OSMANLI HÜKÜMETİ VE YABANCI KAYNAKLI MUZIR YAYINLAR

Osmanlı Devleti'nde matbaa Türkler tarafından çok geç kullanılmaya başlanmıştır. Yayın hayatına yönelik kurumsal ve yasal düzenlemeler bütün XIX. yüzyıl boyunca devam etti. Basın-yayın ilkeleri zamanla oluştu ve ihtiyaçlar doğrultusunda sık sık değiştirildi. Bu yüzyılda devleti yıkmaya ve bölmeye yönelik hareketler vardı. Bundan dolayı hükümet politikaları her zaman kısıtlayıcı olmuştur. Muzır yayınlardan sadece Müslümanlar şikâyetçi değildi. Ermeniler, Katoliklerin propagandalarından şikâyet ettiler. Katoliklerin itirazı Protestanların yayınlarınaydı. Bütün Hıristiyanlar pozitivist, ateist, sosyalist yayınlara karşı çıktılar. Çeşitli sosyal kesimler arasında çatışma ve huzursuzluk çıkmasını engellemek hükümetin birinci görevi idi. Dolayısıyla bu yıllarda en önemli sorun asayişi bozan muzır yayınlar oldu. Mücadelenin yöntemleri şöyle idi: Muzır yayınları araştırmak, basımını yasaklamak, zararlı yabancı yayınların ülkeye girmesini engellemek, sorumlu kişileri cezalandırmak, yurt dışındaki olumsuz yayınları etkisiz hale getirmek. Bu makalede Bâbıâli'nin muzır yayınları engellemeye yönelik girişimleri incelenmektedir. Araştırmanın temel kaynağı Osmanlı arşiv belgeleridir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı basını, yayıncılık politikası, basın tarihi, zararlı yayınlar, sansür

OTTOMAN GOVERNMENT AND FOREIGN ORIGINATING HARMFUL PUBLICATIONS

In the Ottoman Empire, the printing press began to be used very late by the Turks. Institutional and legal regulations for publication life It continued throughout the nineteenth century. The press-publication guidelines were formed over time and were frequently changed in line with needs. In this century there were movements to destroy and divide the state. Government policies have therefore always been restrictive. Only Muslims were not complaining about harmful publications. The Armenians complained about the propaganda of the Catholics. Catholics objected to Protestant publications. All Christians opposed positivist, atheist, socialist publications. The first task of governance was to prevent conflicts and unrest among the various social sectors. Therefore, the most important problem in these years was the publications that disrupted public order. The methods of the struggle were as follows: to investigate harmful publications, to forbid publishing, to prevent foreign harmful publications from entering the country, to punish responsible persons, to neutralize negative publications abroad. In this article, the Ottoman Government's attempts to prevent harmful publications are examined. The main source of the research is the documents of the Ottoman archives.

Keywords:

Ottoman press, press policy, press history, harmful publications, censorship,

PDF

___

Arşiv belgeleri: Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT), 352/65, 362/64, 1322/53, 1330/51, 1333/77, 1342/86, 1350/41, 1357/127, 1360/88, 1363/109, 1380/33, 1508/110, 1574/91. Dosya Usulü İradeler Tasnifi (DUİT), 136/28. Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR. MKT), 55/44, 66/26, 66/28, 68/26, 72/99; 78/70; 99/38, 99/66, 100/48. İrade Dâhiliye (İ. DH), 21684, 65902, 76603. İrade Hariciye (İ. HR) 8435, İrade Meclis-i Vâlâ (İ. MVL), 6021, 16095. Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A. MKT), 56/25. Sadaret Meclis-i Vâlâ Evrakı (A. MKT. MVL), 4/8, 37/28, 37/54, 96/10. Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM), 257/54, 449/96. Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (A. MKT. NZD), 24/94, 98/78, 229/75, 267/5, 299/58, 307/6. Sadaret Umum Vilayet Evrakı (A. MKT. UM), 5/86, 41/22, 53/89, 154/53, 257/54, 262/50, 275/20, 478/8, 536/89. Yıldız Esas Evrakı (Y. EE), 75/4. Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK), 22/4. Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y. PRK. BŞK), 1/66, 11/39. Yıldız Perakende Evrakı Zaptiye Nezareti Maruzat (Y. PRK. ZB), 1/74. Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.), 160/112, 165/153, 165/164, 171/108, 176/11, 180/81, 180/126. Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı(Y. A. RES.), 18/20.

Kitap ve makaleler:

Ardıç, M. (2009), Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya. Bayraktar, H. (2007). Ortadoğu İle İlgili Ayrılıkçı Basın Faaliyetleri Hakkında Sultan II. Abdülhamit’e Sunulan Bazı Layihalar. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 18, 151-160. Çavdar, T. (1995). Türk Demokrasi Tarihi. Ankara: İmge Yayınevi. Demirel, F. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayıncılık. Derbil, S. (1983). Yayım Hürriyeti ve Basın Polisi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1/2, s.139-155. İpek, N. (1993). Churchill Vak’ası, Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, 105-146. İskit, S. R. (2000). Türkiye’de Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Koloğlu, O. (1986). Miyop Çörçil Olayı, Ceride-i Havâdis’in Öyküsü, Ankara: Yorum Yayınları. Kurdakul, N. (1997). Tanzimat Dönemi Basınında Sosyo-Ekonomik Fikir Hareketleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Kurşun, Z. (1999). II. Abdülhamid Döneminde Batı Basınında İmaj Düzeltme Çabaları: Matbuat-ı Ecnebiye Müdiriyeti'nin Kurulması ve Faaliyetleri, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 1, s.105-118. Ortaylı, İ. (2001). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yayınları. Özkorkut, N. Ü. (2002). Basın Özgürlüğü ve Osmanlı Devleti’ndeki Görünümü. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51 (3), 65-84. Topuz, H. (1973). Türk Basın Tarihi, İstanbul: Gerçek Yayınevi. Uygun, S. (2015). Bir Fransız Buharlı Deniz Nakliyat Kumpanyası Etrafında Osmanlı-Fransız-Ermeni İlişkileri. Gazi Akademik Bakış. 8 (16), 121-146. Uygun S. (2016) Paquet Vapur Kumpanyası (Compagnie de Navigation Paquet) ve Osmanlı Ermenileri, A. Ü. Türkiyat Araştrımaları Enstitüsü Dergisi, 56 (20169, s.1339-1363. Yazıcı, N. (1983). Matbuat Müdürlüğü’nün Kuruluşu, Gazi Üniversitesi Basın – Yayın Yüksek Okulu Dergisi (Haberleşme Özel Sayısı), 5, 113-134. Yetişgin, M. (2010). Batı Basınından Osmanlı Devleti'ne Yaklaşımlar ve Osmanlıların Bu Yaklaşımlara Tepkileri, OTAM, 28, 119-162.