192105

XIX. YÜZYILDA ETNİK VE DİNSEL YÖNDEN BİR BİRLİKTE YAŞAMA MODELİ: KAYSERİ’DE MÜSLÜMANLAR, RUMLAR, ERMENİLER, KATOLİKLER, ORTODOKSLAR VE PROTESTANLAR

Öz Baş döndürücü teknolojik ilerlemeler sonucunda dünya, farklı etnik, kültürel ve dinsel ufuklara ait olan bireylerin aralarındaki farklılıklara rağmen birlikte yaşamak durumunda oldukları küçük bir köy hâline gelmektedir. Oysa tarih, böyle bir birlikte yaşamanın yeni bir şey olmadığını bize göstermektedir. Örneğin XIX. yüzyılın sonlarına kadar Kayseri’de farklı etnik ve dinsel gruplardan oluşan bir halk, ahenk içerisinde yaşıyordu. Birinci dünya savaşı akabinde imparatorlukların yıkılması ve ulus devletlerin kurulmasıyla sonuçlanan bu yüzyıl, söz konusu birlikte yaşama sürecinde de bir dönüm noktasını teşkil etmektedir. Görünürde bu kadar farklı unsurlar nasıl birleştirilebilmiştir? Böyle bir kaynaşmayı olanaklı kılan dinsel, sosyo-ekonomik ve kültürel faktörler nelerdir? Dinî ve etnik farklılıkların çatışma etkenleri haline geldiği günümüze böyle bir model taşınamaz mı? Makalenin amacı, bu sorulara cevaplar bulmaya çalışmaktır

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı İmparatorluğu, Kayseri, Ermeni Cemaati, Rumlar, Misyonerler, Birlikte Yaşama

UN MODÈLE DE COHABITATION ETHNICO-RELIGIEUX AU XIXe SIÈCLE: MUSULMANS, RÛMS, ARMÉNIENS, CATHOLIQUES, ORTHODOXES ET PROTESTANTS À KAYSERİ

PDF

___

Addison, James Thayer, The Christian Approach to the Moslem. A Historical Study, Columbia University Press, New York 1942.

Adıbelli, Ramazan, “19. Yüzyılda Ermeni Cemaatini Parçalayan Dinî Farklılaşma Süreci ve Kayseri’deki Yansımaları”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler Cilt IV, Kayseri 2007. Traduction anglaise: “Religious Differentiation Undergone by the Armenian Community in the 19th Century and Its Repercussions in Kayseri”, Armenians in the Otoman Society: Volume II, Erciyes University, Kayseri 2008.

Adıbelli, Ramazan, “XIX. Yüzyılda Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşunda Misyonerlik Faaliyetlerinin Rolü: Kayseri Örneği”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, no. 26 (2009/1).

Adıbelli, Ramazan, « 19-20 yy. Kayseri ve Civarında Hıristiyan Gruplar Arasındaki İlişkiler », IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (10-11 Nisan 2003), Kayseri 2003.

Adıbelli, Ramazan, Kapadokya Bölgesi’ndeki Hıristiyanlık Tarihi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2002. Aktok Kaşgarlı, Mehlika, Kilikya Tâbi Ermeni Baronluğu Tarihi, Ankara 1990.

Alexandris, Alexis, « The Greek Census of Anatolia and Thrace (1910-1912): A Contribution to Ottoman Historical Demography » in Dimitri Gondicas et Charles Issawi (éds.), Ottoman Greeks in the Age of Nationalism: Politics, Economy, and Society in the Nineteenth Century, The Darwin Press, Princeton 1999.

Anagnostakis, Ilias & Evangelia Balta, La découverte de la Cappadoce au dixneuvième siècle, Eren, Istanbul 1994.

Anzerlioğlu, Gonca, Karamanlı Ortodoks Türkler, Phoenix, Ankara 2003. Augustions, Gerasimos, Küçük Asya Rumları. Ondokuzuncu Yüzyılda İnanç, Cemaat ve Etnisite, (trad. Devrim Evci), Ayraç, Ankara 1997.

Aydın, Mehmet, « La situation des non-musulmans à Konya dans la deuxième moitié du XVIIe siècle à l’époque ottomane », Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, no. 5 (1994).

Babinger, Franz, « Rûm », First Encyclopaedia of Islam 1913-1936, vol. 6, E. J. Brill, Leiden, 1987.

Babinger, Franz, « Rûm », İslam Ansiklopedisi, 2e éd., vol. 11, Istanbul 1964,.

Baedeker, Karl, Konstantinopel, Balkanstaaten, Kleinasien, Archipel, Cypern, Leipzig, 1914.

Barkley, Henry C., A Ride Through Asia Minor and Armenia, London, 1891. ü Bond, Avlan, Memoir of the Rev. Pliny Fisk, A.M.: Late Missionary to Palestine, New York 1977.

Bosworth, C. E., « Rûm », Encyclopédie de l’Islam nouvelle édition, vol. 8, E. J. Brill, Leiden 1995.

Bosworth, C. E., « The Concept of Dhimma in Early Islam », in Benjamin Braude et Bernard Lewis (éds.), Christians and Jews in the Ottoman Empire, vol. 1, New York 1982.

Bozkurt, Cami, Osmanlı Ülkesinde Hıristiyan Türkler, 2e éd., Istanbul 1932.

Braude, Benjamin & Bernard Lewis (éds.), Christians and Jews in the Ottoman Empire, vol. 1, New York 1982.

Braude, Benjamin & Bernard Lewis, « Introduction », in Benjamin Braude et Bernard Lewis (éds.), Christians and Jews in the Ottoman Empire, vol. 1, New York 1982.

Burnaby, Captain Fred, On Horse Through Asia Minor, vol. 1, London, 1877.

Cahen, Claude, « Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi (XI. Yüzyılın İkinci Yarısı) », (trad. Yaşar Yücel & Bahaeddin Yediyıldız), Belleten, vol. 51, no. 201 (1987).

Cahnman, Werner J., The American Journal of Sociology, vol. 49, no. 6 (1944).

Chronique de Matthieu d’Édesse (962-1136), (trad. Édouard Dulaurier), Paris 1858.

Çiçek, Kemal, « Cemaat Mahkemesinden Kadı Mahkemesine Zimmilerin Yargı Tercihi », in Kemal Çiçek (éd.), Pax Ottomana. Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç, Haarlem-Ankara 2001.

Claude Cahen, Osmanlılardan Önce Anadoluda Türkler, (trad. Yıldız Morgan), 2e éd., E Yayınları, Istanbul 1984.

Clogg, Richard, « A Millet Within a Millet: The Karamanlides », in Dimitri Gondicas et Charles Issawi (éds.), Ottoman Greeks in the Age of Nationalism: Politics, Economy, and Society in the Nineteenth Century, The Darwin Press, Princeton 1999.

Clogg, Richard, « Anadolu Hıristiyan Karındaşlarımız: The Turkish-Speaking Greeks of Asia Minor », in John Burke & Stathis Gauntlett (éds.), Neohellenism, Australian National University, Canberra, 1992.

Cömert, Hüseyin, Kayseri’de İlk Nüfus Sayımı, Kayseri 1993.

Cuinet, Vital, La Turquie D'Asie. Vol.VI: L'Anatolie centrale Angora, Koniah, Adana, Mamouret-ul-Aziz, Sivas, Isis, Istanbul 2001.

Darkot, Besim, « Kayseri », İslam Ansiklopedisi, 2e éd., vol. 6, Istanbul 1967.

Davidson, Roderic H., « Turkish Attitudes Concerning Christian-Muslim Equality in the Nineteenth Century », The American Historical Review, vol. 59, no. 4 (1954).

Dawkins, R. M., Modern Greek in Asia Minor, Cambridge University Press, Cambridge, 1916.

Demirci, Süleyman, « Seeking justice: Muslim and Non- Muslim Usage of the Kadi's Court in Settling Disputes in the Ottoman Society. A Case Study of Kayseri, c. 1900 », communication présentée lors de la conférence : Contemporary Affairs and Future Prospects, 16-18 Octobre 2003, The University of Utah, Salt Lake City, 2003. Devellioğlu, Ferit, « Rûm », Ansiklopedik Osmanlıca-Türkçe Lügat, Ankara 1962.

Dulaurier, Édouard, Chronique de Matthieu d’Édesse (962-1136), Paris 1858.

Ekincikli, Mustafa, Türk Ortodoksları, Siyasal Kitabevi, Ankara 1998.

Engelhardt, Édouard, La Turquie et le Tanzimat, Paris 1882.

Erdoğru, Akif, « XVI-XVII. Yüzyıllarda Kayseri Zimmileri », I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (11-12 Nisan 1996), 2e éd., Kayseri 2000.

Eröz, Mehmet, Hıristiyanlaştırılan Türkler, Ankara 1983.

Eryılmaz, Bilal, Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi, 2e éd., Risale, Istanbul 1996.

Eyice, Semavi, « Anadolu’da Karamanlıca Kitabeler », Belleten, vol. 39, no. 153 (1975).

Eyice, Semavi, « Anadolu’da Karamanlıca Kitabeler II », Belleten, vol. 44, no. 176 (1980).

Gerasimos Augustinos, Küçük Asya Rumları. Ondokuzuncu Yüzyılda İnanç, Cemaat ve Etnisite, Ayraç, Ankara 1997.

Göyünç, Nejat, « Turkish-Armenian Cultural Relations », dans Türkkaya Ataöv (éd.), The Armenians in the Late Ottoman Period, Ankara 2001.

Günay, Ünver & Harun Güngör, Türklerin Dinî Tarihi, Rağbet, Istanbul 1998.

Güngör, Harun, « Karamanlıca Bir Kitâbe Bir Mektup », Türk Dünyası Tarih Dergisi, no. 120 (1996).

Güngör, Harun, « Karamanlıca Bir Kitâbe », Türk Dünyası Araştırmaları, no. 33 (1984).

Güngör, Harun, « Karamanlıca Üç Kitâbe », Türk Dünyası Tarih Dergisi, 1989.

Güngör, Harun, Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kıvılcım, Kayseri 1998.

Gürün, Kamuran, Ermeni Dosyası, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1983.

Jennings, Ronald C., « Urban Population in Anatolia in the Sixteenth Century: A Study of Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon, and Erzurum », International Journal of Middle East Studies, vol. 7, no. 1 (Jan., 1976).

Jennings, Ronald C., « Zimmis (Non-Muslims) in Early 17th Century Ottoman Judicial Records. The Sharia Court of Anatolian Kayseri », Journal of the Economic and Social History of Orient (JESHO), vol. 21, no. 3 (1978).

Kadri, Hüseyin Kâzım, « Rûm », Türk Lügati, vol. 2, Istanbul 1968.

Karal, Enver Ziya, « Non-Muslim Representatives in the First Constitutional Assembly, 1876-1877 », in Benjamin Braude et Bernard Lewis (éds.), Christians and Jews in the Ottoman Empire, vol. 1, New York 1982.

Karpat, Kemal H., « Millets and Nationality: The Roots of the Incongruity of Nation and State in the Post-Ottoman Era », in Benjamin Braude et Bernard Lewis (éds.), Christians and Jews in the Ottoman Empire, vol. 1., New York 1982.

Karpat, Kemal, « 1880’de Kayseri Sancağı’nın Sosyal, Ekonomik ve İdari Durumu: İngiltere’nin Anadolu Konsolos Yardımcısı Lieutenant Ferdinant Bennet’in Raporu (Ekim 1880) », (trad. Bayram Bayraktar), Belleten, vol. 57, no. 235 (1998).

Karpat, Kemal, « Ottoman Population Records and the Census of 1881/82-1893 », International Journal of Middle East Studies, vol. 9, no. 3 (1978).

Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu (1830-1914). Demografik ve Sosyal Özellikleri, (trad. Bahar Tırnakçı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Istanbul 2003.

Kars, Zübeyir, « Kayseri Ortodokslarının Türklüğü Üzerine Bir Deneme », II. Kayseri ve Yöresi Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998.

Keskin, Mustafa, « H. 1247-1277 Tarihli (Kayseri) Müfredat Defterine Göre Kayseri ve Tâbi Yerleşim Yerlerinde Nüfus Dağılımı (1831-1860) », II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998.

Keskin, Mustafa, 1247-1277 Tarihli (Kayseri) Müfredat Defterine Göre Kayseri ve Tabi Yerleşim Yerlerinde Nüfus Dağılımı (1831-1860), II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (16-17-12 Nisan 1998), Kayseri 1998.

Keskin, Mustafa, Kayseri Nüfus Müfredat Defteri 1831-1860, Kayseri 2000.

Kılıç, Davut, Osmanlı İdaresinde Ermeniler Arasındaki Dinî ve Siyasî Mücadeleler, ASAM, Ankara 2000.

Kinneir, John M. , Voyage dans l’Asie Mineure, l’Arménie et le Kourdistan dans les années 1813 et 1814, Paris 1818.

Kocabaşoğlu, Uygur, « XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa Topraklarında Amerikan Misyoner Faaliyetleri », Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara : 31 Ekim-3 Kasım 1989, Ankara 1994.

Küçük, Abdurrahman, « Belegelerin Işığında Türk-Ermeni Münasebetlerine Genel Bir Bakış », Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol. 81 (1989).

Küçük, Abdurrahman, « Türklerin Anadolu’da Azınlıklara Dinî Hoşgörüsü », Erdem, vol. 8, no. 23 (1996).

Küçük, Abdurrahman, Ermeni Kilisesi ve Türkler, 2e éd., Andaç, Istanbul 2003. Le Conte de Cholet, Arménie, Kurdistan et Mésopotamie, Paris 1892.

Moltke, Helmuth von, Moltke’nin Türkiye Mektupları, (trad. Hayrullah Örs), Istanbul 1969.

Morton, Daniel O., Memoir of Rev. Levi Parsons, First Missionary to Palestine, Second Edition, New York 1830.

Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, (trad. Fikret Işıltan), 5e éd., Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.

Özsoy, Hasan, « Kayseri’ye Amerikalı Misyonerlerin İlk Gelişleri ve Talas Amerikan Kız Okulu », II. Kayseri ve Yöresi Sempozyumu Bildirileri (16- 17 Nisan 1998), Kayseri 1998.

Özsoy, Hasan, « XIX. Yüzyılda Talas ve Talas’ın Amerikalılar Tarafından Misyon Merkezi Olarak Seçilmesinin Sebebleri », I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (11-12 Nisan 1996), Kayseri 2000.

Parmaksızoğlu, İ., « Rûm », Türk Ansiklopedisi, vol. 27, Ankara 1978. Percy, Earl, Highlands of Asiatic Turkey, London, 1901,

Prime, E. D. G., Forty Years in the Turkish Empire; or, memoirs of Rev. William Goodell, D.D., Late Missionary of the A.B.C.F.M. at Constantinople, New York 1876.

Roux, Jean-Paul, Histoire des turcs, Fayard, Paris 1984.

Şemseddin Sâmi, « Rûm », Kâmus-ı Türkî, Istanbul 1317.

Simeon, Tarihte Ermeniler 1608-1619, (trad. Hrand D. Andreasyan), 2e éd., Çiviyazıları, Istanbul 1999.

Texier, Charles, Asie Mineure, Paris 1862.

Tozer, Henry F., Turkish Armenia and Eastern Asia Minor, London, 1881.

Turan, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti ve Mefkûresi Tarihi II, Istanbul 1969.

Türkiye Ermeni Patrikliği, Kayseri ve S. Krikor Lusavoriç Kilisesi, Istanbul 1986

Ubicini, Abdolonyme, & Pavet de Courteille, État présent de l’empire ottoman, Paris 1876.

Ubicini, Abdolonyme, Lettres sur la Turquie, Paris 1851. Urfalı Mateos, Vekayi-Nâme, (trad. Hrant Andreasyan), Ankara 1962.

Vryonis, Speros, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamisation from the Eleventh through the Fifteenth Century, University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London 1971.

Vryonis, Speros, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamisation from the Eleventh through the Fifteenth Century, University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London 1971.

Wilson, Charles W., « Notes on the Physical and Historical Geography of Asia Minor, Made during Journeys in 1879-82 », Proceedings of the Royal Geographical Society and Monthly Record of Geography, New Monthly Series, vol. 6, no. 6 (1884).

Yinanç, Refet, « XVI. Yüzyıl Sonlarında Kayseri Mahalleleri ve Nüfusları », I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (11-12 Nisan 1996), 2e éd., Kayseri 2000.

Yurtlak, Rıdvan, 66/1 Numaralı Kayseri Şer’iye Sicili (H. 1067/M. 1657) Transkripsiyon ve Değerlendirme, thèse de maîtrise, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1998.

Yürüker Akşit, Rukiye, 279 Numaralı Şer'iye Sicili (H. 1319-1322/M. 1901-1904) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1998.