişkenlerin birisi “kız” ve “erkek” şeklinde iki (2) nitelik, diğeri de “kızların hakkıdır”, “erkeklerin hakkıdır” ve “hem kızların hem de erkeklerin hakkıdır” şeklinde üç (3) nitelik halinde olduğu için veriler frekans, yüzde ve kay-kare ile analiz edilmiştir. Analiz sonucunda beklenen frekansı 5’in altına düşen hücre sayısının toplam hücrelerin yaklaşık %20’sinden fazlasını oluşturduğu maddeler için anlamlılık yorumu yapılmamış̧, bu maddeler sadece çapraz tablo olarak kullanılmıştır. Anlamlılık yorumu yapılabilen maddelerde gruplar arasında farklılık çıkanlar ile ilgili daha sağlıklı yorumlar yapılabilmesi için de frekans ve yüzdelerine bakılmıştır. Bulgular: Ankette yer alan 48 maddenin 30’unda hem kız hem erkek öğrencilerin yarıdan fazlasının eşitlikçi bir algı içerisinde olduğu görülürken 18 maddede ise cinsiyetçi bakış açılarına sahip oldukları tespit edilmiştir. Örneğin hem kız hem de erkek öğrencilerin yarıdan fazlası gündelik yaşam becerilerinden “tamirat yapmayı ve çivi çakmayı bilmenin”, erkeklerin hakkı olduğu düşüncesindedir. Benzer şekilde yine hem kız hem de erkek öğrencilerin yarıdan fazlası “bulaşık yıkama, dikiş dikme, örgü örme ve ütü yapmayı bilmenin” kızların hakkı olduğu inancındadır. Geleneksel olarak kız ve erkek çocuklar ile özdeşleştirilen oyunlar bu çalışmada da öğrenciler tarafından onaylanmıştır. Öğrencilerin çoğunluğu “evcilik oyunu” ve “oyuncak bebekler ile oynamanın” kızların hakkı, “arabalarla oynamanın” da erkeklerin hakkı olduğu görüşündedir. Spor dallarından “futbol oynama” ve “boks yapma”yı kız öğrencilerin yarısından biraz fazlası eşit bir hak olarak görürken erkek öğrencilerin yarıdan fazlası her iki spor dalında da kızlara göre daha cinsiyetçi bir bakış açısı içerisindedir. Hem bir spor hem de bir sanat dalı olan “bale” ise her iki öğrenci grubu tarafından da yüksek oranda kızların hakkı olarak algılanmaktadır. Bu bulguların yanı sıra akademik başarı, şiir ve türlerine göre kitap okuma, film izlerken duygularını açığa vurma, satranç oynama, korku filmi izleme gibi konularda ise her iki grubun da yüksek düzeyde eşitlikçi bir görüş içerisinde oldukları görülmüştür. Polis, savcı/hakim, heykeltıraş, cumhurbaşkanı, cerrah, anaokulu/ortaokul öğretmeni, astronot gibi eğitim gerektiren meslekleri edinmeyi hem kız hem erkek öğrenciler yüksek oranda eşit bir hak olarak görmektedir. Ancak “kamyon şoförü olmak” ile “bebek bakıcısı olmak” konusunda her iki öğrenci grubunun da yüksek düzeyde cinsiyetçi olduğu görülmüştür. Hemşirelik mesleğinde ise kızlar daha eşitlikçi iken, erkekler bu mesleği daha çok kızlarla ilişkili görmektedir. Hem kız hem de erkek öğrenciler mavi ve pembe renk giymeyi her iki cinsiyet için de eşit bir hak olarak görürken oranlar dikkate alındığında erkeğin mavi, kadının ise pembe rengin taşıyıcısı olduğu cinsiyetçi bakış açısının da özellikle erkekler olmak üzere tüm öğrencilerde belirgin olduğu görülmüştür. Araştırmadan elde edilen diğer bir sonuca göre, öğrencilerin saçlarını kısa kestirme, uzatma ve atkuyruğu yapma haklarına yönelik görüşleri, cinsiyetlerine göre istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde farklılaşmakta ve erkeklerin bu haklarla ilişkili olarak daha cinsiyetçi tutumlara sahip oldukları görülmektedir. Genel anlamda saçlarını kestirmek ve uzatmak her iki cinsiyet için de eşit bir hak olarak görülürken saçlarını atkuyruğu yapmak çoğunlukla kızların hakkı olarak görülmektedir. Araştırmanın bütününde ilkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin mesleklere, oyunlara, oyuncaklara, renklere, gündelik yaşam becerilerine, akademik, sanatsal ve sportif etkinliklere genel olarak “eşit hak” temelinden bakmadıkları, belirgin cinsiyet kalıp yargılarına sahip oldukları ve kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre toplumsal cinsiyet rolleri açısından daha eşitlikçi bir algıya sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İleriye Dönük Araştırma ve Uygulama için Öneriler: Eğitimin içerik ve işleyişinin (programlar, kitaplar, öğretmen davranışları, mekânlar, etkinlikler) her türlü cinsiyetçi ögeden ve uygulamadan arındırılmasına yönelik çaba gösterilmelidir. Aileler ve genel olarak toplumun cinsiyet eşitliğine yönelik bilinçlerinin yükselmesi yönünde adımlar atılmalıdır.

Anahtar Kelimeler:

toplumsal cinsiyet, çocuk hakları, , dördüncü sınıflar, cinsiyet rolleri gelişimi, tarama modeli

Gender Perceptions of the Primary School 4th Graders Regarding “Children’s Rights”

Problem Statement and Purpose: It is crucial to determine the gender stereotypes, learned at an early age and limiting the freedom and rights of individuals to initiate the change in the egalitarian direction at an early age. Therefore, the present study aimed to investigate the 4th-grade primary school students’ perceptions towards gender (in)equality based on children rights and to assess whether the perceptions differ by gender. Method: This study was conducted using a descriptive survey method. The study group, which were assigned using a convenience sampling strategy, comprised by.570 4th grade students, 264 of whom were girls and 306 were boys, from six districts of Ankara Province. The research data were obtained by a data collection tool that was developed by the researchers drawing on the books, namely The Declaration of Girls' Rights and The Declaration of Boys' Rights by Élizabeth Brami and Estelle Billion-Spagnol, which were written for children. Data were analyzed using frequency, percentage and Chi-square test. Findings: Overall results of this study suggested that the primary school fourth-grade students failed to consider professions, plays, toys, colors, daily life skills, academic, artistic, and sportive activities based on "rights", that they had explicit stereotypical approaches, and that girls had more equalitarian perception than boys regarding gender roles. Implications for Further Research and Practice: Efforts should be made to eliminate all kinds of sexist items and practices from the content and functioning of the education (e.g. programs, books, teacher behaviors, spaces, activities). Steps should be taken to increase the awareness of families and society in general about gender equality.

Keywords:

gender stereotypes, children’s rights, fourth graders, gender role development, survey method,

PDF

___

Aina, O. E., & Cameron, P. A. (2011). Why does gender matter? Counteracting stereotypes with young children. Dimensions of Early Childhood, 39(3), 11-19.
Asan, H. (2010). Ders kitaplarinda cinsiyetcilik ve ogretmenlerin algilarinin saptanmasi. Feminist Elestiri, 2(2), 65-74.
Aubrey, J. S., & Harriston, K. (2004). The gender-role content of children’s favorite television programs and its links to their gender-related perceptions. Media Psychology, 6(2), 111-146.
Bagceli-Kahraman, P., & Basal, H.A. (2011). Anne egitim duzeyine gore cocuklarin cinsiyet kalip yargilari ile oyun ve oyuncak tercihleri. E-Journal of New World Sciences Academy, 6(1), 1335-1357.
Barner, R. M. (1999). Sex-role stereotyping in FCC-mandated children’s educational television. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 43(4), 551-564.
Bem, S. L. (1983). Gender schema theory and its implications for child development: Raising gender aschematic children in a gender-schematic society. Signs, 8(4), 598-616.
Bian, L., Leslie, S., & Cimpian, A. (2017). Gender stereotypes about intellectual ability emerge early and influence children’s interests. Science, 355(6323), 389-391.
Brami, E., & Billon-Spagnoi, E. (2017). Erkek Cocuk Haklari Bildirgesi. (B. Oguz, Trans.). Istanbul: Yapi Kredi Kültür Sanat.
Brami, E., & Billon-Spagnoi, E. (2017). Kiz Cocuk Haklari Bildirgesi. (B. Oguz, Trans.). Istanbul: Yapi Kredi Kültür Sanat.
Bruckauf, Z., & Rees, G. (2017). Children’s participation in housework: Is there a case of gender stereotyping? Evidence from the International Survey of Children's Well-Being. Innocenti Research Briefs no. 2017-17, UNICEF Office of Research - Innocenti, Florence.
Bussey, K., & Bandura, A. (1999). Social cognitive theory of gender development and differentiation. Psychological Review, 106(4), 676-713.
Buyukozturk, S., Kilic-Cakmak, E., Akgun O. E., Karadeniz, S., & Demirel, F. (2008). Bilimsel arastirma yontemleri. Ankara: Pegem.
Catalcali-Soyer, A. (2009). Okul oncesi donem cocuk hikaye kitaplari: Stereotipler ve kimlikler. Mehmet Akif Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi, 1(1), 13-27.
Cetin-Gunduz, H., & Tarhan, S. (2017). Ilkokul ogrencilerinin meslek secimlerine yonelik tutumlarinda toplumsal cinsiyetin etkisi. Ilkogretim Online, 16(3), 1287-1300.
Dokmen, Z. (1995). Ilkokul ders kitaplarinin cinsiyet rolleri acisindan incelenmesi. Psikiyatri Psikoloji Psikoformoloji Dergisi, 3(2), 38-44.
Dokmen, Z. (2010). Toplumsal cinsiyet ve sosyal psikolojik aciklamalar. Istanbul: Remzi.
Esen, Y. (2015). Toplumsal cinsiyet esitligi ve egitim. Bolu: Kemal.
Furnham, A., Babitzkow, M., & Uguccioni, S. (2000). Gender stereotyping in television advertisements: A study of French and Dannish television. Genectic, Social and General Psychology Monographs, 126(1), 79-104.
Guldu, O., & Ersoy-Kart, M. (2009). Toplumsal cinsiyet rolleri ve siyasal tutumlar: sosyal psikolojik bir degerlendirme. Ankara Universitesi SBF Dergisi, 64(3), 97-116.
Gumusoglu, F. (2008). Ders kitaplarinda toplumsal cinsiyet. Toplum ve Demokrasi, 4(2), 39-50.
Halim, M. L., & Ruble, D. (2010). Gender identity and stereotyping in early and middle childhood. In J. C. Chrisler & D. R. McCreary (Eds.), Handbook of Gender Research in Psychology (pp. 495-525). Newyork: Spinger.
Kalayci, N., & Hayirsever, F. (2014). Toplumsal cinsiyet esitligi baglaminda vatandaslik ve demokrasi egitimi ders kitabina yonelik bir inceleme ve bu konuya iliskin ogrenci algilarinin belirlenmesi. Kuram ve Uygulamada Egitim Bilimleri, 14(3), 1-26.
Kalayci, N. (2015). Toplumsal cinsiyet esitligi acisindan bir cizgi film cozumlemesi: Pepee. Egitim ve Bilim, 40(177), 243-270.
Kan, D. (2012). Yeni medya araci bilgisayar oyunlarinda toplumsal cinsiyetin insasi. TOJDAC, 2(4), 52-60.
Karasar, N. (2005). Bilimsel arastirma yontemi. Ankara: Nobel.
Keith, B., & Jacqueline, S. (2002). Parent and adolescent gender role attitudes in 1990’s Great Britain. Sex Roles, 46(7-8), 239–244.
Kirbasoglu-Kilic, L., & Eyup, B. (2011). İlkogretim Turkce ders kitaplarinda ortaya cikan toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. ODU Sosyal Bilimler Enstitusu Sosyal Bilimler Arastirmalari Dergisi, 2(3), 129,148.
Kilvington, J., & Wood, A. (2016). Gender, sex and children’s play. Londra: Bloomsbury.
Kimberly, A., & Mahaffy, K. (2002). The gendering of adolescents’ childbearing and educational plans: reciprocal effects and the influence of social context. Sex Roles, 46(11-12), 403–417.
Kretchmar, J. (2011). Gender Socialization. In The Editors of Salem Press. Sociology reference guide. Gender roles & equality (pp. 41-52). California: Salem.
Leaper, C. (2014). Parents’ socialization of gender in children. In R. E. Tremblay, M. Boivin & R. D. Peters (Eds.), Encyclopedia on Early Childhood Development [online] (pp. 1-4). Retrieved from http://www.child-encyclopedia.com/gender-early socialization/ according-experts/parents-socialization-gender-children
Lindsey, L.L. (2016). Gender roles: A sociological perspective. New York: Routledge.
Martin, B. (2011). Children at play: Learning gender in the early years. USA: Trentham Books.
Ministry of National Education. (2016). Okullarin toplumsal cinsiyete duyarlilik acisindan degerlendirilmesi: Baslangic durum degerlendirmesi ve ihtiyac analizi raporu. Retrieved from http://etcep.meb.gov.tr/application/assets/admin/ uploads /userfiles/files/arastirma_raporu.pdf
O'Connor, D., McCormack, M., Robinson, C., & O'Rourke, V. (2017, July). Boys and girls come out to play: Gender differences in children's play patterns. Paper presented at the 9th International Conference on Education and New Learning Technologies, Barcelona, Spain. Retrieved from https://library.iated.org/view/OCONNOR2017BOY
Oskamp, S., Kaufman, K., & Wolterbeek, L. A. (1996). Gender role portrayals in preschool picture books. Journal of Social Behavior and Personality, 11(5), 27-39.
Pomerleau, A., Bolduc, D., Malcuit, G., & Cossette, L. (1990). Pink or blue: Environmental gender stereotypes in the first two years of life. Sex Roles, 22(5–6), 359–367.
Ryan, B. (2015). Sex and gender. In R. George (Ed). Encyclopedia of sociology (pp. 676-678). United Kingdom: Blackwell.
Sabanci University Gender and Women’s Studies Forum. (2015). Akademide toplumsal cinsiyet esitligi. Uluslararasi Akademide Toplumsal Cinsiyet Esitligi İyi Ornekler
Sempozyumu Calistay Raporu ve Politika Belgesi. Retrieved from https://aciktoplumvakfi.org.tr/pdf/akademi14122015.pdf
Sayilan, F. (2012). Toplumsal cinsiyet ve egitim. Ankara: Dipnot.
Sayilan F., & Ozkazanc, A. (2009). İktidar ve direnis baglaminda toplumsal cinsiyet: Bir okul etnografisi. Toplum ve Bilim, 114, 51-73.
Serbin, L. A., Connor, J. M., Burchardt, A. J., & Citron, C. C. (1979). Effects of peer presence on sex-typing of children’s play behavior. Journal of Experimental Child Psychology, 27(2), 303-309.
Sezer, O. (2004). Masallarda toplumsal cinsiyetin islenisi. (Unpublished master thesis). Ankara University Institute of Social Sciences, Ankara. Constitution of Turkish Republic (1982). T.C. Resmi Gazete, 2709, 7 Nowember 1982.
UNICEF (2004). Kadinlara Karsi Her Türlü Ayrimciligin Onlenmesi Uluslararasi Sozlesmesi (CEDAW). Retrieved from https://www.unicef.org/turkey/cedaw/ _gi18.html
Vefikuluçay-Yilmaz, D., Zeyneloglu, S., Kocaoz, S., Kisa, S., Taskin, L., & Eroglu, K. (2009). Universite ogrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine iliskin gorusleri. Uluslararasi İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 775-792.
Wharton, A. S. (2005). The sociology of gender: An introduction to theory and research. Malden, MA: Blackwell.
Wienclaw, R. A. (2011). Gender differences: Biology & culture. In Sociology reference guide. Gender roles & equality (pp. 15-23). California: Salem.
Witt, S.D. (1997) Parental influence on children’s socialization to gender roles. Adolescence, 32(126).
Yagan-Guder, S. (2014). Okul oncesi donemdeki cocuklarin toplumsal cinsiyet algilarinin incelenmesi. ( Unpublished doctoral dissertation). Hacettepe University Institute of Educational Science, Ankara.
Yagan-Guder, S., & Guler-Yildiz, T. (2016). Okul oncesi donemdeki cocuklarin toplumsal cinsiyet algilarinda ailenin rolu. Hacettepe Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 31(2), 424-446.
Yuksel, M. (2014). Cinsiyet ve spor. Tarih Okulu Dergisi, 7(19), 663-684.