Knockaloe Kampında Bir Osmanlı Diplomatı: Reşid Sadi Bey’in Esareti (1915-1918)

I. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine İngiltere, ülkesinde bulunan Müttefik Devletler’in vatandaşlarını tutuklamaya başlamış, ardından da bunları sivil esir olarak çeşitli yerlere sevk etmişti. Tutukluların sayısı artınca modern dünyanın ilk ve en büyük sivil esir kampı olan Knockaloe oluşturulmuştu. Söz konusu kampta tutuklu bulunan kişilerden biri de Londra Sefareti Eski Kâtibi Reşid Sadi Bey idi. Londra’daki İsveç Elçisi Herman Wrangel, aldıkları dilekçelerde esirlerin kötü muameleye maruz kaldığını ve ekonomik da olarak her geçen gün biraz daha zorlandıklarını Osmanlı hükümetine bildirmişti. Bunun üzerine Osmanlı Hariciye Nezareti, İsveç Sefareti vasıtasıyla vatandaşlarının sorunlarıyla ilgilenirken mütekabiliyet ilkesini uygulamaktan geri durmamıştır. Bu çalışmadaki amaç: uluslararası literatürdeki “sivil esir” kavramının İngiltere tarafından başlatıldığını vurgulayıp bu bağlamda Reşid Sadi Bey’in esaret öyküsünü değerlendirmektir. Ayrıca siyasi tarih perspektifinden Knockaloe’daki sivil Osmanlı esirlerini ve Londra Sefareti Eski Kâtibi Reşid Sadi Bey’in serbest bırakılması için yürütülen diplomasi faaliyetlerine yer vermektir.

Anahtar Kelimeler:

Knockaloe, İsveç, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, Man Adası, Reşid Sadi Bey

An Ottoman Diplomat in Knockaloe Camp: Captivity of Reşid Sadi Bey (1915-1918)

Upon the beginning of World War I, England started to capture the citizens of Allied Powers and then sent these people to various places as civil captives. As the number of arrests increased, Knockaloe, the first and the largest civil captive camp was constructed. One of the captives in the mentioned camp was Reşid Sadi Bey, former Secretary of the London Embassy. Herman Wrangel, the Swedish Ambassador in London, informed the Ottaman government according to captives’ petitions that they were subject to illtreatment and they were getting more difficult economically each passing day. Under such circumstances, Ottoman Ministry of Foreign Affairs applied principle of reciprocity while dealing with the problems of its citizens thro- ugh the Swedish Embassy. The goal of this study is to emphasize the fact that the concept of “civilian captivity” in international literature was first initiated by England and in this context to evaluate Reşid Sadi Bey’s captivity story. The study also reveals the diplomatic activities carried out to release the Ottoman civilian captives and former Secretary of the London Embassy Reşid Sadi Bey from the Knockaloe.

Keywords:

Knockaloe, Sweden, the Red Crescent Society, Isle of Man, Reşid Sadi Bey,

PDF

___

Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Beşinci Şube (DH.EUM.5.Şb.,) 71/13, 11 Eylül 1918.

DH.EUM.5.Şb., : 55/4, 3 Mart 1918.

DH.EUM.5.Şb.,56/33, 20 Mart 1918.

Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kalem-i Umumî (DH.EUM.KLU), 13/18, 26 Mart 1918.

Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR.İM.,) 131/42, 21 Şubat 1925.

Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Belgeleri (HR.HMŞ.İŞO.,) 210/24, 8 Ağustos 1918.

HR.HMŞ.İŞO., 224/23, 8 Ağustos 1918.

Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Belgeleri (HR.SYS.,) : 2247/1, 24 Temmuz 1918.

HR.SYS., 2416/15, 15 Ocak 1916.

Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.) 214/97, 2 Mart 1919.

Kızılay Arşivi (KA), 846/93-1, 31 Mart 1919.

KA , 846/94-1, 15 Mayıs 1919

KA, 846/95, 14 Ocak 1919.

KA, 846/95.3-4, Ocak 1919.

KA, 846/95.5-6, 8 Ocak 1919.

KA, 846/96.1, 6 Şubat 1919.

KA, 846/96.2-3, Şubat 1919.

KA, 846/96.6, 29 Ocak 1919

KA, 846/97.1-7, 1 Mayıs 1919.

KA, 846/97.8-9, 30 Eylül 1919.

KA, 846/98.2-3, 14 Eylül 1918.

KA, 846/98.6-8, 28 Eylül 1918.

KA, 846/98.9, Ağustos-Eylül 1918.

KA, 846/99.5-7, Ekim-Aralık 1918.

KA, 846/99.8-10, 7 Ekim 1919.

Akkor, Mahmut. I. Dünya Savaşı’nda Anadolu’daki İngiliz Esirleri ve Esir Kampları, Sakarya Üniversitesi S.B. Enstitüsü, Doktora Tezi, Sakarya, 2013.

Caine, Hall. The Woman of Knockaloe : a Parable, Fredonia Books, New York, 2004.

Chappell, Connery. Island of Barbed Wire: The Remarkable Story of World War Two Internment on the Isle of Man, Corgi, Londra, 1986.

Çapa, Mesut. “Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’de İtilaf Devletleri Esirleri”, Toplumsal Tarih, 11/66, Haziran 1999. s.49-56.

Develioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitapevi Yayınları, Ankara, 2007.

Gillman, Peter- Gillman, Leni. Collar the Lot! How Britain Interned & Expelled its Wartime Refugees, Londra, 1980.

Küçük, Evren. Türkiye-İsveç İlişkileri (1918-1938), A.Ü. TİTE, Doktora Tezi, Ankara, 2016.

Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, Rusya Üsera Murahhası Yusuf Akçura Bey’in Raporu, Matbaa-ı Orhaniye, Dersaadet, 1335.

Özel, Ahmet. "Esir", Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt:11, İstanbul, 1995.s.382-389.

Özuyar, Ali. Modern Tarihin İlk Sivil Esir Kampı, Knockaloe ve Meçhul Türkler, İş Bankası Yay., İstanbul, 2008. Sabah. Sayı:9942, 17 Temmuz 1917.

Salname-i Nezaret-i Umur-ı Hariciyye 1306, Osmanlı Dışişleri Bakanlığı Yıllığı 1889, C.II, Haz. A.N. Galitekin, İşaret Yay., İstanbul, 2003.

Salname-i Nezaret-i Umur-ı Hariciyye 1318, Osmanlı Dışişleri Bakanlığı Yıllığı 1900, C.II, Haz. A.N. Galitekin, İşaret Yay., İstanbul, 2003.

Shevin, Marilyn- Coetzee& Coetzee, Frans. Commitment and Sacrifice: Personal Diaries from the Great War, Oxford University Press, New York, 2015.

Stimpson, Rosalind- Hall, Stephen. Knockaloe Internment Camp, Ferry Publications, 2014.

The Official Gazette of the Colony and Protectorate of Kenya, C.XXX, No:24, 8 Mayıs 1928.

The Telegraph, 27 Ağustos 1918.

The Times, 14 Kasım,4 Ağustos 1908; 4 Ocak 1909.

The Week, 20 Eylül 1918.

http://www.devrihaber.com/tarih/man-adasi-ndaki-turk-sehitligi.html. (Erişim Tarihi: 9 Temmuz 2016)

http://www.knockaloe.im/pop.cit_346204.html (Erişim Tarihi: 8 Temmuz 2016)

http://www.knockaloe.im/pop.cit_346215.html. (Erişim Tarihi: 8 Temmuz 2016)

http://hansard.millbanksystems.com/written_answers/1918/apr/09/enemy-businesses.(Erişim Tarihi: 22 Temmuz 2016)