GAZÂLÎ’DE HABERÎ SIFAT VE TE’VİL METODOLOJİSİ

Haberî sıfatlar, el, parmak, yüz ve kadem gibi nasslarda geçen ancak aklî deliller nedeniyle zâhirî mânâlarıyla; nasslar içindeki bağlamları yani siyâk, sibâk ve sevk dışında, tek başına Allah’a nispet edilemeyen sıfatlardır. Âlimler arasında bu sıfatlara yönelik farklı yaklaşımlar olmuştur. Bu yaklaşımlar içinde Selef’e göre, Kur’ân’da ve hadislerde geçen haberî sıfatlara iman edip, te’vîl etmemektir. Buna “tefvîz”, “bilâkeyf” veya “tevakkuf” metodu da denilmektedir. Bu sıfatların anlaşılması, teşbihten ve nassları yanlış değerlendirmekten kaçınmak açısından gereklidir. Bazı fikrî münakaşalara sebep olan bu lafızları çözüme kavuşturmak için İslam âlimleri te’vil metoduna başvurmuşlardır. Yani bu sıfatların te’vili, tenzîh ve takdîs ilkesinin bir gereği olarak akıl ve dilbilimsel yöntemlere başvurularak ortaya çıkmıştır. İslâm kelâmında önemli bir konu olan te’vil, Ebû Hamid el-Gazâlî (ö.505/1111)’nin çözüm aradığı konulardan biridir. O, tevil konusunda olmazsa olmaz bir takım metodlar ortaya koymuş, hangi metinlerin te’vil edilebileceği, te’vilin nasıl yapılacağı, kimlerin te’vil yapabileceği ile ilgili bir metodoloji ortaya koymuştur. Ayrıca te’vil ve tekfirde aşırılığa son vermek ve nasslar çerçevesindeki belli esaslar dâhilinde kayıtlamak için “el-Kanunu’l-Küllî fi’t-Te’vil; el-İktisâd fi’l-İ’tikâd ve Faysalu’t-Tefrika Beyne’l-İslam ve’z-Zendeka” gibi çalışmalar yapmıştır. Bu makâlede Gazâlî’nin haberî sıfat anlayışı, problemlere çözüm önerileri ve te’vil metodolojisi incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Haberî Sıfat, Te’vil, Tenzih, Teşbih, Gazâlî

THE INFORMED DEVINE ATTRIBUTE AND INTERPRETATION METHODOLOGY IN GHAZALI

Informed Devine attributes are mentioned in the Devine text but must be comprehended word for word owing to rational arguments. They can’t be ascribed to God and can’t be considered abstractly from its context in the Devine text. There have been different approaches towards the explanations of the attributes. The Salafi’s approach is to accept the khabarî attributes which are mentioned in the Qur’an and the hadith without ta’wîl (interpretation), not to comment. This approach has been called as “tafwîz”, “bilakeyf” or “tawakuf”. Explaining them is exceedingly important in order to avoid from comparing God with something else. In order to resolve such disputes, Muslim scholars have developed certain methods, one of which is ta’wil. The explanations of these informed attributes come to light as a necessity of the principles of tanzih and takdis (declaring God to be perfect, glorifying God). One of the issues that Abu Hamid al-Ghazali (d.505/1111) is looking for a solution is the ta’wil (interpreting acording to one’s own opinion) which is an important issue in the Islamic word. He has put indispensable methods about ta’wil has introduced a methodology on which texts can be interpreted, how to make the interpretations, who can make them. Also he has made studies such as “el-Kanunu’l-Küllî fi’t-Te’vil; el-İktisâd fi’l-İ’tikâd” and “Faysalu’t-Tefrika beyne’l-İslam ve’z-Zendeka” in order to end the extremism in ta’wil and takfir and to record certain principles within the framework of the nass (the words or proofs that are not likely to be interpreted). In this article, al-Ghazali’s understanding of the ınformed devine attribute, solutions to problems and interpretation methodology are studied.

Keywords:

Informed Devine Attribute, Interpretation, Glorifying God, Anthropomorphism, al-Ghazali,

PDF

___

Abdülcebbâr, K. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, çev. İ. Çelebi, İstanbul: TYEK. Bşk.lığı Yayınları, 2013.
Altıntaş, R. İslâm Düşüncesinde İşlevsel Akıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
Buhâri, E.A. el-Camiu’s-Sahih. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Cürcânî, S.Ş. Şerhu’l-Mevâkıf, çev. Ö. Türker, İstanbul: TYEK. Bşk.lığı Yayınları, 2015.
Cüveynî, E.M. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn, haz. A.S. en-Neşşâr, İskenderiye: el-Maarif, 1969.
Cüveynî, İ.H. Kitâbu’l-İrşâd, çev.A.B. Baloğlu ve diğerleri, Ankara: TDV. Yayınları, 2010.
Çelebi, İ. “Klasik Bir Kelâm Problemi Olarak İsim-Müsemmâ Meselesi”, İlam Araştırma Dergisi, c. 3, sy: 1, (1998), 103-110.
Çubukçu, İ. A. Gazâlî ve Kelâm Felsefesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1970.
Ebû Hanife, İ.A. el-Fıkhu’l-Ekber, terc. M. Öz, İstanbul: Marmara Üniv. İlahiyat Vakfı Yayınları, 1981.
Ebû Ya’la, K.M. İbtâlü’t-Te’vîlât li-Ahbâri’s-Sıfât, tahk. M.en-Necdî, Kuveyt: Dâru’l-Îlâf, 1407.
Esen, M. “Tekfir Söyleminin Dinî ve İdeolojik Boyutları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 52, sy. 2, (2011), 97- 110.
Eş’arî, E.H. el-İbâne an Usuli’d-Diyâne, çev. M. Kubat, İstanbul: İşrak Yayınları, 2008.
Fârâbî, E.N. İhsaü’l-Ulûm, neşr. Osman M. Emîn, Kahire: y.y., 1931.
Gazâlî, E.H. Fedâihu’l-Bâtiniyye, neşr. A. el-Bedevi, Kahire: Dârü’lKavmiyye, 1964.
Gazâlî, E.H. İhyau Ulumi’d-Din, terc. A. Serdaroğlu, İstanbul: Bedir Yayınları, 1974.
Gazâlî, E.H. Tehâfütü’l-felâsife, çev. B. Karlığa, Filozofların Tutarsızlığı, İstanbul: y.y., 1981.
Gazâlî, E.H. İlcâmü’l-Avam An İlm-i Kelâm, çev. N. Yılmaz, İstanbul: Bedir Yayınları, 1984.
Gazâlî, E.H. Faysalü’t-Tefrika Beyne’l-İslâm ve’z-Zendaka, çev. A. T. Arslan, İstanbul: Risale Yay, 1992.
Gazâlî, E.H. el-İktisâd fi’l-İtikâd, çev. A. Duran, İtikadda Orta Yol, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2004a.
Gazâlî, E.H. el-Münkiz mine’d-Dalâl, çev. A. Kaya, Hakikate Giden Yol, İstanbul: y.y., 2004b.
Gazâlî, E.H. Âriflerin Yolu, çev. A. Duran, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2004c.
Gazâlî, E.H. Esmâü’l-Hüsnâ Şerhi, çev. M. Ferşat, İstanbul: Ferşat Yayınları, 2005a.
Gazâlî, E.H. Cevâhiru’l-Kur’ân ve Düreruhû, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 2005b.
Gazâlî, E.H. el-Mustasfa min İlmi’l-Usul, terc. H. Yunus Apaydın, İslâm Hukuk Metodolijisi, İstanbul: Klasik Yayınları, 2006.
Gazâlî, E.H. Mi’yaru’l-Ulûm, çev. A. Durusoy, İstanbul: TYEK. Bşk.lığı Yayınları, 2013a.
Gazâlî, E.H. Kimya-ı Saadet, çev. A. Faruk Meyan, İstanbul: Bedir Yayınları, 2013b.
Gazâlî, E.H. et-Tibru’l-Mesbûk fi Nasihati’l-Mülûk, çev. H. Okur, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2013c.
Gazâlî, E.H. el-Kanunu’l-Küllî fi’t-Te’vil, terc. H. Akpur, İstanbul: İlk harf Yayınları, 2015.
Gazâlî, E.H. el-Kıstâsü’l-Müstakîm, çev. İ. Çapak, İstanbul: TYEK Bşk.lığı Yayınları, 2016.
Griffel, F. Gazâli’nin Felsefî Kelâmı, çev. İ. H. Güçer, İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
Heysemî, N. Mecmau’z-Zevâid ve Menba’u’l-Fevâid, Kâhire: Dâru li’tturâs, 1407.
Isfehânî, R. (ts). el-Müfredatı Elfazi’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l-fikr.
İbn Hallikân, E.A.Ş. Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, Beyrut: Darü’s-sadr, 1970.
İbn Mâce, E.A.M. es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
İbn Manzur, E.F.İ. (ts). Lisanü’l-Arab, Beyrut: y.y.
İbn Rüşd, E.V.M. Tehâfüt et-Tehâfüt, çev. K. Işık-M. Dağ, Samsun: 19 Mayıs Üniv. Yayınları, 1986.
İbnü’l-Cevzi, E.F. Def’u Şübheti’t-Teşbih, Kahire: y.y., 1991.
İzmirli, İ. H. Yeni İlm-i Kelâm, İstanbul: y.y., 1341.
Mâtürîdî, E.M. Kitabu’t-Tevhid, neşr. B. Topaloğlu- M. Aruçî, Ankara: İSAM Yayınları, 2005a.
Mâtürîdî, E.M. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, neşr. A. Vanlıoğlu-B. Topaloğlu, İstanbul: Mizan Yayınları, 2005b.
Müslim, E.H. es-Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Nesefi, E.M. Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Din, tahk. H. Atay-Ş. A. Düzgün, Ankara: DİB Yayınları, 2003.
Nesefî, E.M. Bahru’l-Kelâm, terc. R. Biçer, Mâtürîdî Akâidi, İstanbul: Gelenek Yayınları, 2010.
Okumuş, M. Kur’ân’ın Çok Boyutlu Okunuşu İmam Gazâli Örneği, Ankara: Ankara Okulu, 2017.
Oral, O. “İmamü’l-Haremeyn el-Cüveyni’de Haberî Sıfat Sorunu ve Te’vil Anlayışı”, Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 4, sy. 13, (2017a), 129-153.
Oral, O. “Kelâmî Düşüncede Haberî Sıfat Problemi”, Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 4, sy. 14, (2017b), 197- 221.
Oral, O. Cüveyni, Gazâlî ve Râzî’de Haberî Sıfat ve Te’vil Metodolojisi, Mauritius: Lap Lambert Academic Puplishing, 2019.
Özdemir, M. Gazâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife Adlı Eserinde Üç Meselenin Ele Alınışı Ve İbn Sînâ’nın Görüşleriyle Mukayesesi, İstanbul: Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enst., Doktora Tezi, 2012.
Râzî, F. el-Muhassalu’l-Efkâri’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteahhirîn mine’l-Ulemâ ve’l-Hukemâ ve’l-Mütekellimîn, çev. H. Atay, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1978.
Râzî, F. Mefatihu’l-Gayb, Beyrut: Darü’l-Fikr, 1981.
Râzî, F. Esâsu’t-Takdîs fi İlmi’l-Kelâm, çev. İ. Coşkun, İstanbul: İz Yayınları, 2013.
Sâbûnî, N. el-Bidaye fi Usuli’d-Din, çev. B. Topaloğlu, Matüridiyye Akaidi, Ankara: DİB Yayınları, 2005.
Şehristani, A. Kitabu’l Milel ve’n Nihal, Kahire: y.y., 1968.
Taberî, E.C. Câmiu’l-Beyân an Te’vili âyi’l-Kur’ân, Beyrut: Darü’lFikr., 1984.
Tirmizi, E.İ. es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Topaloğlu, B.-Çelebi, İ. Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
Watt, W.M. Müslüman Aydın; Gazâlî Hakkında Bir Araştırma, çev. H. Özcan, İzmir: y.y., 1989.
Wittinham, M. Al-Ghazali and The Qur’an: One Book, Many Meanings, New York: Routledge, 2007.
Yurdagür, M. “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1, (1983), 251-2.