TİCARİ ÇEKİM MODELİNDE ÇOKLU DİRENÇ FAKTÖRÜ VE TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARET EĞİLİMİNİN DEĞERLENDİRMESİ

İlk defa Anderson ve van Wincoop (AvW, 2003) tarafından ortaya atılan Çoklu Direnç Faktörünün (Multilateral Resistance Term), çekim modeli ile yapılan tahminlemelerde değişkenlerin sapmasız ölçülebilmesi için modelde kontrol edilmesi önemlidir. Temelde, ihracat ve ithalatçıların ülke pazarlarına erişimlerinde karşılaştıkları ticaret maliyetlerini yansıtan teorik bir fiyat endeksi olarak yorumlayabileceğimiz “çoklu direnç”, dünya ülkelerinin toplam ihracat ve ithalat hacimlerinin eşit olması zorunluluğunun (pazarın temizlenme şartı) basit bir sonucudur ve en açık şekliyle, rekabetin küresel olduğunu ifade eder. Bu çalışma kapsamında gerçekleştirilen literatür taraması ve metaveri analizi sonucunda Türkiye için yapılan çekim modeli uygulamalarında, çoklu direnç faktörünün çoğunlukla yer almadığı tespit edilmiştir. Buradan hareketle çalışmada, çoklu direnç faktörünün çekim modelindeki yeri ve önemi uluslararası literatürdeki tartışmalar çerçevesinde vurgulanacak ve 1980-2018 yılları için 97 ülkenin çift yönlü ihracat hacimlerinin kullanıldığı bir ampirik çalışma yardımıyla yapısal modelin doğru tahminlenmesinde Havuzlanmış EKK, Sabit ve Rassal Panel Etkiler arasından en uygun yöntem araştırılacaktır. Ayrıca, çekim modeli yardımıyla elde edilen sabit katsayı tahminleri ile ülkelerin çoklu direnç faktörünü de içeren ihracat ve ithalat eğilimleri hesaplanacak ve aralarında bir karşılaştırma yapılacaktır. Bu karşılaştırma ile Türkiye’nin ticari yapısının temel belirleyenleri; ekonomik büyüklük, ikili ilişkiler, rekabetçi pozisyon ve çoklu direnç, ekseninde analiz edilerek hangi noktalarda güçlü veya zayıf kaldığı tanımlanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Çekim Modeli, Çoklu Direnç Faktörü, Ticari Akımlar, Panel Regresyon

MULTILATERAL RESISTANCE TERM IN GRAVITY OF TRADE AND THE EVALUATION OF TURKISH TRADE PROPENSITY

Multilateral Resistance Terms (MRs) has been initially defined by Anderson and van Wincoop (AvW, 2003) and since then, are commonly used for the unbiased estimation of gravity model of trade. Interpreted as a theoretical price index reflecting the trade costs from and into trade markets, “multilateral resistance” results from the simple fact that World exports are equal to world imports (market clearing conditions) and the competition is global. However, in most of the gravity work analyzing the Turkey’s trade structure, MRs are yet missing. In this paper, we firstly aim to highlight the meaning and the importance of multilateral resistance terms under the light of theoretical and empirical work in the international literature. Secondly, we define the best estimation method among the pooled OLS, fixed or random effects model for the gravity model of trade. On this purpose, we use a panel data covering the exports across 97 countries and the period between 1980 and 2018. Finally, we compare the estimated country fixed effects (used in the model to control for MRs) as a measure for the export and import propensities including MRs across selected countries. This analysis by decomposing trade into its determinants namely, economic size, bilateral trade relations, competitivity and multilateral resistance; will also highlight the strength and the weakness of Turkish trade structure.

Keywords:

Gravity Model, Multilateral Resistance Term, Trade Flows, Panel Regression,

PDF

___

Adam, C. & Cobham, D. (2007). Modelling multilateral trade resistance in a gravity model with exchange rate regimes, Centre for Dynamic Macroeconomic Analysis Conference Paper Series 0702.
Akyüz, K.C., Aydın, A.S. & Yıldırım, İ. (2012) Orman Ürünleri İhracatının Çekim Modeli ile İncelenmesi, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 12 (1): 8-19.
Alper, A.E. & Alper, F.Ö. (2015). Çekim Modeli: Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Sanayi Malı İhracat Potansiyelinin İncelenmesi, Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, 2015(6): 72- 81.
Anderson, J.E. (1979). A Theoretical Foundation for Gravity Equation, American Economic Review, 69(1):106-116.
Anderson, J.E. (2010). The incidence of gravity. İçinde: S. Brakman and P. Bergeijk (Der.), The Gravity Model in International Trade: Advances and Applications. Cambridge: Cambridge University Press.
Anderson, J.E. & van Wincoop, E. (2003). Gravity with Gravitas: A Solution to the Border Puzzle, The American Economic Review, 93(1). 170-192.
Antonucci, D. & Manzocchi, S. (2005). Does Turkey Have a Special Trade Relations with the EU? A Gravity Model Approach, Economic Systems, 30(2006): 157-169.
Ata, S. (2013). Türkiye ile Komşuları Arasındaki Ticaret Potansiyeli: Çekim Modeli Çerçevesinde Bir İnceleme, International Conference On Eurasian Economies, St. Petersburg, 17-18 Eylül 2013.
Atici, C. & Guloglu, B. (2006). Gravity Model of Turkey’s Fresh and Processed Fruit and Vegetable Export to the EU: A Panel Data Analysis. Journal of International Food & Agribusiness Marketing 18(3-4): 7-21.
Aysun, A., Öksüzler, O. & Yılgör, M. (2012). Gümrük Birliği’nin Türkiye’nin Dış Ticareti Üzerine Etkisi: Panel Çekim Modeli Uygulaması, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (2): 15-26.
Bacchetta, M., Beverelli, C., Cadot, O., Fugazza, M., Grether, J. M., Helble, M., Nicita, A., & Piermartini, R. (2012). A Practical Guide to Trade Policy Analysis. Geneva: WTO Publications.
Baldwin, R. (1994). Towards an Integrated Europe. London: Centre for Economic Policy Research.
Baldwin, R. & Taglioni, D. (2006). Gravity for Dummies and Dummies for Gravity Equations, NBER Working Paper 12516.
Balıkçıoğlu, N. & Gülmez, A. (2019). Türkiye’nin Dış Ticaret Hacminin Çekim Modeli ile Tahmini, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(20): 769-786. Baytar, R. A. (2012). Türkiye ve BRIC Ülkeleri Arasındaki Ticaret Hacminin Belirleyicileri: Panel Çekim Modeli Analizi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(21): 403-424.
Bergstrand, J.H. (1985). The Gravity Eguation in International Trade: Some Microeconomic Foundations and Emprical Evidence, The Review of Economics and Statistics, 67(3): 474-481.
Bilici, Ö, Erdil, E. & Yetkiner, I.H. (2011). The Determining Role of EU in Turkey’s Trade Flows: A Gravity Model Approach, Actual Problems of Economics, 4(118): 265–279.
Carrère, C. (2006). Revisiting the Effects of Regional Trade Agreements on Trade Flows with Proper Specification of the Gravity Model, European Economic Review, 50(2): 223-47.
Chaney, T. (2008). Distorted Gravity: The Intensive and Extensive Margins of International Trade, American Economic Review. 98(4): 1707–1721.
Çetin, M. (2019). Osmanlı Devleti’nin Dış Ticaretinin Çekim Modeli Yaklaşımı ile Analizi, Turkish Studies, 14(4): 2163-2177.
Deardorff, A. (1995). Determinants of Bilateral Trade: Does Gravity Work in a Neoclassical World? Chicago: University of Chicago Press.
Demir, M. A. & Utkulu, U. (2018). Uluslararası Enerji Fiyatlarının Dünya Ticareti Üzerine Etkisi: Panel Çekim Modeli Bulguları. Proceedings of 4 th SCF International Conference on Economics and Social Impacts of Globalization and Future Turkey-European Union Relations (ss. 74-83), Uşak Üniversitesi İİBF ve Scientific Cooperation for the Future. Nevşehir. 26-28 Nisan 2018.
Demir, M.A. & BİLİK, M. (2018). Türkiye’nin Ticaret Etkinliği: Stokastik Sınır Çekim Modeli Yaklaşımı. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1): 29-48.
Demiroğlu, Ö. (2019). Çekim Modeli Uygulamasında Son Gelişmeler ve Yapısal/Teorik Çekim Modeli. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(35): 889-904. Doğan, B.B. & Tunç, Ş.Ö. (2015). Türkiye’nin Afrika Ülkeleri ile Olan Dış Ticaretinin Belirleyicileri: Panel Çekim Modeli Yaklaşımı, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 7(12): 1-17.
DTÖ (2012). A practical guide to trade policy analysis. Geneva: United Nations and World Trade Organization. https://www.wto.org/english/res_e/publications_e/practical_guide12_e.htm
DTÖ (2019). World Trade Statistical Review. Geneva: World Trade Organization. https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf
Eaton, J. & Kortum, S. (2002). Technology, Geography and Trade, Econometrica, 70(5):1741-1779.
Egger, P. (2000). A Note on the Proper Econometric Specification of the Gravity Equation, Economics Letters, 66(1): 25–31.
Egger, P. (2002). An econometric view on the estimation of gravity models and the calculation of trade potentials, The World Economy, 25: 297–312.
Egger, P. & Pfaffermayr, M. (2003). The proper panel econometric specification for the gravity equation: A three-way model with bilateral interaction effects, Empirical Economics, 28 (3): 571–580.
Egger, P. H. & Larch M. (2008). Interdependent Preferential Trade Agreement Memberships: An Empirical Analysis, Journal of International Economics, 76(2): 384-399. https://www.ewf.uni-bayreuth.de/en/research/RTA-data/index.html
Elitaş, B.L. & Şeker, A. (2017). Uluslararası ticarette tarife dışı önlemlerin rolü: Türkiye tekstil sektörü üzerine bir araştırma, The Journal of Accounting and Finance, Nisan 2017, 51-74.
Emirhan, P.N. (2008). Türk dış ticaretinin alternatif modeller açısından değerlendirilmesi (1982-2000), Ege Akademik Bakış, 8(2): 861-875.
Erdem, E. & Nazlioglu, S. (2008). Gravity Model of Turkish Agricultural Exports to the European Union, International Trade and Finance Association: International Trade and Finance Association Working Paper 21.
Feenstra, R. C., Inklaar, R. & Timmer, M.P. (2015). The Next Generation of the Penn World Table, American Economic Review, 105(10): 3150-3182. www.ggdc.net/pwt
Frede, J. & Yetkiner, H. (2017). The Regional Trade Dynamics of Turkey: A Panel Data Gravity Model, The Journal of International Trade & Economic Development An International and Comparative Review, 26(6): 633-648. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09638199.2017.1279205
Genç, M. C., Artan, S. & Berber, M. (2011). Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesinde Ticaret Akımlarının Belirleyicileri: Çekim Modeli Yaklaşımı, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(2): 207-224.
Glick, R. & Rose, AK. (2016). Currency unions and trade: a post-EMU reassessment, European Economic Review, 87:78–91.
Gros, D. & Gonciarz, A. (1996). A Note on the Trade Potential of Central and Eastern Europe, European Journal of Political Economy, 12(4): 709–21.
Head, K. (2003). Gravity for Beginners. Vancouver, B.C: Mimeo University of British Columbia.
Head, K. & Mayer, T. (2014). Gravity Equations: Workhorse, Toolkit, and Cookbook, İçinde: Handbook of International Economics 4.
Hiç Gencer, A. & Öngel, V. (2011). Serbest Ticaret Bölgesi Çerçevesinde Türkiye ile Suriye, Ürdün ve Lübnan Arasındaki Potansiyel Dış Ticaret Hacminin Uluslararası Çekim Modeli Yoluyla Tahmini, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1): 71–94.
Işık, N. (2016). Türkiye ile Şanghay İşbirliği Örgütü Arasındaki Ticaret Akımlarının Panel Çekim Modeli İle Analizi, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 2016 (17): 151-174.
Işın, F. (2017). Türkiye'nin Kuru İncir İhracat Potansiyel: Çekm Model Yaklaşımı, Tarım Ekonomisi Dergisi, 23(2): 223-229.
Kapkara, S. & Koç, S. (2016). Yükselen Ekonomiler Arasındaki Ticaret Hacminin Çekim Modeli ile Analizi, Ege Akademik Bakış, 16(3): 477-490.
Kaplan, F. (2016). Türkiyenin Meyve ve Sebze İhracatı: Bir Çekim Modeli Uygulaması, Journal of Yaşar University, 11(42): 77-83.
Kotil, E. (2019). Turkey’s Exports To The European Union: Gravity Model, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15(2): 167-175.
Kula, F. & Aslan, A. (2008). Türkiye‟nin Ortadoğu’da Ekonomik Geleceği: Türkiye’nin İhracat Potansiyeline Yönelik Ampirik Bir Analiz, Munich Personal RePEc Archive Paper No. 10688. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/10688/ (son erişim: 16.05.2020)
Magee, C. S.P. (2008). New measures of trade creation and trade diversion, Journal of International Economics, 75(2):349-362.
Mátyás, L. (1998). The Gravity Model: some econometric considerations, The World Economy, 21(3): 397–401.
Mayer, T. & Zignago, S. (2011). Notes on CEPII’s distances measures: the GeoDist Database, CEPII Working Paper 2011-25.
McCallum, JT. (1995). National Borders Matter: Canada-U.S. Regional Trade Patterns, American Economic Review, 85(3): 615–623.
Melitz, M. J. & Redding, S.J. (2012). Heterogeneous Firms and Trade, NBER Working Papers No. 18652.
Nowak-Lehmann, F., Herzer, D., Martínez-Zarzoso, I. & Vollmer, S. (2007). The Impact of a Customs Union between Turkey and the EU on Turkey’s Exports to the EU, Journal of Common Market Studies, 45(3): 719–743.
Özer O.O. (2014). Determinants of Turkey’s textiles exportation: The Gravitation Model approach, Tekstil ve Konfeksiyon, 24(3): 253-258.
Özkaya, H. (2011). İkili ve Çok Taraflı Anlaşmaların Türkiye’nin İhracatı Üzerindeki Etkisi, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 12(2): 279-288.
Rose, A.K. (2017). Why do estimates of the EMU effect on trade vary so much? Open Economies Review, 28:1-18.
Sandalcılar, A. (2012). Türkiye’nin BRIC Ülkeleriyle Ticari Potansiyeli: Panel Çekim Modeli Yaklaşımı, Journal of Yasar University, 25(7): 4164-4175.
Saray, M.O. & Karagöz, K. (2010). Gravitational Determinants of Tourist Inflows in Turkey, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11): 29-40.
Saygılı, F. & Manavgat, G. (2014). Linder Hipotezi: Türkiye’nin Dış Ticareti için Ampirik Bir Analiz, Ege Akademik Bakış, 14(2): 261- 270.
Saygılı, F.R. & Akçay, F. (2019). Türkiye’nin bölgesel ekonomik örgütlerle ihracatı üzerine çekim modeli uygulaması: AB dışında alternatifler mümkün mü? Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 37(2): 193-214.
Sheperd, B. (2016). The gravity model of International trade: A user guide (An Updated Version). Bangkok, Thailand: United Nations Economic and Social Commissions for Asia and the Pacific.
Tatlıcı, Ö. & Kızıltan, A. (2011). Çekim Modeli: Türkiye’nin İhracatı Üzerine Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, s. 287-299.
Tinbergen, J. (1962). An Analysis of World Trade Flows. İçinde: Shaping the World Economy. New York, NY: Twentieth Century Fund.
Ülengin, F., Çekyay, B., Palut, P.T., Ülengin, B., Kabak, Ö., Özaydın, Ö. & Ekici, Ş.Ö. (2015). Effects of Quotas on Turkish Foreign Trade: A Gravity Model, Transport Policy, 38(2015): 1-7.
van Bergeijk, P.A.G. (2019). Deglobalization 2.0: Trade and Openness During the Great Recession and the Great Recession. Cheltenham: Edward Elgar.
Yaşar, E. & Korkmaz, İ. (2018). Çekim Modelinin İller Arası Ticaret İlişkilerine Uygulanması: Kütahya Örneği, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 56: 97-114.
Yavuzaslan, K., Güder, M., Kara, İ. & Kara, F. (2018). Türkiye ve Yunanistan’ın İhracatında Linder Hipotezinin Etkisi: OECD Ülkeleri Üzerine Bir Analiz, Aydın İktisat Fakültesi Dergisi, 3(1): 48-67.
Yotov, Y., Piermartini, R., Monteiro, J. & Larch, M. (2016). An Advanced Guide to Trade Policy Analysis: The Structural Gravity Model. Geneva: WTO Publications.