Farabi Değişim Programının Sosyal Ağ Analizi: Öğrenci Hareketliliği

Problem Durumu: Üniversiteler bilgiyi yaratan ve yayan kurumlar olmanın yanı sıra, bilgi ve insan gücünün hareketliliği konusunda da önemli işlevler üstlenmektedir. Öğrenci ve öğretim üyesi değişim programları hareketliliğin önemli bir aracı olarak göze çarpmaktadır. Değişim programlarının en belirgin yararları bilginin dolaşımını sağlaması, kapasiteyi artırması,  yükseköğretim kurumları arasında etkileşimi ve işbirliğini artırması, olumlu örneklerin paylaşılmasını ve yayılmasını sağlaması, malzeme, ekipman ve fiziki koşullardan daha fazla sayıda öğrenci ve öğretim elemanının yararlanmasının sağlanması yoluyla sadece kapasiteyi artırmak değil aynı zamanda bireysel gelişime de destek olması, yükseköğretim kurumlarının kendi çalışmalarını değerlendirirken diğer yükseköğretim kurumlarının çalışmaları ile kıyaslamalarına olanak sağlaması olarak sayılabilir (Messer ve Wolter, 2007). Farabi Değişim Programı (FDP), yükseköğretim kurumları arasında öğrenci ve öğretim üyesi değişim programıdır. Programın yürürlüğe girdiği günden 2013 yılına kadar toplam 12.492 öğrenci değişim programından faydalanmıştır. Öğrencilere aylık 420 TL karşılıksız burs verilmektedir. FDP kapsamında YÖK tarafından yükseköğretim kurumlarına toplam 27.791.406,92 TL kaynak aktarımı yapılmıştır. Türkiye çapında 90 devlet ve 15 vakıf olmak üzere toplamda 105 yükseköğretim kurumu aktif olarak FDP’de yer almaktadır.     Bilimsel çalışmalarda değişim programları,  öğrenci ve öğretim elemanlarının deneyimleri, gidilen ülkelerin yaşam koşulları, akademik başarılarına etkileri, program içerikleri ve akreditasyon, öğrencilerin uyum süreçlerini etkileyen faktörler Teichler, 1996; Messer ve Wolter, 2007;  Şahin, 2007; Yiğit, Kösterelioğlu, M.A.; Sezer ve Kösterelioğlu, İ., 2009; Kasapoğlu-Önder ve Balcı, 2010; Boyacı, 2011; Mutlu, 2013; Özdem, 2013,  Gökçek, 2013,  Özel Bayındır ve Demir, 2014) değişim programlarında uygulamanın başarısını etkileyen yönetsel faktörler (liderlik ve örgüt kültürü gibi) ve öğrencilerin değişim programlarına katılımında karar süreçlerini etkileyen faktörler (Daly ve Barker, 2010) gibi boyutları ile ele alınarak araştırılmıştır. Değişim programları gerek dünyada gerekse Türkiye‘deki çok sayıda üniversitede uygulanan, dünyadaki farklı ülkelerde hükümetler ve üst kuruluşlarca desteklenen, özendirilen ve oldukça büyük bütçelerin aktarıldığı kapsamlı faaliyetlerdir. Türkiye‘de üniversiteler arasındaki etkileşimin artırılmasıyla; öğretim ve araştırma alanlarında işbirliklerinin yanı sıra ekipman gibi kaynakların paylaşılması ve öğrenci ve öğretim elemanı değişimi gibi konularda da büyük bir potansiyelden yararlanılabilir. Değişim programlarının bir başka özelliği de üniversiteler arasında öğrenci ve öğretim elemanı değişimi ile iletişim kanalları oluşturması ve bu kanallardan bilgi akışının gerçekleşmesidir. Bu yönü ile değişim programları sosyal ağ bakış açısı ile de değerlendirilebilir.  Literatür incelemesinde öğrenci değişim programlarının sosyal ağ bakış açısıyla incelendiği bir araştırmaya hemen hemen hiç araştırma yapılmamış olduğu tespit edilmiştir. Mevcut çalışmanın bu anlamda önemli olduğu, alana katkı sağlayacağı umulmaktadır.Araştırmanın Amacı: Sosyal ağ yaklaşımı ile gerçekleştirilen bu araştırma, öğrenci değişim programlarının karşılıklı olarak değerlendirilmesine farklı bir bakış açısı sunmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda araştırmanın temel amacı, öğrenci değişim programlarından biri olan Farabi Değişim Programı çerçevesinde, üniversiteler arasında gerçekleşen öğrenci değişiminin öğrenci kabul eden ve gönderen üniversiteler açısından karşılıklı bir değerlendirilmesini yapmaktır. Bu amaç doğrultusunda araştırmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. 2013-2014 güz ve bahar döneminde:Farabi değişim programı çerçevesinde hangi üniversiteler hangi üniversitelere öğrenci göndermiştir?Farabi değişim programı çerçevesinde eğitim bilimleri ve öğretmen yetiştiren kurumlar açısından hangi üniversiteler daha çok öğrenci alıp göndermektedir? Farabi değişim programı çerçevesinde yapılabilecek maksimum öğrenci alış-verişine göre gerçekleşen öğrenci alış-verişinin ne kadarı gerçekleşmiştir? (yoğunluk-density)Araştırmanın Yöntemi: Araştırma var olan durum tespitini içeren tarama modelindedir. Araştırma,  sosyal ağ analizi yaklaşımı ile sürdürülmüştür. Sosyal ağ analizi, aktörler arası ilişkilerin ortaya çıkarılmasında kendisine has ölçümlere sahip disiplinlerarası bir araştırma yaklaşımıdır. Aktörler ve aktörler arası ilişkilerin ve bu ilişkilerin oluşturduğu yapının sayısallaştırılarak ya da grafik halinde ortaya çıkarılmasını sağlar (Aggarwal, 2011). Freeman’a göre (2004, 2) şu özellikler tüm modern sosyal ağ analizi örneklerinde yer alır: Sosyal ağ analizi, toplumsal aktörleri birbirine bağlayan yapısal bağlar hakkında sezgileri gerekçelendirir. Bu ampirik veri, sistematik olarak toplanır ve kontrollüdür. Bu veri grafiklerle sunulur. Bu hesaplamaların yapılmasında matematiksel modellere güvenilir. Araştırmanın evreni, 2013-2014 bahar ve güz dönemlerinde Farabi Değişim Programı çerçevesinde birbirine öğrenci gönderen ve öğrenci kabul eden devlet üniversiteleridir. Yüksek Öğretim Kurulu verilerine göre, Türkiye Yüksek Öğretim Sisteminde 2013-2014 döneminde 101 devlet üniversitesi bulunmaktadır. Araştırmada evrenden örneklem seçerken küme örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Küme örnekleme, çalışılması düşünülen evrende doğal olarak oluşmuş veya farklı amaçlarla yapay olarak oluşturulmuş, kendi içinde belirli özellikle açısından benzerlikler gösteren değişik grupların olması durumunda kullanılır. (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s. 105; Balcı, 2005, s.87). Araştırmada örnekleme girecek üniversitelerin seçiminde kümelerin belirlenmesinde üniversitelerin kuruluş yılları ve buna bağlı olarak kurumsallaşma düzeylerine göre sınıflandırılması esas alınmıştır. Buna göre üniversiteler, 1992 öncesi, 1992-2003 arası ve 2003 sonrası kurulan üniversiteler olmak üzere üç kümeye ayrılmıştır. Küme örnekleme yöntemiyle seçilen ve verilerine ulaşılabilen üniversitelerden her bir kümeye giren toplam örneklem sayısı 18 olmuştur. Birinci kümede 7, ikinci kümede 7,  üçüncü kümede 4 üniversite örnekleme girebilmiştir.  Buna göre, birinci kümede Akdeniz, Çukurova, Gazi, İstanbul, Marmara ve Uludağ Üniversiteleri; ikinci kümede Afyon Kocatepe, Celal Bayar, Eskişehir Osman Gazi, Kocaeli, Niğde, Pamukkale ve Süleyman Demirel Üniversiteleri; üçüncü kümede Ahi Evran, Aksaray, Mardin Artuklu ve Bitlis Eren Üniversiteleri yer almıştır. Bir sosyal ağ analizi olan ve Farabi Değişim Programı çerçevesinde birbirine öğrenci gönderen ve birbirinden öğrenci kabul ederek aralarındaki bağlantıların analiz edileceği bu araştırmada,  örnekleme giren üniversiteler araştırmanın aynı zamanda temel aktörler listesini oluşturmaktadır.  Araştırmanın Bulguları: Araştırma bulgularına göre,  2013-2014 güz ve bahar dönemlerine ait Farabi istatistiklerinden toplam 18 aktörün bağlantılı olduğu 91 aktör tespit edilmiştir. Tüm ağ içinde 91 aktör arasında 822 bağlantı tespit edilmiştir.  Öğretmen yetiştiren kurumlar arasında yapılan analizde 422 18 aktör arasında 422 bağlantı bulunmuştur.  Araştırmanın yoğunluk analizinde var olan kapasitenin ne kadarının kullanıldığı ortaya konulmuştur. Tüm ağ içinde kapasitenin % 47 ‘si kullanılırken bu oran öğretmen yetiştiren kurumlarda % 15’e düşmüştür. Araştırma amacı olan hangi üniversitenin hangi üniversiteye değişim programı çerçevesinde öğrenci gönderdiği ve bu değişim ağı içinde üniversitenin durumu grafik olarak ortaya konulmuştur. Araştırmada ağ merkezileşme ölçümlerine göre Gazi Üniversitesi, diğer aktörlerle en fazla bağlantılı aktör olarak bulunmuştur. Öğretmen yetiştiren kurumlar açısından yapılan analizlerde sayıca daha düşük bağlantı belirlenmiştir. Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Bu araştırmada üniversiteler arası öğrenci değişimi üniversitelerin karşılıklı tercih edilme durumları sosyal ağ analizi bakış açısı ile hem görsel hem de ağ analizine özgü ölçümlerle ortaya konulmuştur. Araştırmada eğitim fakülteleri arasındaki ağların nispeten daha zayıf olduğu bulunmuştur. Bağlantısız izole aktör sayısının fazlalığı öğretmen yetiştiren kurumlar ve eğitim fakülteleri arasındaki bağlantıların güçlendirilmesi gereğini ortaya koymuştur. Bu araştırmanın başka bir sonucu da araştırmada kullanılan sosyal ağ analizi yaklaşımının yararlılığıdır. Sosyal ağ analizi yaklaşımı hem değişim programlarını koordine eden üst kurumlar için genel ve bütünsel bir bakış sağlarken hem de üniversitelerin bu ağ içinde kendi durumlarını analiz ederek zayıf ve güçlü bağlantılarını ortaya çıkarma olanağı sağlar. Dolayısıyla sosyal ağ analizleri bu tür programların değerlendirilmesinde yeni bir yaklaşım olarak kullanılabilir. Araştırmada verilerin toplanmasında karşılaşılan en büyük güçlük,  koordinatörlük sayfalarının büyük bir bölümünün güncellenmemiş ve yetersiz olmasıdır.

Social Network Analysis of the Farabi Exchange Program: Student Mobility

Problem Statement: Exchange programs offer communication channels created through student and instructor exchanges; a flow of information takes place through these channels. The Farabi Exchange Program (FEP) is a student and instructor exchange program between institutions of higher education. Through the use of social network analysis and techniques unique to it, an analysis of this structure will uncover how much universities and teacher training institutions as actors are affected by these student exchange programs and how much of their capacity they actually use.  A literature review shows that exchange programs have been the focus of several studies, but there is almost no research using social network analysis on exchange program and teacher training programs. In the evaluation of student exchange programs, the social network approach brings a new point of view in the evaluation of complex and multiple relationships.Purpose of the study: The main purpose of this study is the mutual assessment of teacher training programs in universities which accept and send students through the exchange framework of the FEP.Methods: The study has been carried out a social network analysis approach. Social network analysis defined as the method of digital and/or graphic mapping of the type, direction and density of relationships between groups of actors. In this study, data was acquired from the lists of students who participated in the FEP at 18 universities, which have been selected through the cluster sampling method for the 2013–2014 educational year. It has been analyzed with the UCINET 6.0 software program.Findings and Results: According to the findings of the study, 822 connections in the whole network and 451 connections in the teacher training network have been identified in the FEP. It has been determined that 47% of maximum connection possible in the density analysis were made for the whole network (D= 0, 472), while 15% of maximum connections possible in the density analysis were made for the teacher training network (D= 0, 155). Conclusions and Recommendations: Results confirmed that, the networks between education faculties are relatively weaker. The high number of disconnected and isolated actors points to the necessity of strengthening connections between institutions which train teachers and education faculties.

___

  • Aggarwal, C. (2011) Social network data analytics. New York: Springer. ISBN 978-1-4479-8462-3
  • Alhajj, R., & Rokne, J. (2014) Encyclopedia of social network analysis and mining. New York: Springer. ISBN 978-1-4614-6169-2
  • Akcay, R.C. (2003) Kuresellesme, egitimsel yoksunluk ve yetiskin egitimi [Globalization, educational deprivation and adult education]. Milli Egitim Dergisi, 159, 4.
  • Balci, A. (2008) Sosyal bilimlerde arastirma : Yontem, teknik ve ilkeler [Research methods in social Sciences: techniques and principles]. Ankara: Pegem Akademi.
  • Barabasi, A.L. (2010) Baglantilar [Connections]. Istanbul: Optimist.
  • Borgatti, S.P., & Foster, P.B. (2003). The network paradigm in organizational research: A review and typology. Journal of Management, 29(6), 991-1013.
  • Borgatti, S.P., Everett, M.G., & Freeman, l.C. (2002) UCINET for Windows, version 6.59: software for social network analysis. Harvard, MA: Analytic Technologies.
  • Boyaci, A. (2011). Erasmus degisim programi ögrencilerinin geldikleri ve Turkiye’de ögrenim gordukleri üniversitedeki sinif yonetimine iliskin karsılastirmali gorusleri [The comparative views of erasmus students on the class management at the university they go to and receive education in turkey: Anadolu university example]. Egitim ve Bilim, 36 (159), 270-282.
  • Bryla, P. (2014) The use of online social networks by polish former erasmus students: A large-scale survey. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 12 (3), 232-238.
  • Carrington, P.J., Scott, J., & Wasserman, S. (2005) Models and methods in social network analysis in the social sciences. NY: Cambridge University Press
  • Cross, R., & Parker, A. (2004) Sosyal sebekelerin sakli gucu [The hidden power of social networks]. Istanbul: Henkel Publications. Dagli, A. (2007) Kuresellesme karsisinda Turk Egitim Sitemi [Turkish education system in the face of globalization ]. Dicle U. Ziya Gokalp Egitim Fakultesi Dergisi, 9.
  • Daly, A. & Barker, M. (2010) Australian universities' strategic goals of student Exchange and participation rates in outbound exchange programmes. Journal of Higher Education Policy and Management, 32 (4), 333-342. Doi:10.1080/1360080X.2010.491107 Retrieved on 2.07.2015.
  • Degenne, A., & Forse, M. (1999). Introducing social networks. CA: Sage
  • Freeman, L.C. (2004). The development of social network analysis: A study in the sociology of science. Vncouver. Canada: Booksurge Publishing.
  • Gokcek, T. (2013) Kulturlerici bir yaklasim: Farabi degisim programindan yansimalar [An intercultural approach: reflections from the Farabi exchange program guidebook ]. Egitim ve Bilim, 38(168), 245-259.
  • Gudekli, A., Kilic, Z., & Taner, M.S. (2013) Farabi degisim programi el kitabi [Farabi exchange program guidebook]. Eskisehir: YOK Yayinlari
  • Hanneman, R. A., & Riddle, M. (2005). Introduction to social network methods. http://faculty.ucr.edu/~hanneman/nettext/(Online).
  • Kapucu, N., Yuldashev, F., Demiroz, F., & Arslan, T. (2010). Social network analysis (SNA) Applications in evaluating MPA classes. Journal of Public Affairs Education, 16(4), 541-563.
  • Karasar, N. (1984). Arastirmalarda rapor hazirlama [Research reporting]. 4. Baski. Ankara: Hacettepe Tas.
  • Kasapoglu-Onder, R., & Balci, A. (2010). Erasmus ogrenci ogrenim hareketliligi programinin 2007 yilinda programdan yararlanan Turk ögrenciler uzerindeki etkileri [The effects of the erasmus student education mobility program on the students who benefitted from the program in 2007], Ankara Avrupa Calısmalari Dergisi, 9 (2), 93-116.
  • Luxton, T., & Peelo, M. (2009). Internationalisation: Its implication for curriculum design and course development in UK higher education. Innovations in Education and Training International, 46(1), 51–60.
  • Marsden, P.V. (2005). Recent developments in network measurement models and methods in social network analysis. In P.J. Carrington, J. Scott & S. Wasserman (Ed.), Models and methods in social network analysis (pp. 8-30). New York: Cambridge University Pres.
  • Martin, P. ( 2009). Study abroad programs: Elements of effective international stıdent and faculty exchange programs. California Research Bureau ISBN 1-58703-248-1
  • Messer, D., & Wolter, S. C. (2007). Are student exchange programs worth it? Higher Education, 54, 647–663. DOI 10.1007/s10734-006-9016-6.
  • Moolenaar, N.M. (2012). A Social network perspective on teacher collaboration in schools: Theory, methodology and applications. American Journal of Education. 119, 7-39.
  • Mutlu, S. (2013). AB universiteleri erasmus koordinatorlerinin Turk universitelerin erasmus ogrenci degisim programina katilimi ve Turk erasmus ogrencileri algisi [The perception of the EU universities’ Erasmus coordinators on the participation of Turkish universities on the erasmus student exchange program and the Turkish erasmus students]. E-Uluslararasi Egitim Arastirmalari Dergisi, 4 (3), 95-127.
  • Ozdem, G. (2013). Yüksekogretim kurumlarinda ERASMUS programinin degerlendirilmesi Giresun Universitesi orneği [The example of evaluating the ERASMUS program in higher education Institutions at the Giresun University example]. Kuram ve Uygulamada Egitim Yonetimi , 19(1), 61-98.
  • Ozel, E., Bayindir, N. & Demir, S. (2014). Sinif ogretmeni adaylarinin farabi programi farkindalik duzeyleri ve beklentileri [The awareness levels and expectations of class teacher candidates on the farabi program], Suleyman Demirel Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi, 19(1), 183-197.
  • Oztas, N. & Acar, M. (2004). Agbag analizine giris: Kavramlar ve yontemler [Introduction to network analysis: Concepts and methods]. In M. Acar & H. Ozgur. (Eds.), Cagdas kamu yonetimi II (pp. 288-316). Ankara: Nobel.
  • Powell, W.W. (1990). Neither market nor hierarchy: Network forms of organization. Research in Organizational Behavior, 12, 295-336.
  • Rizvi, F. (2006). Home and abroad: Rethinking internationalization of higher education. In H. Teekens (Ed.), Internationalization at home: A global perspective (pp. 19–32). Netherlands: NUFFIC.
  • SEGE: Sosyo-ekonomik gelismislik endeksi (2011). [Socio-economic endex ]. Ankara: T.C Kalkinma Bakanligi, Bolgesel Gelisme ve Yapisal Uyum Genel Mudurlugu. Retrieved on 8.10.2013, from http://www.ab.gov.tr/files/ardb/evt/2_turkiye_ab_iliskileri/2_2_adaylik_sureci/2_2_8_diger/tckb_sege_2013.pdf.
  • Scott, J. (2000). Social network analysis: A Handbook. London: Sage.
  • Stastna, V. (2001). Internationalisation of higher education in the Czech Republic- The impact of European Union programmes. European Journal of Education, 36, 473-491.
  • Sahin, I. (2007). Perceptions of Turkish exchange students of the european union’s erasmus program. Unpublished Post-Graduate Thesis. Bogazici Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu, Istanbul.
  • Teichler, U. (1996). Student mobility in the framework of erasmus: Findings of an evaluation study. European Journal of Education, 31(2), 153–179.
  • Tichy, N.M., Tushman, M.L., & Fombrun, C. (1979) Social network analysis for organizations. The Academy of Management Review, 4 (4), 507-519.
  • Wasserman, S., & Faust, K. (1995) Social network analysis: Methods and aplications. Cambrigde: Cambridge University Press. ISBN 0-521-38707-8
  • URL-1. (2011). Yuksekogretim kurumlari arasinda ogrenci ve ogretim uyesi degisim programi [Student and instructor exchange program between higher education institutions]. Retrieved February 2, 2011 from https://farabi.yok.gov.tr/
  • URL-2. (2011). Yuksekogretim kurumlari arasinda ogrenci ve ogretim uyesi degisim programi [Student and instructor exchange program between higher education institutions, Announcements]. Retrieved February 2, 2011 from https://farabi.yok.gov.tr/?page=duyuru
  • Yildirim, A., & Simsek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel arastirma yontemleri [Qualitative research methods in social sciences]. Ankara: Seckin Publications.
  • Yigit, E. O., Kosterelioglu, M.A., Sezer, T., & Kosterelioglu, I. (2009). Erasmus experiences of exchange students, 1st International Educational Research Congress. Canakkale; 1-3 May.
  • Yuksek Ogretim Kurulu. 2009-2012 Turkiye geneli farabi istatistikleri [CHE. 2009-2012 Turkey General Farabi Statistics]. Retrieved on 8. 10. 2013, from http://www.yok.gov.tr/documents/745778/815262/farabi+istatistik_son.pdf/27d1e314-d003-40be-9300-86050c549cd4.
  • Yuksek Ogretim Kurulu. (2013). 2012 mali yili idare faaliyet raporu [2012 Financial year administrative activity report]. Retrieved on 7. 11. 2014, from http://www.yok.gov.tr/documents/10279/1394683/YOK_Idari-Faaliyet+Raporu_05.06.13.pdf/e2364f91-ecd4-435f-9482-5ccdcf3780f7.