Ünsal BEKDEMİR, Sinan KOCAMAN, Suat POLAT

YENİ BÜYÜKŞEHİR YASASI SONRASINDA TÜRKİYE’DE ŞEHİR NÜFUSU VE ŞEHİR YERLEŞMELERİ

Türkiye’de şehir nüfusunun fazla ve şehirleşmenin yoğunlaştığı alanlarda belediye hizmetlerinin yürütülmesinde kolaylık sağlamak amacıyla 1984 yılından itibaren büyükşehir belediyeleri kurulmaya başlanmıştır. 1984 yılında 3 şehirde uygulanmaya başlanan Büyükşehir Belediyesi statüsü 1999 yılında 16 şehirde uygulanmıştır.Büyükşehir Belediyesi uygulamalarıyla büyük şehirlerin yakınında bulunan bazı yerleşmeler kırsal karakterli olmalarına karşın büyükşehirlerin idari sınırlarına mahalle olarak dâhil edilerek nüfus sayımlarında şehir nüfusu içinde sayılmışlardır.2012 yılına kadar 16 olan büyükşehir statülü belediye sayısı bu yıldan itibaren yürürlüğe giren 6360 sayılı yasa ile 30’a yükseltilmiştir. Bu yeni yasa ile büyükşehir belediyelerinin hizmet sınırları tüm il sınırı kabul edilmiş, ildeki beldeler kapatılmış ve köy yerleşmelerinin tüzel kişilikleri kaldırılarak mahalle statüsüne alınmıştır.Yeni yapılandırma sonucunda 30 büyükşehirde kırsal yerleşmeler bağlı oldukları ilçe merkezleriyle birleşerek büyükşehir idari alanını oluşturmaktadır. Başka bir ifade ile 30 büyükşehirde 2013 yılından itibaren tüm il tek bir şehir olarak kabul edilmekte ve ilde sadece şehir nüfusu hesaplanmaktadır.Bu yasanın uygulanması sonucunda Türkiye’de 2012 yılında 388 olan şehir sayısı 2013 yılında 212’ye gerilemiş, % 74,6 olan şehir nüfusu ise % 89,8’e yükselmiştir. Bir yıllık sürenin ardından şehir nüfusuna % 15’lik kırsal nüfusun eklenmesi sonucu oluşan bu oran şehirleşmenin Dünya’da yüksek düzeyde olduğu Batı Avrupa Ülkeleri (% 84,1), Güney Kore ve Japonya gibi gelişmiş Uzakdoğu ülkeleri (% 81,3) ile ABD’nin (% 81,4) çok üzerinde bir şehir nüfus oranına karşılık gelmektedir.Bu araştırmanın amacı yeni büyükşehir yasası sonucunda oluşan Türkiye şehir nüfusu ile büyüklüklerine göre şehirlerin mekânsal dağılımının incelenmesidir. Araştırmanın veri kaynaklarını oluşturan TÜİK nüfus sayımı sonuçları Microsoft Excel 2010 programıyla tablolaştırılmış ve şehirlerin sınıflandırılmasında kullanılmıştır. Büyüklüklerine göre sınıflandırılan şehirlerin nüfus değerleri istatistiksel yöntemle ele alınmış, Coğrafi Bilgi Sistemleri (Arc Map 10.1 programı) aracılığıyla haritalandırılarak mekânsal dağılımları ortaya konulmuştur.Araştırmanın sonunda bu yasanın uygulanmasıyla ortaya çıkarabilecek bazı problemler vurgulanarak Türkiye’de kır-şehir nüfusunun doğru bir şekilde hesaplanması için TÜİK-ADNKS sayım sorgulama sisteminde kırsal karakterli mahalleler için yeni bir sorgulama sistemin geliştirilmesinin önemi ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Şehir, Şehir Nüfusu, Şehirleşme, Büyükşehir Belediyesi, Türkiye.

The Urban Population and City Settlements of Turkey Afterward of the New Metropolitan Law

In the areas where the population and urbanization rates are intense, to convenience municipality services, metropolitan municipalities have established since 1984. Metropolitan municipality statuses have started to be deployed by application of 3 cities in 1984 and applied for 16 cities until 1999.With the applications of metropolitan municipality, some other settlements which are located near metropolitan city areas, in despite of rural characteristics, included as a neighborhood and counted as an urban population within the borders of metropolitan municipality.The numbers of metropolitan cities were 16 by 2012, by this year; with the 6360 numbered law came into force and increased the number of metropolitan municipality to 30. With this new low, borders of the provinces were accepted as service frontier in metropolitan municipalities. And also town municipalities and villages were removed for judicial characteristics and counted as a neighborhood.The result of new configuration, rural settlements merged with the tied district center and formed metropolitan municipality in new 30 metropolitan municipalities. In other words, in 30 metropolitan municipalities, whole city is accepted as a unique city and counted as an urban population.The result of application of the new law, the number of cities was 388 in 2012 and decreased to 212 in 2013 and the urban population increased from 74,6 % to 89,8 %. After one year, the result of adding 15 % of rural population to urban population. This ratio corresponds above some Western European Countries (84,1%), developed Far East countries like South Korea and Japan (81,3%) with USA (81,4%).The aim of this study, to observe spatial distribution of cities based on urban population of Turkey with size, after the new metropolitan municipality law. TUIK (Turkish Statistical Institute) were the sources of study, census data were tabled on Microsoft Excel 2010 software and used for the classification of cities. Cities were classified by their size, population data were took up by statistical method and mapped by geographic information systems software (ArcMap 10.1) to put forward spatial distributions.At the end of the research, it is pointed out that after the application of this law there will be some problems and a new query system should be developed for TUIK-ADNKS, in Turkey, in order to calculate correctly the rural characterized neighborhoods.Key Words: City, Urban Population, Urbanization, Metropolitan Municipality, Turkey.

Keywords:

City, Urban Population, Urbanization, Metropolitan Municipality, Turkey.,

PDF

___

Aliağaoğlu, A., Uğur, A., (2010). Şehir Coğrafyası. Nobel Yayım Dağıtım, Ankara.
Atalay, İ., (2011). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği. Meta Basımevi, İzmir.
Avcı, S., (1993). Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirli Nüfusun Dağılışı, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 28, s. 249-269.
Avcı, S., (2004). Şehirsel Yerleşmelerin Belirlenmesinde kullanılan Kriterler, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 3. Dizi, No: 9, s. 9-28.
Bekdemir, Ü., (2007). Karadeniz Kıyı Kentleri (Samsun-Hopa Arası). Çizgi Kitabevi Yayınları, No: 184, Kaynak Kitap Serisi, No: 26, Konya.
Coşkun, O., (2013). Doğu Anadolu Bölgesi'nde Kentleşme ve Kentsel Gelişim, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 30, s. 229-256.
Darkot, B., (1972). Türkiye İktisadi Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 1307, Coğrafya Enstitüsü Yayınları, No: 51, İstanbul.
Doğanay, H., (1997). Türkiye Beşeri Coğrafyası. MEB Yayınları, No: 2982, Eğitim Dizisi, No: 10, İstanbul.
Elmacı, S., Bekdemir, Ü., (2011). Ortaçağ İslam Âleminde Şehir: İbn-i Haldun’un Şehire Bakışı, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt: 13, No: 19, s. 76-79.
Emiroğlu, M., (1975). Türkiye Coğrafi Bölgelerine Göre Şehirleşme ve Şehirli Nüfus, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, No: 7, s. 127-128.
Göney, S., (1995) Şehir Coğrafyası I. İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 3908, Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 2274, Coğrafya Bölümü Yayınları, No: 91, İstanbul.
Gözenç, S., Günal, N., (1987). Türkiye’nin Coğrafi Bölgelerinde Kır-Şehir Nüfusu Ayrımı ile Şehir Nüfusunun 1/200.000 Ölçekli Haritada Yükselti Kademelerine Göre Tespiti, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 7, s. 66-91.
Gümüş, E., (1998). Türkiye'nin Nüfusu. Türkiye Coğrafyası İçinde Bölüm, Editör: Prof. Dr. Nuray Serter, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1069, Açık Öğretim Fakültesi Yayınları No: 594, Eskişehir.
Işık, Ş., (2005). Türkiye’de Kentleşme ve Kentleşme Modelleri, Ege Coğrafya Dergisi, Sayı: 14, s. 57-71.
İller İdaresi Genel Müdürlüğü, (2014). Veri Taban Mülki İdare Bölümleri. Erişim tarihi: 20.05.2014, https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx
İzbırak, R., (1996). Türkiye I, MEB Yayınları, Öğretmen Kitapları Dizisi, No: 196, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Karaboran, H. (1989). Şehir Coğrafyası ve Şehirsel Fonksiyonlar, Fırat Üniversitesi (Sosyal Bilimler) Dergisi, Cilt: 3, No: 1, s. 81-118.
Karabulut, Y., (1981). Karadeniz Coğrafi Bölgesi Nüfusu (I. Şehirsel), Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: 10, s. 123-151.
Kocaman, S., Zaman, S., Kara, F., Keçeli, A., 2008, Erzurum Kentinde Gecekondu Önleme ve Kentsel Dönüşüm Çalışmaları, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 18, s. 179-210.
Özcağlar, A., (2011). İdari Coğrafya. Ümit Ofset Basım, Ankara.
Özçağlar, A., (1997). Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmeler. Ekol Yayıncılık, Ankara.
Özgür, E. M., (1996). Yeni İlçe Merkezlerimizin Fonksiyonel Bakımdan Gösterdiği Özellikler, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: 12, s. 31-32.
Resmi Gazete, (2012). On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Erişim tarihi: 20.05.2014, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6360.pdf
Resmi Gazete, (2004). Büyükşehir Belediyesi Kanunu. Erişim tarihi: 20.05.2014, http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5216.html
Selen, H. (1972). Türkiye’de Köy Yerleşmeleri ve Şehirleşme Hareketleri, Türk Coğrafya Dergisi, No: 7-8, s. 97-108.
Sergün, Ü., (1974-1977). Türkiye’de Nüfus Artışı ve Sorunları, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Sayı: 20-21, s. 211-222.
Tümertekin, E. (1973). Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar. İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 1840, Coğrafya Enstitüsü Yayınları, No: 72. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
United Nations, UN., (2014). Department of Economic and Social Affairs, Population Division, Urban and Rural Areas 2007, New York, NY 10017, USA, Accessed Date: 20.05.2014, http://www.unpopulation.org