VAKFİYELER IŞIĞINDA OSMANLI MAKEDONYASI’NDA BULUNAN PARA VAKIFLARININ SOSYO-EKONOMİK ANALİZİ, 1506-1912

Bu çalışmanın amacı, Osmanlı döneminde Makedonya’da kurulmuş olan para vakıflarının vakfiyeler üzerinden bir sosyo-ekonomik analizini gerçekleştirmektir. Bu anlamda, 1506 ile 1912 yılları arasını kapsayan dönemde 83 adet para vakfı kurulduğu tespit edilmiştir. Vakfiyeler üzerinden elde edilen veriler doğrultusunda, vakıf kurucularının demografik özellikleri ile birlikte, bu vakıflar özelinde sermaye miktarları, ribh oranları ve bu oranlara bağlı olarak getiriler, ücretler ile ilişkilendirilerek analiz edilmiştir. Bu analizler sonucunda, para vakıflarından elde edilen getirilerin ortalama olarak büyük oranda yatırım ve harcamalara aktarıldığı, geri kalanın ücret olarak verildiği tespit edilmiştir. Verilen ücretlerin de ancak yarısının aile fertlerine ücret olarak tahsis edildiği görülmüş olup, verilerden çıkan sonuçlar doğrultusunda kurulan para vakıflarının, vakıf kuruluş amaçlarına uygun olarak kurulduğu ve işletildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Makedonya, Para Vakıfları, Ücretler, manlı, Sosyo-ekonomi

SOCIO-ECONOMIC ANALYSIS OF CASH WAQFS AT OTTOMAN MACEDONIA UNDER THE LIGHT OF WAQFIYYAS (1506-1912)

The aim of this study is to carry out a socio-economic analysis of cash waqfs by using the registers of waqfs (establishment contracts of cash waqfs), which were active in Macedonia during the Ottoman period. 83 cash waqfs were established between 1506 and 1912. In line with the data obtained from registers of waqfs, the demographical characteristics of the founders and their capital amounts, rates of profit shares and returns have been analyzed in relation to the wages. As a result of these analyzes, it has been found out that the returns obtained from cash waqfs were transferred to the investment and expenditure on a large scale and excess money was given as wages. It has been discovered that only half of the wages were allocated to the members of the family as wages and that cash waqfs operated in accordance with the purpose of their establishment.

Keywords:

The Ottoman Empire, Macedonia, Cash Waqfs, Wages, Socio-economy,

PDF

___

Referanslar
Birincil Kaynaklar
Yahya Paşa ibn Abdulhay VGMA Defter No: 629, Sayfa: 422-429, Sıra: 332.
Ahmed Ağa bin Abdurrahman 20100811171511IMUF__BALAT_MAH__VAKIF_BELGELERI__00002_00011
Ayşe Hatun binti Mehmed Efendi bin İsa Bey VGMA Defter No: 987, Sayfa: 285-286, Sıra: 95.
Kaçanikli Mehmed Paşa VGMA Defter No: 633, Sayfa: 021, Sıra: 011.
Havva Kadın binti Halil Çelebi EVK. MÜF. 48-88-VAKFİYE
Kara Mustafa Paşa VGMA Defter No: 623, Sayfa: 145-147, Sıra: 157.
Süleyman Paşa bin Mürüvvet Ağa VGMA Defter No: 744, Sayfa: 157-161, Sıra: 39.
Fatma Hatun bint Memi Bey VGMA Defter No: 580, Sayfa: 384, Sıra: 213.
Ahmed Ağa bin Osman Bey VGMA Defter No: 987, Sayfa: 35-38, Sıra: 5.
Ayşe Hatun bint Hüdaverdi VGMA Defter No: 987, Sayfa: 061, Sıra: 016.
Zeynelabidin Paşa bin Ali Ağa VGMA Defter No: 623, Sayfa: 330, Sıra: 335.
Hasan Ağa bin Halil Efendi VGMA Defter No: 626-2, Sayfa: 615, Sıra: 653.
Mehmed ibn İbrahim VGMA Defter No: 626-2, Sayfa: 714 Sıra: 737.
Ali Ağa bin Abdullah VGMA Defter No: 652, Sayfa: 2, Sıra: 127,128.
Ahmed ibn İbrahim VGMA Defter No: 987, Sayfa: 241, Sıra: 83-1.
Abdullah Paşa VGMA Defter No: 628, Sayfa: 446, Sıra: 232.
Halil Ağa bin Mustafa Ağa VGMA Defter No: 987, Sayfa: 083, Sıra: 025.
Mehmed Eşrefi Efendi 20100812052721 IMUF__USKUDAR_MAH__VAKIF_BELGELERI__00338_00001-Pirlepe
Yusuf Ağa ibn İbrahim VGMA Defter No: 628, Sayfa: 662, Sıra: 375.
Ahmed Arslan Efendi bin Mehmed Ağa bin Mesih VGMA Defter No: 632, Sayfa: 114, Sıra: 46.
Hüseyin ibn Hacı Mustafa VGMA Defter No: 581-1, Sayfa: 51, Sıra: 55.
Receb Ağa ibn Mehmed Sadık Ağa VGMA Defter No: 582-2, Sayfa: 373, Sıra: 280.
Mahmud Ağa ibn Süleyman Ağa ibn el-Hâc Ahmed VGMA Defter No: 583, Sayfa: 138, Sıra: 122.
Penbe Hanım binti Yusuf Ağa VGMA Defter No: 989, Sayfa: 238, Sıra: 187.
Mehmet Efendi VGMA Defter No: 990, Sayfa: 079, Sıra: 066.
Mustafa Efendi ibn Ahmed VGMA Defter No: 988, Sayfa: 177, Sıra: 83.
Tahir ibn İbrahim VGMA Defter No: 988, Sayfa: 188, Sıra: 92.
Salih ibn Yaşar ve Arkadaşları VGMA Defter No: 988, Sayfa: 243, Sıra: 153.
Kadime bint Muhtar VGMA Defter No: 988, Sayfa: 295, Sıra: 190.
Hurşid Ağa ibn Ferhad VGMA Defter No: 989, Sayfa: 43, Sıra: 35.
Destan ibn Hasan VGMA Defter No: 989, Sayfa: 78, Sıra: 60.
Ebubekir Efendi ibn Salih VGMA Defter No: 989, Sayfa: 120, Sıra: 84.
Yaşar ibn Molla Ahmed ve Yunus ibn Mustafa VGMA Defter No: 989, Sayfa: 122, Sıra: 86.
Hasan Ağa ibn Selim VGMA Defter No: 989, Sayfa: 112, Sıra: 80.
Memiş ibn Osman VGMA Defter No: 989, Sayfa: 163, Sıra: 122.
Mustafa ibn Kanber VGMA Defter No: 989, Sayfa: 193-194, Sıra: 148.
Maksud Bey ibn Süleyman VGMA Defter No: 989, Sayfa: 95, Sıra: 71.
Felek ibn Bahaeddin Ömer VGMA Defter No: 989, Sayfa: 164, Sıra: 123.
Murad Ağa ibn Yusuf ibn Abdullah VGMA Defter No: 990, Sayfa: 47, Sıra: 38.
Hayreddin ibn Abdurrahman VGMA Defter No: 605, Sayfa: 137, Sıra: 194.
İbrahim ibn Receb VGMA Defter No: 990, Sayfa: 2, Sıra: 2.
Abdurrahman bin Hüseyin VGMA Defter No: 989, Sayfa: 167, Sıra: 126.
Murtaza Ağa ibn Zülfikar VGMA Defter No: 989, Sayfa: 138, Sıra: 103.
Ali Ağa ibn Mustafa Ağa ibn Ali VGMA Defter No: 598, Sayfa: 42, Sıra: 30.
Ramazan ibn Osman Beşe VGMA Defter No: 991, Sayfa: 44, Sıra: 55.
Fazlı ibn Hüseyin VGMA Defter No: 991, Sayfa: 051, Sıra: 067.
Davud Ağa ibn Zülbahar VGMA Defter No: 989, Sayfa: 227, Sıra: 180.
Yunus Ağa ibn Muslih VGMA Defter No: 991, Sayfa: 50, Sıra: 63.
Murad ibn Arslan VGMA Defter No: 989, Sayfa: 189, Sıra: 145.
Emrullah Ağa ibn Receb VGMA Defter No: 991, Sayfa: 41, Sıra: 49.
Rıfat ibn Bayram VGMA Defter No: 990, Sayfa: 73, Sıra: 61.
Bekir ibn Süleyman ibn Mustafa VGMA Defter No: 990, Sayfa: 52, Sıra: 45.
Süleyman ibn Faris VGMA Defter No: 990, Sayfa: 91, Sıra: 76.
Emin Ağa ibn Seyfullah VGMA Defter No: 990, Sayfa: 156, Sıra: 154.
Abdullah ibn Ali Feyda VGMA Register No: 991, Page: 18, Serial: 20.
Halil Ağa ibn Musa ve Hasan ibn Yusuf VGMA Defter No: 989, Sayfa: 174, Sıra: 132.
Adem ibn Sinan ve İlyas ibn İsmail VGMA Defter No: 991, Sayfa: 033, Sıra: 034.
Sabiha Hanım binti Malik Paşa VGMA Defter No: 990, Sayfa: 7, Sıra: 6.
İsmail ibn Talib VGMA Defter No: 991, Sayfa: 16, Sıra: 16.
İbrahim Ağa ibn Timur Ağa ve Bekir Efendi ibn Salih Ağa VGMA Defter No: 989, Sayfa: 244, Sıra: 190.
Receb Ağa ibn Ali ibn Şaban VGMA Defter No: 990, Sayfa: 31, Sıra: 24.
Seydi Ağa ibn Emin VGMA Defter No: 989, Sayfa: 231, Sıra: 183.
Yunus Ağa ibn Rıdvan VGMA Defter No: 600, Sayfa: 091, Sıra: 112.
Şakir Ağa ibn Arslan VGMA Defter No: 989, Sayfa: 225, Sıra: 178.
Ali Ağa ibn Veysel VGMA Defter No: 991, Sayfa: 16, Sıra: 17.
Kazım Ağa ibn Kamber VGMA Defter No: 990, Sayfa: 25, Sıra: 38.
Abdullah Ağa ibn Mehmed VGMA Defter No: 990, Sayfa: 13, Sıra: 11.
Ahmed Ağa ibn Bekir VGMA Defter No: 991, Sayfa: 34, Sıra: 39.
Bayram ibn Zeynel VGMA Defter No: 601, Sayfa: 155, Sıra: 199.
Osman ibn Latif VGMA Defter No: 991, Sayfa: 34, Sıra: 37.
Tosun ibn Said ve Arkadaşları VGMA Defter No: 990, Sayfa: 51, Sıra: 44.
Süleyman Ağa ibn Arslan VGMA Defter No: 604, Sayfa: 185, Sıra: 260.
Ahmed Efendi ibn Hamir ibn Bilal VGMA Defter No: 990, Sayfa:43, Sıra: 34.
İlyas bin Abdülhalim ve Kazım bin Hacı Ali VGMA Defter No: 600, Sayfa: 200, Sıra: 251.
İlyas Ağa ibn İsmail VGMA Defter No: 989, Sayfa: 226, Sıra: 179.
Hasbi Efendi ibn Nebi Ağa VGMA Defter No: 990, Sayfa: 081, Sıra: 067.
Veysel Ağa ibn Emin VGMA Defter No: 602, Sayfa: 18, Sıra: 24.
Eyyub Sabri Bey ibn Sadık Ağa VGMA Defter No: 604, Sayfa: 194, Sıra: 277.
İbrahim bin İdris ve Arkadaşları VGMA Defter No: 604, Sayfa: 193, Sıra: 276.
Hatib Ağa ibn İbrahim VGMA Defter No: 604, Sayfa: 145, Sıra: 196.
Cemal Ağa ibn Osman ve Tayyib bin Şaban VGMA Defter No: 601, Sayfa: 157, Sıra: 204.
Receb ibn İbrahim ve Yahya ibn Ali VGMA Defter No: 991, Sayfa: 14, Sıra: 14.
İkincil Kaynaklar
Ateş, İbrahim (1982), Hayri ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar, Vakıflar Dergisi, 15, ss. 52-88.
Berki, Şakir (1969) Vakfın Mahiyeti, Vakıflar Dergisi, 8, ss. 1-7.
Bulut, Mehmet (2008), Osmanlılar’da Ekonominin Finansmanı Meselesine Yeniden Genel Bir Bakış, İslam Araştırmaları Dergisi, 18 (4), ss. 447-452.
Çizakca, Murat (1999), İslam Dünyası’nda ve Batı’da İş Ortaklıkları Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Çizakça, Murat (2000), History of Philanthropic Foundations: The Islamic World From the Seventh Century to the Present, Bogazici Universitesi Yayınları, İstanbul.
Çizakça, Murat (2002), Latest Development in the Western Non-Profit Sector and the Implications for Islamic Awqaf, Islamic Economic Institutions and the Elimination of Poverty, The Islamic Foundation, Leicester, ss. 263-287.
Çizakça, Murat (????), Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Divitçioğlu, Sencer (2010), Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Döndüren, Hamdi (2008), Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Projeleri, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), ss. 1-24.
Genç, Mehmet (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
İnalcık, Halil (1973), The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600, (Çev. Norman Itzkowitz ve Colin Imber), Weidenfeld & Nicolson, Londra.
İnalcık, Halil (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Eren Yayıncılık, İstanbul.
İnalcık, Halil (2006), Vakıf Medeniyeti, Vakıflar Dergisi Özel Sayısı: Vakıf Medeniyeti.
Karaman, Kıvanç ve Pamuk, Şevket (2002), Ottoman State Finances in European Perspective, 1500-1914, The Journal of Economic History, 70 (3), ss. 593-629.
Koehler, B. (2010), Early Islamic Charities as Catalysts of Institutional Innovation, Institute of Economic Affairs 2010, Blackwell Publishing, Oxford.
Köprülü, Fuad (1942), Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahyeti ve Tarihi Tekamülü, Vakıflar Dergisi, 2, ss. 1-35.
Kuran, Timur (2003), The Islamic Commercial Crisis: Institutional Roots of Economic Under Development in the Middle East, The Journal of Economic History, 63, ss. 417-449.
Kuran, Timur (2004), Why the Middle East is Economically Underdeveloped: Historical Mechanisms of Institutional Stagnation, Journal of Economic Perspectives, 18, ss. 71-90.
Mandeville, Jon (1979), Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire, International Journal of Middle East Studies, 10 (3), ss. 289-308.
Öztürk, Nazif (1991), Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Basılmamış Doktora Tezi.
Öztürk, Nazif (1993), Tarihte ve Bugün Vakıflar Eliyle Aileye Götürülen Hizmetler, Sosyal Politikalar Çalışma Dergisi, 3, ss. 78-89.
Pamuk, Şevket (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nda Fiyatlar ve Ücretler, 1469-1914, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
Pamuk, Şevket (2004), Institutional Change and the Longevity of the Ottoman Empire, 1500-1800, Journal of Interdisciplinary History, 35(2), ss. 225-247.
Pamuk, Şevket (2009), Changes in Factor Markets in the Ottoman Empire, 1500-1800. Continuity and Change, 24(1), ss. 1-30.
Pamuk, Şevket (2010), Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Shatzmiller, Maya (2001), Islamic Institutions and Property Rights: The Case of the “Public Good” Waqf, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 44, ss. 44-74.
Tabakoğlu, A. (2008), Türkiye İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul.
Yediyıldız, Bahaeddin (1982a), Müessese Toplum Münasabetleri Çevresinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müesssesi, Vakıflar Dergisi, 15, ss. 23-53.
Yediyıldız, Bahaeddin (1982b), Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplamandaki Rolü, Vakıflar Dergisi, 14, ss. 1-27.
Yüksel, Hasan (1990) Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerindeki Araştırma (1585-1683), Basılmamış Doktora Tezi.