II. ABDULHAMİT DÖNEMİ BASININDA HİMAYE POLİTİKALARI VE SANAYİLEŞME TARTIŞMALARI

Liberal iktisat düşüncesine dair ilk eleştiriler 1870 senesinde dönemin gazetelerinde görülmüş ve ülkenin sanayileşmesi gerektiği belirtilmiştir. 1880’lerde ise ülkenin sanayileşmesi ve sanayisini koruması için gümrük oranlarını artırılması güçlü bir şekilde dönemin basınında dillendirilmiştir. Ülkede himaye düşüncesinin ilk defa sistemli olarak dillendiren Ahmet Mithat Efendi’dir. Ahmet Mithat ülkenin sanayileşmesinin liberal iktisat düşüncesinin uygulanmasıyla gerçekleşmeyeceğini ve bu düşüncenin ancak belli bir oranda sanayisi gelişmiş ülkeler arasında uygulanacağını belirtmiştir. Bu nedenle Osmanlı’nın sanayisini himaye etmesi gerektiğini savunmuştur. 1880 senesinde Ahmet Mithat’ın Tercüman-ı Hakikat’ta başlattığı himaye düşüncesi ve sanayileşme politikalarını dönemin süreli yayınları da destek çıkmıştır. Bu gazeteler ülkenin iktisadi kalkınması için sanayileşmenin önemli olduğunu vurgulamış ve sanayinin gelişmesi için de devletin koruyucu tedbirler uygulamasını istemiştir.

Anahtar Kelimeler:

Himaye Düşüncesi, Sanayileşme, Gazeteler

DISCUSSION OF PROTECTION POLICIES AND INDUSTRIALIZATION IN THE PRESS OF THE II. ABDULHAMID PERIOD

The first criticisms about the idea of liberal economics were seen in the newspapers of the period in 1870 and it was stated that the country should be industrialized. In the 1880s, the country's industrialization and increasing the customs rates to protect its industry were strongly expressed in the press. Ahmet Mithat Efendi, who systematically expressed the idea of patronage in the country for the first time. Ahmet Mithat stated that the industrialization of the country would not take place with the application of liberal economic thought and that this idea would only be applied to developed countries. For this reason, he advocated the protection of the Ottoman industry. In 1880, Ahmet Mithat initiated the dönem Interpretation of Truth politik and the periodical periodicals of industrialization policies were supported. These newspapers emphasized the importance of industrialization for the country's economic development and demanded that the state implement protective measures for the development of industry.

Keywords:

Prohibition Thinking, Industrialization, Newspapers,

PDF

___

Abbas Haveri. (4 Aralık 1899). İhtar-ı Mahsusa Cevap, Musavver Fen ve Edep. 14, 56.
Ahmed. (1 Ocak 1900). Sanayiye Dair. Musavver Fen ve Edep. 18, 71.
Ahmet Mithat. (4 Ağustos 1879a/28 Ağustos 1879b/3 Eylül 1879c/5 Eylül 1879d; 15 Şubat 1885). Ekonomi Politik. Tercüman-ı Hakikat, 340, 361, 366, 368, 2002; 2, 2, 3, 3, 4.
Ahmet Mithat. (23 Mayıs 1889a). Servet-i Milliyenin Muhafazası. Tercüman-ı Hakikat. 3284, 5-6.
Ahmet Mithat. (5 Haziran 1889b). Servet-i Umumiyenin Muhafazası. Tercüman-ı Hakikat. 3292, 5-6.
Ahmet Mithat, (8 Haziran 1889c). Bend-i Mahsusu Ticari, Tercüman-ı Hakikat, 3295, 5-6.
Ahmet Mithat. (10 Haziran 1889d). Serbest-i Mübadele mi Yoksa Himayekarlık mı. Tercüman-ı Hakikat. 3296, 3.
Ahmet Mithat. (18 Haziran 1889e). Usul-i Himaye ve Usul-i Teşvik. Tercüman-ı Hakikat, 3303, 4-5.
Ahmet Mithat. (20 Haziran 1889f). Usul-i Teşvikan Nefine Misal. Tercüman-ı Hakikat. 3305, 5-6.
Ahmet Mithat. (17 Aralık 1889g). Muhabbet-i Osmaniye. Tercüman-ı Hakikat. 3456, 5-6.
Aktepe, M. M. (1981). Dünkü Fransızlar Blak Bey ve Oğlu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi. 33.
Asımzade Halil Rıfat. (9 Ekim 1899a/13 Kasım 1899b). Bir İhtar-ı Mahsusa Cevap 1-2. Musavver Fen ve Edep. 6/11, 23-24/43-44.
Bailey, F. E. (2011). Palmerston ve Osmanlı Reformu (1834-1839), Edi: H. İnalcık-M. Seyitdanlıoğlu, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Berkes, N. (2003). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Berkes, N. (2005). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bir İhtar-ı Mahsus. (18 Eylül 1899). Musavver Fen ve Edep. 3, 9.
Bir Memleketin Ziraatıyla Sanayinin Yekdiğerine Kıyası. (30 Aralık 1883). Ziraat Gazetesi. 5, 33-35.
Bir Osmanlı Şeyhi ve Sanayi-yi Osmaniye Serlevha İle ve Bir Türk İmzasıyla Alınan Varakanın Suretidir. (27 Şubat 1890b). Mizan. 136, 1251-1252.
Bizde Sergi ve Mamulâtı Dâhiliye. (16 Mayıs 1889a). Mizan. 97, 938-940.
Buluş, A. & Mercan, B. (2002). Son Dönem Osmanlı İktisat Politikaları. Liberal Düşünce. 7/28.
Buldan, C. Y. (2018). Türk İktisat Düşüncesinde Himayeci Usul Kavramının İlk Teorisyeni: Ahmet Mithat Efendi. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. 13.
Bursa’da İpek Fabrikaları. (12 Mart 1892b). Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi. 376, 121.
Çağman, E. (2017). Ahmet Mithat Efendi’nin Ekonomi Politik Adlı Eserinde İktisadi Serbestiyet ve Korumacılık Düşünceleri, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 16.
Çakır, C. (2005). Tanzimat’tan Cumhuriyete Osmanlı İktisat Düşüncesi. Osmanlı Medeniyeti. İstanbul: Klasik Yayınları.
Çakmak, D. (2011). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Evrimi. İstanbul: Libra Yayıncılık.
Çavdar, T. (1992). Türkiye’de Liberalizm. Ankara: İmge Yayınevi.
Çiçek, N. (2014). Hayal Edilmiş Coğrafyada Ezber Bozan Bir İngiliz Oryantalist: David Urquhart, Osmanlı Modernleşmesi, Temenna ve Türk Hamamı. Toplum ve Bilim, 130.
Demir, K. (2014). Osmanlı Basının Doğuşu ve Gazeteler. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 5.
Demir, K. (2017b). Modern İktisat Düşüncesinin Osmanlı Devleti’ne Girişi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 38.
Demir, K. (2017a). Hürriyet Gazetesine Göre Osmanlı Ekonomisinin Sorunları ve Çözüm Önerileri (1868-1870). Turkish Studies. 12/31.
Demir, K. (2018a). Osmanlı’da Kalkınma Tartışmaları: İbret Gazetesindeki Ekonomi Yazıları. Ekonomik ve Sosyal Araştırmaları Dergisi. 14/2.
Demir, K. (2018b). Hadika Gazetesi ve Milli Ekonomi: İttihad-ı Efkâr-ı Milliye. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilim Dergisi. 57.
Demir, K. (2018d), Sergi-i Umumi Osmani’nin Açılışı ve Sergi’nin Duyurulmasında Gazetelerin Rolü, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 28/1.
Demir, K. (2018c). Osmanlı Basınında Say u Amel Tartışmaları. Erciyes İletişim Dergisi. 5/3.
Demir, K. (2018e). Ali Suavi’nin İktisadi Görüşleri. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 8/16.
Demir, K. (2018f). İktisat Dergilerine Göre Osmanlı Devleti’nin İktisadi Durumu (1857-1923). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi. 8/15.
Ecnebi Dakikleri ve Osmanlı Dakik Fabrikatörleri. (1 Nisan 1899). Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi. 743, 97.
Emil, B. (2009). Son Dönem Osmanlı Aydını Mizancı Murat. İstanbul: Kitapevi.
Genç, M. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Goergeon, F. (2016). Sultan Abdülhamid. İstanbul: İletişim Yayınları.
Georgeon, F. (2009). Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Göneralp, Ö. (1999). David Urquhart. Tarih ve Toplum. 181.
Güran, T. (1992). Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları. 150. Yılında Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Gülsoy, U.-Nazır, B. (2009). Dersaadet Ticaret Odası. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
Gümrük Rüsumu ve Sanayi Dâhiliyemiz. (12 Aralık 1889f). Mizan, 125, 1164-1165.
Hafız İsmail. (6 Ekim 1899b). Bizde Sanat Nasıl Terakki Eder. Musavver Fen ve Edep. 7, 27-28.
Hususi Bir Sergi. (30 Ocak 1890a). Mizan. 131, 1213.
İcmal-i Ahval. (5 Nisan 1881). Tercüman-ı Hakikat.1601, 2.
İnsel, A. (2005). Türkiye’de Liberalizm Kavramının Soyçizgisi, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 7 Liberalizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
İstanbul’da Sanayi. (1 Mart 1886a). Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi, 9, 1.
Kadızade M. H., (4 Aralık 1899). Makale-i Mahsusa. Musavver Fen ve Edep. 14, 55.
Kal’a A. (1999). Osmanlı Devleti’nde Sanayileşmenin İlk Yıllarında Özel Fabrikalar, Osmanlı 3 İktisat. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Kal’a A. (2008). Türk Sanai Mülkiyet Hakları Tarihi. İstanbul: Türk Patent Enstitüsü.
Karaoğlu, Ö. (2013). Osmanlı İktisat ve Maliyesine Yerli Bir Yaklaşım Örneği: Mizan Gazetesi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi. 8/2.
Koloğlu, O. (1988). Osmanlı Devleti’nde Liberal Ekonominin Savunucusu: Blacque Bey (1792-1836). Tarih ve Toplum. 57.
Koloğlu, O. (2010). Osmanlı Dönemi Basının İçeriği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
Kooperatif Ticaret Şirketleri. (14 Mart 1903). Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi. 949, 81-82.
Kurt, M.-Çakır, B.-Demir, K. (2016). Türkiye’de Modern Yönetimin Erken Dönemleri: Geç Osmanlı Döneminde Fabrikalar, Sanayi Mektepleri ve Yabancı Uzmanlar. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi. 45, Özel Sayı.
Kurdakul, N. (1997). Tanzimat Döneminde Sosyo-Ekonomi Fikir Hareketleri. Ankara. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Lewis, B. (2004). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
M. Refik, (13 Haziran 1889). Bend-i Mahsus: Dahili İfrat-ı Tasarrufun Neticesi. Tercüman-ı Hakikat, 3299, 5-6.
Mardin, Ş. (2002). Siyasal ve Sosyal Bilimler Makaleler 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete İktisadi Düşüncenin Gelişmesi (1838-1918), Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi 3. İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (2011). Tanzimat Fermanının Manası: Yeni Bir İzah Denemesi, Edi: H. İnalcık-M. Seyitdanlıoğlu. Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Martal, A. (1999). Osmanlı Sanayileşme Çabaları (XIX. Yüzyıl), Osmanlı 3 İktisat. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Mekteb-i Sanayi. (11 Aralık 1890c). Mizan. 159, 1444-1445.
Mektep, (7 Ağustos 1891), 1; 1.
Memalik-i Mahruse-i Şahane’de Tesisat-ı Sanayiye. (15 Mart 1886b). Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi.11, 3-4.
Memalik-i Şahanede Fabrikalar. (23 Kasım 1901). Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi. 881, 1.
Memalik-i Şahane’de İpek Fabrikacılığı. (16 Nisan 1892c). Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi. 381, 205-206.
Memalik Şahane’de Sanayi. (26 Nisan 1890). Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi. 278, 1.
Mensucat-ı Dâhiliye. (4 Aralık 1889a). Sabah. 97, 3.
Mensucat-ı Dâhiliye. (15 Aralık 1889b). Sabah. 107, 3-4.
Mukabelede Kusur. (13 Haziran 1889b). Mizan. 100, 961-962.
Müftüzade Ali İhsan. (20 Kasım 1899a). Kolektif Şirket. Musavver Fen ve Edep. 12, 47,48.
Müftüzade Ali İhsan. (18 Aralık 1899b). Komandit Şirket. Musavver Fen ve Edep. 16, 63.
Müftüzade Ali İhsan. (8 Ocak 1900a). Anonim Şirketi 1. Musavver Fen ve Edep. 19, 75.
Müftüzade Ali İhsan. (15 Ocak 1900b). Mamulat-ı Dâhiliyeye Adem-i Rağbet. Musavver Fen ve Edep. 20, 79.
Nalcıoğlu, B. U. (2013). Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Ortaylı, İ. (2001). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları.
Önsoy, R. (1988). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Önsoy, R. (1983). Osmanlı İmparatorluğunun Katıldığı İlk Uluslararası Sergiler ve Sergi-i Umumi Osmani (1863 İstanbul Sergisi), Belleten. 47/185.
Özçelik, T. (2009). Ceride-i Havadiste Ziraat, Ticaret ve Sanayi Tartışmaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset Konferanslar Dergisi. 56.
Pamuk, Ş. (1985). 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 3. İstanbul: İletişim Yayınları.
Pamuk, Ş. (1994). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Pamuk, Ş. (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
Pamuk, Ş. (2016). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Quataert, D. (2016). Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sanayi Dâhiliyemiz, (3 Ekim 1889d). Mizan. 115, 1087.
Sanayi ve Makineler, (10 Ekim 1889e). Mizan. 116, 1094-1096.
Sanayi ve Ticaret. (20 Şubat1897). İkdam. 934, 3.
Sanayi ve Zanaatkârlık. (2 Kasım 1894). İkdam. 93, 2-3.
Sayar, A. G. (2006). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Semiz, Y.-Kuş R. (2004). Osmanlı’da Mesleki Teknik Eğitim İstanbul Sanayi Mektebi 1869-1930. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 15.
Seyitdanlıoğlu, M. (2011), Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi 1839-1876, Edi: H. İnalcık-M. Seyitdanlıoğlu, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Sungu, İ. (1999). Tanzimat ve Yeni Osmanlılar, Tanzimat 2. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Şener, A. (1999). Tanzimat ve Meşrutiyet’te İktisadi ve Mali Politikalar, Osmanlı 3 İktisat, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Şener, S. (2007). Osmanlı Sanayileşme Süreci ve Bu Süreçte Özel Girişimin Rolü, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9/3.
Şensoy, F. (2018). Şirket-i Hayriye: Osmanlı Boğaziçi Taşımacılık Şirketi, Muhasebe Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi. Özel Sayı.
Tabakoğlu, A. (2002). Yenileşme Dönemi Osmanlı Ekonomisi, Türkler Ansiklopedisi 14. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Tanpınar, A. H. (2006). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Terakki-i Ticaret ve Sınaat Bahsi. (12 Temmuz 1894). Mektep. 13, 31-35.
Tepekaya, M. (2000). Sanayi Devrimi Döneminde Osmanlı İktisadi Yapısı, Ankara, Yeni Türkiye Dergisi Osmanlı Özel Sayısı 2. 6/32.
Ticaret ve Hükümet 3-4. (19 Temmuz 1886c/2 Ağustos 1886d). Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi. 29/31, 1-2/2.
Toprak, Z. (1997). İktisat Tarihi, Haz. Sina Akşin, Türkiye Tarihi 3 Osmanlı Devleti 1600-1908. İstanbul: Cem Yayınevi.
Toprak, Z. (1985). II. Meşrutiyet Döneminde İktisadi Düşünce, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 3. İstanbul: İletişim Yayınları.
Toprak, Z. (2012). Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
Ulusoy, R. (2010). Türkiye’ye Liberal İktisat Düşüncesinin Girişi ve Tercüme Odası, Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri 2. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
Usul-i Himaye ve Serbesti-i Mübadelat. (21 Haziran 1889c). Mizan. 101, 969-970.
Ülken, H. Z. (2005). Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
Ülken, H. Z. (2013) Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
Yıldırım, M. A. (2012). Dersaadet Sanayi Mektebi İstanbul Sanayi Mektebi 1868-1926. İstanbul: Kitapevi.