XIX. YÜZYILDA OSMANLI İMPARATORLUĞU VE JAPONYA’DA SANAYİSİZLEŞME: İPEKLİ İMALATI ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR DEĞERLENDİRME

Osmanlı İmparatorluğu ve Japonya XIX. yüzyıla kadar imalata dönük üretim ilişkilerinin kapitalizm öncesi ekonomilerin ortak özelliğine uygun olarak geleneksel yöntemlerle yürütüldüğü iki ülkedir. Her iki ülkenin XIX. yüzyılda sanayileşmiş Batı ülkeleriyle imzaladıkları serbest ticaret antlaşmaları sonucunda merkez-çevre ilişkisi kapsamında uluslararası iş bölümü dâhil olmaları bu ülkelerde tarım dışı üretimin temel faaliyeti olan tekstil sektörünün tüm alt kollarında kapitalist yönde dönüşüme yol açarak bir sanayisizleşme sürecini harekete geçirmiştir. Her iki ülkede de sanayisizleşme sürecinin gözlendiği alt sektörlerden biri yüzyıllar boyunca dış pazarlarda mukayeseli üstünlüğün elde edildiği ipekli imalatı sektörü olmuştur. Sanayisizleşme sürecinin geriletici/yıkıcı etkileri ipekli dokuma ürünlerinde üretimin azalması ve işgücünün üretimden çekilmesi olarak ortaya çıkarken ilerletici etkisi dış pazarlara dönük ham ipek üretiminde uzmanlaşma olmuştur. Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğu ve Japonya’da XIX. yüzyılda ipekli imalatı sektöründe ortaya çıkan sanayisizleşme deneyimleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı İmparatorluğu, Japonya, Sanayisizleşme, İpekli İmalatı

PDF

___

AKINCI, Ersoy. (1986). Doğal İpekte Sermaye Birikimi (Bursa Örneği), Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları No: 15, Ankara.
AKTAR, A. (1990). Kapitalizm, Az Gelişmişlik ve Türkiye’de Küçük Sanayi. İstanbul: Afa Yayıncılık.
ALTUN, D (2013). XIX. Yüzyılda Bursa’da İpek Böcekçiliği, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
BARRINGTON, M. (1992). Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri: Çağdaş Dünyanın Yaratılmasında Soylunun ve Köylünün Rolü, Çev. Şirin Tekeli, Alaeddin Şenel, Ankara: V Yayınları.
BASKICI, M. (2005). 1800-1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim, Ankara: Turhan Kitabevi.
BLUESTONE, B., HARRISON, B. (1984). The Deindustrialization of America: Plant Closings, Community Abandonment, and the Dismantling of Basic Industry, New York: Basic Books.
BORATAV, K. (1980). Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 454, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
BOZPİNAR, C. (2018). Osmanlı Devleti’nde İktisadi Zihniyet ve Sanayileşme Sorunsalı: Bursa İpek Sektörü Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara.
CAMERON, R., NEAL, L. (2003). A Concise Economic History of the World, New York, Oxford University Press.
CIPOLLA, C. M. (2005). Before The Industrial Revolution: European Society and Economy (1000-1700) (3rd Ed.). London: Methuen & Co. Ltd.
ÇİZAKÇA, M. (1978). Bursa İpek Sanayiinin Maliyet Yapısı Üzerine Düşünceler ve Ham İpek Fiyatları: 1550- 1650. ODTÜ Gelişme Dergisi: 1978 Özel Sayısı, s. 98-110.
ÇİZAKÇA, M. (1980). “A Short History of the Ottoman Bursa Silk Industry (1500-1900).” Journal of the Economic History of the Orient, Vol. XXIII, Parts I and II, s. 142-152.
DALSAR, F. (1960). Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa’da İpekçilik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
ERSOY, M. (1991). “Bağımlılık Okulunun Eleştirisi.” Ekin Belleten, s. 23-34.
EŞİYOK, A. B (2010). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Dünya Ekonomisine Eklemlenmesinde Bir Dönüm Noktası: 1838 Serbest Ticaret Antlaşması.”, Mülkiye Dergisi, Cilt: XXXIV, Sayı 266, s. 67-108.
FEDERICO, G. (1987). An Economic History of the Silk Industry, 1830-1930, University of Pisa, Cambrdige University Press.
GENÇ, M. (2002). “Ottoman Industry in the Eighteenth Century: General Framework, Characteristics, and Main Trends.” Manufacturing in the Ottoman Empire and Turkey, 1500-1950, (Ed. D. Quataert), State University of New York Press, Albany.
GÜRSEL, S. (1985). “1838 Ticaret Antlaşması Üzerine.” Yapıt, Sayı 10, s. 7-36.
ISSAWI, C. (1980). “De-Industrialization and Re-Industrialization in the Middle East.” International Journal of Middle East Studies. 12, s. 469-479.
ISSAWI, C. (2006). The Economic History of Turkey 1800-1914, The University of Chicago Press, Chicago and London.
İNALCIK, H. (2000). İpek, İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 22, 362-5). http://www.islamansiklopedisi.info/index.php, (Erişim Tarihi: 11/05/2019).
İSLAMOĞLU, H. (1987). The Ottoman Empire and World Economy, (Ed. H. İslamoğlu) Cambridge University Press, Cambridge, New York.
KAYGALAK, S. (2008). Kapitalizmin Taşrası: 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıla Bursa’da Toplumsal Süreçler ve Mekânsal Değişim (1. Baskı), İstanbul: İletişim Yayıncılık.
KINJO, A. (t.y.). “The Japanese and Italian Silk Industry in the Late Nineteenth to Early Twentieth Centuries: How One’s Rise Affected the Other.”, Gakushin Women’s College, s. 44, https://glim-re.repo.nii.ac.jp, (Erişim Tarihi: 05.05.2019).
KURMUŞ, O. (2012). Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, İstanbul: Yordam Kitap.
KÜÇÜKKALAY, M. (2001). Coğrafi Keşifler ve Ekonomiler Avrupa ve Osmanlı Devleti, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
MACPHERSON, W. J. (1994). The Industrialization of Japan, Oxford, Cambridge, Mass, Blackwell Publishers.
OSMANLI SANAYİİ 1913-1915 İSTATİSTİKLERİ. (1984). Yay. Haz. Gündüz Ökçün, İstanbul: Hil Yayın.
OWEN, R. (1981). The Middle East in the World Economy 1800-1914, London, New York, Methuden & Co. Ltd.
OWEN, R. (1987). The Silk-Reeling Industry of Mount Lebanon, 1840-1914: A Study of the Possibilities and Limitations of Factory Production in the Periphery, in The Ottoman Empire and the World-Economy, (Ed. Huri İslamoğlu-İnan), Cambridge University Press, s. 271-283.
ÖNSOY, R. (1988). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 291, Ekonomi Dizisi: 22.
PAMUK, Ş. (1979-1980). Dünya Ekonomisi ve Osmanlı Dış Ticaretinde Uzun Dönemli Dalgalanmalar, 1830-1913, ODTÜ Gelişme Dergisi-Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmaları 2, ODTÜ İdari İlimler Fakültesi Yayınları, s. 18-36.
PAMUK, Ş. (1994). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
PAMUK, Ş., WILLIAMSON, J. G. (2009). “Ottoman De-Industrialization 1800-1913: Assessing the Shock, It’s Impact and the Response.” National Bureau of Economic Research Working Paper Series, Working Paper 14763, http://www.nber.org/papers/w14763, (Erişim Tarihi: 05/05/2019).
PIEPER, U. (2000). Deindustrialization and the Social Economic Sustainability Nexus in Developing Countries: Cross-Country Evidence on Productivity and Employment, The Journal of Development Studies, 36: 66-99.
QUATAERT, D (1987). Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş: 1881-1908, (Çev. S. Tekay), Ankara: Yurt Yayınevi.
QUATAERT, D. (2011). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, (Çev. Tansel Gülsoy), İstanbul: İletişim Yayınları.
RANIS, G. (1970). “The Financing of Japanese Development.” Agriculture and Economic Growth: Japan’s Experience, Kazushi Okhawa, (Ed. Bruce F. Johnston, Hiromitsu Kaneda), Princeton & Tokyo, Princeton University Press, pp. 37-58.
ROWTHORN R., WELLS, J, R. (1987). De-Industrialization Foreign Trade. Cambridge: Cambridge University Press.
SINGH, A. (1977). UK Industry and the World Economy: A Case of De-Industrialization?, Cambridge Journal of Economics, 1 (2): 113-36.
SMITH, T. C. (1959). The Agrarian Origins of Modern Japan, Stanford: Stanford University Press.
TREGENNA, F. (2015). “Deindustrialisation: An Issue for Both Developed and Developing Countries.” Routledge Hand Book of Industry and Development Routledge Press, s. 111-129.
WALLERSTEIN, I. (1979). “The Ottoman Empire and the Capitalist World-Economy: Some Questions for Research.” Review, Vol.2, No.3, Winter, s. 389-398.
WALLERSTEIN, I., DECDELİ, H, KASABA, R. (1987). “The Incorporation of the Ottoman Empire into the World Economy.” The Ottoman Empire and the World Economy, (Ed: Huri İslamoğlu İnan), Cambridge University Press.
WALLERSTEIN, I. (2004) Modern Dünya Sistemi, I. Cilt, İstanbul: Bakış Yayınları.
ZANIER, C. (1996). Tradition and Change in the Early Marketing of Japanese Silkworm Eggs: The First Large- Scale Japanese Inroad into Western Markets, in Japan’s Socio Economic Evolution, (Ed. Sarah Metzger Court & Werner Pascha), s. 50-65.