II. MEŞRUTİYET’TE DEMOKRATİK MUHALEFETİN SONU: ARNAVUT İSYANLARI VE SONUÇLARI

Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda güç kaybetmeye başlamasıyla birlikte Arnavutlar, yeni arayışlar içine girmişlerdi. Balkanlarda diğer toplumların bağımsızlık çabaları, Arnavutlar arasında farklı davranışlar biçiminde ortaya çıkmıştı. 1878’den itibaren Arnavut ulusal kimliğini oluşturma mücadelesi, Jön Türk muhalefetinin geliştiği döneme rastlamıştı. Arnavutların desteği ile Türkiye’de rejim değişmiş, II. Abdülhamid’in güçlü saltanatı tehdit edilmeye başlanmıştı. Fakat Meşrutiyetten sonra Arnavutların dışlanmasıyla birlikte Arnavutluk’ta gayri memnunlar çoğalmış ve küçük bir azınlığın isteği olan bağımsızlık süreci başlamıştı. Meşrutiyet sürecinde devleti meşgul eden Arnavutlar, hem batılı devletlerin nüfuz alanına girmiş hem de Balkan devletlerini harekete geçirerek, aralarında ittifak yapmalarını kolaylaştırmıştır. Bu da Balkan Savaşı’na giden süreci hızlandırmıştı

Anahtar Kelimeler:

Arnavutlar, Jön Türkler, Meşrutiyet, Malisörler, 1912 Seçimleri

THE END OF THE DEMOCRATIC OPPOSITION IN THE SECOND CONSTITUTIONAL MONARCHY: ALBANIAN UPRISINGS AND ITS CONSEQUENCES

With the start of the Ottoman State to lose power in the Balkans, the Albanians together beyond into new trials. Other communities’ efforts of independence in the Balkans appeared in the form of different behaviours among the Albanians. Since 1878, the Albanian national identity creation challenge. For the lack of Young Turkish era is evolving With the support of the Albanian regime has changed in Turkey in World War II. Abdulhamid's powerful reign had begun to be threatened. But in no longer on Saturdays, along with Albania after Albanian and a small minority had begun the process of independence with the request. In the process of constitutional and Western States who engage in the State field to penetrate the Albanians as well as invoking the Balkan States, among them entered the Alliance made it easier to perform. This is also the process of Balkan war outgoing

Keywords:

Albanians, Young Turks, Constitutional Monarchy, Malisörler, 1912 Elections,

PDF

___

A) Arşiv Belgeleri

ATASE. BLH, Klasör:86, Dosya:55, Fihrist:01-06. (3 Haziran 1912 tarihli 7. Kolor- du Komutanı İsmail Fazıl Paşa’dan varit olan acil telgraf)

ATASE. BLH, Klasör:96, Dosya:1, Fihrist:1-12a.

ATASE. BLH, Klasör:72, Dosya:2, Fihrist:06-04. (9 Mayıs 1912 tarihli İşkodra Müstakil Fırkası Komutanı Hasan Rıza Bey’den mevrut telgraf)

ATASE. BLH, Klasör:72, Dosya:2, Fihrist:06-05. (9 Mayıs 1912 tarihli 2. Ordu Müfettiş vekili Zeki Paşa’dan mevrut acil telgraf)

ATASE. BLH, Klasör:96, Dosya:01, Fihrist:01-11. (4 Ağustos 1912 tarihli Bab-ı Ali’ye gönderilen tezkere)

BOA. HR. SYS, Dosya no:153, Gömlek no:56.

BOA. HR. SYS, Dosya no:152, Gömlek no:9. (23 Ağustos 1912’de Maslahatgüzar Miralay Ali Bey’in şifre telgrafı) Aslında Hariciye Nezareti

BOA. HR. SYS, Dosya no:152, Gömlek no:1. (18 Ağustos 1912) Nitekim Sadra- zam Gazi Ahmet Paşa böyle bir ittifakın olup olmadığının Çetine sefaretin- den sorulmasını istiyordu.

BOA. HR. SYS, Dosya no:152, Gömlek no:26. (5 Eylül 1912)

BOA. HR. SYS, Dosya no:150, Gömlek no:33, Lef:2-1.

BOA. DH. SYS, Dosya no:78, Gömlek no:3-5.

BOA. HR. SYS, Dosya no:151, Gömlek no:82. (27 Temmuz 1912)

Hasan Basri, a.g.e., s. 16; Bilgin Çelik, a.g.e., s. 386.

Erol Ulubelen, a.g.e., s. 109.

BOA. HR. SYS, Dosya no:200, Gömlek no:18.

BOA. Y. PRK. MYD, Dosya no:26, Gömlek no:97.

BOA. TFR. I. KS, Dosya no:177, Gömlek no:17678.

BOA. DH. MKT, Dosya no:1301, Gömlek no:19. (24 Ağustos 1910 tarihli Kosova Vilayeti’ne gönderilen şifre)

BOA. DH. MUİ, Dosya no:107, Gömlek no:44. (2 Temmuz 1910)

BOA. DH. MUİ, Dosya no:80-3, Gömlek no:12. (23 Mayıs 1910 tarihli Diyarbekir Vilayeti’ne gönderilen şifre)

BOA. Y. PRK. ML, Dosya no:28, Gömlek no:37. (26 Temmuz 1907)

BOA. MV, Dosya no:152, Gömlek no:77. (23 Mayıs 1911)

BOA. DH. MUİ, Dosya no:124, Gömlek no:1. (18 Nisan 1911)

BOA. HR. SYS, Dosya no:136, Gömlek no:21. (26 Haziran 1910 tarihli “Çetniki Veseynik” gazetesinin tercüme hali)

BOA. BEO, Dosya no:3873, Gömlek no:290424, Lef:19. (27 Mart 1911)

BOA. BEO, Dosya no:3873, Gömlek no:290424, Lef:10.

BOA. BEO, Dosya no:3873, Gömlek no:290424, Lef:5. (9 Nisan 1911)

BOA. BEO, Dosya no:3873, Gömlek no:290424, Lef:2. (10 Nisan 1911)

BOA. HR. SYS, Dosya no:142, Gömlek no:67. (13 Nisan 1911)

BOA. BEO, Dosya no:3895, Gömlek no:292074, Lef:2.

BOA. BEO, Dosya no:3893, Gömlek no:291920, Lef:1. (13 Mayıs 1911 tarihli Harbiye Nezareti’ne gönderilen telgraf)

BOA. BEO, Dosya no:3893, Gömlek no:291920, Lef:3. (10 Mayıs 1911 tarihli İşkodra Kuvay-ı Mürettep Komutanı Şevket Turgut Paşa’dan gelen şifreli telgraf)

BOA. HR. SYS, Dosya no:140, Gömlek no:23. (26 Haziran 1911 tarihli Berlin Sefa- reti’nden Hariciye Nezareti’ne gönderilen gazete bendinin tercümesidir)

BOA. BEO, Dosya no:3882, Gömlek no:288878. (Karadağ hududu komiserinin 3. Ordu Komutanlığı’na gönderilen takrir sureti)

BOA. HR. SYS, Dosya no:153, Gömlek no:13. (19 Mayıs 1911)

BOA. HR. SYS, Dosya no:146, Gömlek no:6, Lef:5. (15 Haziran 1911)

BOA. BEO, Dosya no:3914, Gömlek no:293495. (11 Temmuz 1911)

BOA. BEO, Dosya no:3437, Gömlek no:257706.

BOA. BEO, Dosya no:3466, Gömlek no:259942.

BOA. BEO, Dosya no:3484, Gömlek no:261268.

BOA. BEO, Dosya no:3486, Gömlek no:261414.

BOA. HR. SYS, Dosya no:150, Gömlek no:31. (25 Ocak 1912)

BOA. HR. SYS, Dosya no:170, Gömlek no:80, Lef:2-1. (19 Şubat 1912)

BOA. DH. SYS, Dosya no:82, Gömlek no:3-7, Lef:2 ve 5. (30 Aralık 1911)

BOA. DH. SYS, Dosya no:82, Gömlek no:3-7, Lef:7. (4 Mart 1912)

BOA. HR. SYS, Dosya no:151, Gömlek no:10. (21 Mayıs 1912)

BOA. HR. SYS, Dosya no:151, Gömlek no:19. (28 Mayıs 1912)

BOA. HR. SYS, Dosya no:151, Gömlek no:54, Lef:9.

BOA. HR. SYS, Dosya no:150, Gömlek no:33, Lef:1-1. (Çetine Sefiri Alfred Rüs- tem Bey’den varit olan telgraf)

BOA. DH. SYS, Dosya no:49, Gömlek no:60, Lef:2. (26 Haziran 1912 tarihli takrir sureti)

BOA. MV, Dosya no:167, Gömlek no:40. (22 Temmuz 1912)

BOA. HR. SYS, Dosya no:152, Vesika no:66. (5 Ekim 1912)

BOA. DH. SYS, Dosya no:78, Gömlek no:3-11. (3 Ekim 1912 tarihli Sadrazam namına Müsteşar tarafından Dâhiliye Nezareti’ne gönderilen telgraf)

BOA. HR. SYS, Dosya no:152, Vesika no:71. (11 Ekim 1912)

BOA. BEO, Dosya no:4002, Gömlek no:300128, Lef:2.

İSAM Arşivi, Hüseyin Hilmi Paşa Evrakı (HHPE), Dosya no:7, Gömlek no:350. (18 Mart 1903)

İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:1, Gömlek no:50. (3 Kasım 1907)

İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:7, Gömlek no:346. (3 Kasım 1907)

İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:7, Gömlek no:349. (13 Eylül 1907)

İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:7, Gömlek no:403. (16 Ekim 1907)

İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:4, Gömlek no:223. (12 Temmuz 1908)

İSAM Arşivi, HHPE, Dosya no:12, Gömlek no:714. (26 Temmuz 1909)

B) Yayınlanmış Arşiv Belgeleri

MMZC, Devre:1, İnikad:5, s. 53-56. (21 Kasım 1909)

MMZC, Devre:2, İnikad:34. (16 Temmuz 1912)

MMZC, Devre:2, İnikad:11. (8 Haziran 1912)

MMZC, Devre:1, İnikad:35. (28 Kanuni evvel 1327/ 10 Ocak 1912)

MMZC, Devre:1, İnikad:83, sene:3, s. 444. (6 Nisan 1327/19 Nisan 1911)

MMZC, Devre:1, İnikad:5, sene:4, s. 55. (10 Teşrin-i evvel 1327/23 Ekim 1911)

MMZC, Devre:1, İnikad:35. (28 Kanuni evvel 1327/ 10 Ocak 1912)

MMZC, Devre:2, İnikad:9-10, s. 144-185, 18, 23 Mayıs 1328/1912. C) Gazeteler

Tanin, 9 Temmuz 1912, no:1375.

Tanin, 21 Ağustos 1912, no:1418.

Sabah, 25 Temmuz 1912, no:8207.

Tanin, 30 Mart 1911, no:924.

Tasvir, 7 Eylül 1947, Tefrika 11.

Tasvir, 6 Eylül 1947, Tefrika 10.

Tasvir, 12 Eylül 1947, Tefrika:15.

Tasvir, 13 Eylül 1947, Tefrika 17.

Tasvir, 6 Eylül 1947, Tefrika 10.

Tanin, 23 Mayıs 1326/5 Haziran 1910, no:632.

Tanin, 4 Haziran 1326/17 Haziran 1910, no:644.

D) İnceleme Araştırma Eserleri

Abdurrahman Nafiz, Kiramettin, 1912 - 1913 Balkan Savaşı’nda İşkodra Savun- ması, C. I ve II, Ankara, 2007.

Ahmad, Feroz, “Lev Troçki’nin Yazdıkları”, Tarih ve Toplum, sayı:17, Mayıs 1985.

Ahmet Hamdi, Arnavutluk Hakkında Mütalaa-i Muhtasara, İstanbul, Matbaa-i Orhaniye, 1920.

Ahmet Şerif, Arnavutluk’ta, Suriye’de, Trablusgarb’de Tanin, C.II, Ankara, TTK,

Akyıldız, Necdet, Temmuz 1330’da Meclis-i Mebusan’da Geçen Divan-ı Ali Bahis- lerine Bir Nazar, İ.Ü. SBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1990.

Andonyan, Aram, Balkan Harbi Tarihi, Sander Yayınları, İstanbul, 1975.

Artuç, İbrahim, Balkan Savaşı, Kastaş Yayınları, İstanbul, 1988.

Arslan, Ali, “Arnavutça Eğitime Geçiş ve Buna karşı Osmanlı Yönetiminin Tavrı”, Balkanlarda İslam Medeniyeti, II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Arnavutluk, 4-7 Aralık 2003.

Avlonyalı Süreyya Bey, Osmanlı Sonrası Arnavutluk (1912-1920), İstanbul, Kla- sik, 2009.

Aydemir, Ş. Süreyya, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, C.II, Remzi Ya- yınları, İstanbul, 1970.

Ayverdi, Samiha, Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, C.3, Damla Yayınevi, İstanbul, 1981.

Bakiler, Yavuz Bülent, Üsküp’ten Kosova’ya, İstanbul, Size Dergisi, 2011.

Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: II, Kısım: I, 1911 Başından Bal- kan Savaşına Kadar, Ankara, TTK, 1991.

Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu Batı Yayınları, İstanbul, 1985.

Birinci Ferik Zeki, Balkan Harbine Ait Hatıratım, Matbaa-i Askeri, Dersaadet, 1337.

Birinci, Ali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, İstanbul, Dergâh Yayınları, 1990.

Bozbora, Nuray, Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğu’nun Gelişimi, Boyut Yayınları, İstanbul, 1997.

Celal Nuri, Tarih-i İstikbal, Mesail-i Siyasiye 2, İstanbul, Yeni Osmanlı Matbaası, 1331.

Celal Nuri, Tarih-i Tedenniyat-ı Osmaniye Mukadderat-ı Tarihiye, İstanbul, Yeni Osmanlı Matbaası, 1331.

Childs, Timothy W., Trablusgarp Savaşı ve Türk - İtalyan Diplomatik İlişkileri 1911-1912, (Çev. Deniz Berktay), İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2008.

Çavdar, Tevfik, Talat Paşa Bir Örgüt Ustasının Yaşam Öyküsü, Ankara, Dost Kitabevi, 1984.

Çelik, Bilgin, İttihatçılar ve Arnavutlar, İstanbul, Büke, 2004.

Çolaku, Şaban, İstanbul’daki Bazı Arnavut Aydınlarının 19. Yüzyılın Son Çeyre- ğinde Arnavutluk Sorununa Katkısı Üzerine, XI. Türk Tarih Kongresi’nden ayrı basım, Ankara, TTK, 1994.

Danişment, İ. Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.4, İstanbul, Türkiye Ya- yınevi, 1972.

Diriyol, Edwar, Şark Meselesi, Bidayeti Zuhurundan Zamanımıza Kadar, İstanbul, 1328, s. 508.

Eraslan, Cezmi, “Osmanlı Devleti’nin Arnavutlara Yönelik Politikalarında Birinci ve İkinci Meşrutiyet Dönemlerinin Karşılaştırılması”, İ.Ü. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, sayı:13, İstanbul, 2008.

Fevzi, Garbi Rumeli’nin Sureti Ziyaı ve Balkan Harbinde Garp Cephesi, Yıldız Erkânı Harbiye Mektebi Matbaası, t.y.,

Gelmez, Adnan, Türk Siyasi Hayatında 1912 Meclis’i Mebusan Seçimleri, İ.Ü. SBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1995.

Genelkurmay Atase Başkanlığı, Balkan Harbi (1912-1913), Garp Ordusu, Vardar Ordusu ile Ustruma Kolordusunun Harekât ve Muharebeleri, C.III, Kısım: I, Ankara, 1979.

Hall, Richard, Balkan Savaşları 1912 – 1913 I. Dünya Savaşı’nın Provası, İstan- bul, Homer Yayınları, 2003.

Harp Akademileri Komutanlığı, Balkan Harbinden Günümüze Bakış, İstanbul, Harp Akademileri Basımevi, 1995.

Hasan Basri, Arnavutluk ve Buhran-ı Osmanî, yy., 1329.

Hatemi, Nilüfer, Fevzi Çakmak ve Günlükleri, C.I, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2002.

Hocaoğlu, Baran, II. Meşrutiyette İktidar-Muhalefet İlişkileri, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2010.

Hüseyin Kazım, Arnavutlar Ne Yapabilir?, İstanbul, 1330.

İpşirli, Mehmet, “Osmanlılarda Cuma Selamlığı: Halk-Hükümdar Münasebetleri Açısından Önemi” Prof. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul, 1991.

İsmail Kemal Bey’in Hatıratı, (Çev. Adnan İslamoğulları-Rubin Hoxha), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.

Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. 5, Yeditepe Yayınları, İstanbul,

Karabekir, Kazım, Günlükler (1906 - 1948), C.I, İstanbul, YKY, 2009.

Karal, E. Ziya Osmanlı Tarihi, C.IX, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.

Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu 1830-1914, İstanbul, Timaş, 2010.

Kocatürk, Önder, Osmanlı - İngiliz İlişkilerinin Dönüm Noktası, C.1, (1911-1914), Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2011.

Kuran, Ahmet Bedevi, İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, İstanbul, Tan, 1945.

Külçe, Süleyman, Firzovik Toplantısı ve Meşrutiyet, İzmir, 1944.

Lütfi Bey, Osmanlı Sarayı’nın Son Günleri, İstanbul, Hürriyet Yayınları, 1987.

Mahmut Celalettin Paşa, Mirat-ı Hakikat, (Yay. Haz. İsmet Miroğlu), İstanbul, Bereket yayınevi, 1983.

Mahmut Muhtar, Maziye Bir Nazar, (Yay. Haz. Erol Kılınç), İstanbul, Ötüken, 1999.

Malcolm, Noel, Kosova, Balkanları Anlamak İçin, Sabah Kitapları, İstanbul, 1998.

Mango, Andrew, Atatürk, Sabah Yayınları, İstanbul, 2000.

Mehmet Selahattin Bey, İttihat ve Terakki’nin Kuruluşu ve Osmanlı Devleti’nin Yıkılışı Hakkında Bildiklerim, İstanbul, İnkılâp, 1989.

Miralay Raşit Galip, “İslamiyet ve Yeni Arnavutluk”, İslam Mecmuası, sayı:11, yıl:1, 19 Haziran 1330.

Müfid Şemsi, Şemsi Paşa, Arnavutluk ve İttihat –Terakki, İstanbul; Nehir, 1995.

Rohde, Hans, Asya İçin Mücadele Şark Meselesi, (Çev. Nihat), İstanbul, Askeri Matbaa, 1932.

Sait Paşa Hatıratı, II/2, İstanbul, 1328.

Shaw, Stanford J., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye II, E Yayınları, İs- tanbul, 1983.

Simavi, Lütfi, Son Osmanlı Sarayında Gördüklerim, İstanbul, Örgün Yayınları, 2004.

Simavi, Lütfi, Sultan Mehmet Reşat Hanın ve Halefinin Sarayında Gördüklerim, 2. Kısım, İstanbul, Matbaa-i Osmaniye, 1340.

Sönmez, Banu İşlet, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, İstanbul, YKY, 2007.

Şeyhülislam Cemalettin Efendinin Hatırat-ı Siyasiyesi, Dersaadet, 1336.

Talat Paşa’nın Anıları, (Haz. Alpay Kabacalı), İstanbul, T. İş Bank. Yayınları,

Tokay, Gül, Makedonya Sorunu, Jön Türk İhtilalinin Kökenleri (1903-1908), Afa Yayınları, İstanbul, 1996.

Uçarol, Rıfat, Gazi Ahmet Muhtar Paşa, İstanbul, Filiz Kitabevi, 1989.

Ulubelen, Erol, İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, İstanbul, Cumhuriyet, 2009.

Vasa Efendi, Arnavutluk ve Arnavutlar, İstanbul, 1297.

Velay, Şarl, Anadolu’nun İstikbali ve Akdeniz Meselesi (Mütercim Yusuf Ziya), Dersaadet, Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı, 1329.

Yalman, Ahmet Emin, Gördüklerim ve Geçirdiklerim, (1888-1918), C.I, İstanbul, 1970.

Yavuz, Ali, Arnavutluk İsyanları 1773-1912, İ.Ü. Ed. Fak. Tarih Bölümü Mezuni- yet Tezi, İstanbul, 1973.

Zeyrek, Suat, Birinci Balkan Savaşı Yenilgisinin İç ve Dış Sebepleri, İ.Ü. SBE, Basılmamış Doktora Tezi, 2012.

Zürcher, Erik Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma (1908-1928), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.