KUTBUDDÎN EŞ-ŞÎRÂZÎ (Ö. 710/1311)’NİN FETHU’L-MENNÂN TEFSİRİNİN ÖZGÜN YÖNLERİ

Özellikle yazılış amacı bakımından tefsir geleneğinden farklı olarak halk için, öğüt verme ve zamanına yön verme maksadı ile yazılmıştır. Bunun yanında çeşitli görüşlere yer verme ve görüşler arasında tercihte bulunma dışında yazarın kendi tasarrufunun az bulunduğu derleme türü, tefsir dışı konuların genişçe yer aldığı ve yazarın önemsediği bir kısım konuları birden fazla yerde tekrarladığı bir eserdir. Müfessirin, zamanındaki bilim dallarında uzman olmasına karşın bilimsel izahlara yeterince yer vermemesi, kısmen de olsa rivâyetleri bilimsel görüşlere tercih etmesi, temsilcilerinden sayıldığı İşrâkî felsefeye yok denecek kadar az yer vermesi yanında İşrâkî görüşleri eleştirel mahiyette ifadelere de yer vermesi ve döneminde yazılan tefsirlerde kaynak sıkıntısı çekilmesine karşın çok sayıda kaynaktan istifade ile tefsirini yazmış olması tefsiri kendine özgü kılan yönlerdendir.

Anahtar Kelimeler:

Kutbuddin eş-‐‑Şîrâzî, Fethu’l-‐‑Mennân fi Tefsîri’l-‐‑Kur’ân, Tefsîru’l-‐‑‘Allâmî, Kur’an, tefsir, rivâyet tefsiri, İşrâkî felsefe.

-

Even though it has the features of its contemporary commentaries and is a product of its age’s requirements, Kutbuddin Al-‐‑Shirazi’s commentary has some unique aspects that differ from others. Especially it differs from others in the purpose of written. It was written for the public, for counselling * Bu makale doktora tezimizden istifade edilerek hazırlanmıştır. Bkz. Resul Ertuğrul, Kutbuddin eş-‐‑Şîrâzî ve Tefsiri, Ankara Üniversitesi S. B. E., Ankara, 2011. ** Yrd. Doç. Dr., Artvin Çoruh Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümü.

Keywords:

-,

PDF

___

Abdulbaki, Muhammed Fuad, el-‐‑Mu‘cemü’l-‐‑Mü’fehres li Elfâzi’l-‐‑Kur’ân’il-‐‑ Kerim, Daru’l-‐‑Hadis, 2.bs., Kahire, 1988.
Albayrak, Halis, Tefsir Usûlü Yöntem-‐‑ Ana Konular-‐‑ İlkeler-‐‑ Teklifler, Şule Y., İstanbul 1998.
Ata, Mehmet Mahfuz, Kevâşî ve Kur’an’ı Yorumlama Yöntemi, Emre Mat-‐‑ baacılık, İstanbul 2002.
Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Yeni Ufuklar Neşriyat, 2. bs., İstanbul 1998.
Aydemir, Abdullah, Büyük Türk Bilgini Şeyhulislâm Ebussuûd Efendi ve Tefsirdeki Metodu, DİB Yay., 2. bs., Ankara 1993.
el-‐‑Bagavî, Ebû Muhammed el-‐‑Huseyn Mes‘ûd (ö. 516/1122), Me‘âlimu’t-‐‑ Tenzîl, Thk. ve Tahric: Muhammed ‘Abdullâh en-‐‑Nemr vd., Dâru Tayyibe, Riyâd 1409-‐‑1412.
Bağdatlı İsmail Paşa (ö. 1338/1920), Hediyyetü’l-‐‑‘Ârifîn Esmâü’l-‐‑Müellifîn ve Âsâru’l-‐‑Musannifîn, İstanbul 1955.
Bakar, Osman, Classification of Knowledge in Islam, A Study in Islamic Phi-‐‑ losophies of Science, Institute for Policy Research, Kuala Lumpur Malaysia 1992.
-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑, Gelenek ve Bilim; İslâm’da Bilim Tarihi ve Felsefesi Üzerine, çev. Er-‐‑ cüment Asil, Gelenek Yay., İstanbul 2003.
Baltacı, Burhan, Şâtıbî’nin Kur’an’ı Yorumlama Yöntemi, (Doktora tezi), Ankara 2005.
el-‐‑Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-‐‑Huseyn (384-‐‑458), el-‐‑Câmi‘u li Şu‘abi’l-‐‑ Îmân, Thk. Abdulalî Abdulhamîd Hâmid, Mektebetü’r-‐‑Rüşd, Riyâd 1423/2003.
Bursalı Mehmet Tâhir b. Rıfat Bey, Delîlü’t-‐‑Tefâsir, Hilal Matbaası, İstan-‐‑ bul 1324 h., (Sül. Ktp, H. Hayri-‐‑Abdullah Ef., nr. 0000267).
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Ehl-‐‑i Sünnetü, TDV Yay., 9. bs., Ankara 1993.
-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑, Tefsir Tarihi, Fecr Yay., Ankara 1996.
Çetiner, Bedreddin, Ebu’l-‐‑Berekât en-‐‑Nesefî ve Medârik Tefsiri, MÜİFAV Yay., İstanbul 1995.
Demirci, Muhsin, Tefsir Ehl-‐‑i Sünnetü, MÜİFAV Yay., 3. bs., İstanbul 2003.
Ebû Zeyd, Nasr Hamid, İlahi Hitabın Tabiatı -‐‑Metin Anlayışımız ve Kur’an İlimleri Üzerine-‐‑, çev. Mehmet Emin Maşalı, Kitâbiyât Yay., 2. bs., Ankara 2006.
Erdoğan, İsmail, “İşrâkîlik’in İslâm Felsefesi İçerisindeki Yeri ve Kaynak-‐‑ ları”, Fırat Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi 8 (2003).
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâu ‘Ulûmi’d-‐‑Dîn ve bi Hâmişihî: Tahrîcu Ehâdîsi’l-‐‑İhyâ’, Dâru’ş-‐‑Şa‘b, Kâhire, ts. Hayta, Ufuk -‐‑ Birışık, Abdulhamit, “Hayatı ve Eserleriyle Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh Tosyevî ve Cevâhiru’l-‐‑Kur’ân ve Zevâhiru’l-‐‑Furkân Adlı Tefsir Risâlesinin İlmî Değeri”, Uludağ Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, c. XVI, Sayı: 2, 2007.
İbn ‘Atıyye el-‐‑Endelûsî, el-‐‑Kâdî Ebû Muhammed Abdulhak b. Gâlib (ö. 536), el-‐‑Muharraru’l-‐‑Vecîz fî Tefsîri’l-‐‑Kitâbi’l-‐‑‘Azîz, Thk. ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfiî Muhammed, Dâru’l-‐‑Kütübi’l-‐‑‘İlmiyye, Beyrut 1422/2001.
İbnü’l-‐‑Esîr, Muhammed el-‐‑Cezerî (544-‐‑606), en-‐‑Nihâye fî Garîbi’l-‐‑Hadîs ve’l-‐‑Eser, Thk. Mahmûd Muhammed et-‐‑Tanâhî-‐‑Tâhir Ahmed ez-‐‑Zâvî, Müesse-‐‑ setü’t-‐‑Târîhi’l-‐‑‘Arabî.
İbn Hacer el-‐‑‘Askalânî, Şeyhü’l-‐‑İslâm Şehâbüddîn Ahmed (ö. 852/1449), ed-‐‑Dureru’l-‐‑Kâmine fî A‘yâni’l-‐‑Mieti’s-‐‑Sâmine, Dâru’l-‐‑Cîl, Beyrut ty.
İbn Kesîr, el-‐‑Hâfız İmâdüddîn Ebu’l-‐‑Fidâ’ İsmail b. Ömer (ö. 701-‐‑ 774/1373), Zeylü Tabakâti’l-‐‑Fukahâi’ş-‐‑Şâfiiyyîn li’l-‐‑‘Abbâdî, Tahkîk, Ta‘lîk ve Takdîm: Ahmed Ömer Hâşim, Muhammed Zeynuhum Muhammed ‘Azab, Mektebetü’s-‐‑Sekâfeti’d-‐‑Dîniyye, Kahire 1413/1993. Ebu Asım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Herevi Abbâdî (458/1066)’nin bu eserine yazılan zeyldir.
İbn Tağrîberdî, Cemâlüddîn ebi’l-‐‑Mehâsin Yusuf b. Tağrîberdî el-‐‑ Atâbekî (813-‐‑874 h.), en-‐‑Nücûmu’z-‐‑Zâhire fî Mulûk-‐‑i Mısr ve’l-‐‑Kâhire, Dâru’l-‐‑ Kütüb, Mısır ts.
el-‐‑Kâdî ‘İyâd, Ebu’l-‐‑Fadl el-‐‑Yahsabî (ö. 544/1149), eş-‐‑Şifâ bi Ta‘rîfi Hukûki’l-‐‑Mustafâ, Hâşiye: Ahmed b. Muhammed b. Muhammed eş-‐‑Şimnî (ö. 872/1468), Dâru’l-‐‑Kütübi’l-‐‑‘İlmiyye, Beyrut ts.
Kâtib Çelebî, Hâcî Halîfe Mustafâ b. ‘Abdullâh, (ö. 1067/1657), Keş-‐‑ fü’z-‐‑Zunûn ‘an Esâmi’l-‐‑Kütübi ve’l-‐‑Fünûn, Dâru İhyâi’t-‐‑Türâsi’l-‐‑‘Arabî, Beyrut ts.
Kays, Kays Ali, el-‐‑Îrâniyyûn ve’l-‐‑Edebü’l-‐‑‘Arabî Ricâlu ‘Ulûmi’l-‐‑Kur’ân, Müessesetü’l-‐‑Buhûs ve’t-‐‑Tahkîkâtü’s-‐‑Sekâfiyye, Tahran 1368.
Keleş, Mahmut Recep, Kutbüddin Şîrâzî (1236-‐‑1311)’nin Hayatı, Eserleri ve Ortaçağ İslâm Kültüründeki Yeri, (Basılmamış Y. Lisan Tezi), İstanbul 2008.
Krackovskij, Ignatij Julianovic (1370/1951), Istorıa Arabskoi Geograpicheskoi Literatury, Târîhü’l-‐‑Edebi’l-‐‑Cuğrâfiyyi’l-‐‑‘Arabî, Arapçaya çev. Selahaddin Osman Haşim, Câmi‘atü’d-‐‑Düveli’l-‐‑‘Arabî, Moskova 1957.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr (ö. 671), el-‐‑ Câmi‘u li Ahkâmi’l-‐‑Kur’ân ve’l-‐‑Mubeyyin lemâ Tedammenehû mine’s-‐‑Sünneti ve Âyi’l-‐‑Furkân, Thk. ‘Abdullâh b. ‘Abdulmuhsin et-‐‑Türkî, Müessesetü’r-‐‑Risâle, Beyrut 1427/2006.
Okudan, Rifat, İşrak Filozofu Sühreverdî Maktul ve Eserlerindeki Üslup ve Belagat, Basılmamış doktora tezi, Isparta 2001. Pourjavady, Reza-‐‑Schmıdtke, Sabıne, “Qutb al-‐‑Din al-‐‑Shirazi’s (634/1236-‐‑710/1311) Durrat al-‐‑Taj and its Sources (Studies on Qutb al-‐‑Din al-‐‑ Shirazi I)”, Journal Asiatique 292.1-‐‑2 (2004), Paris.
er-‐‑Râzî, Fahruddîn Muhammed (544-‐‑604), Tefsîru’l-‐‑Fahri’r-‐‑Râzî, Dâru’l-‐‑ Fikr, Beyrut 1401/1981.
es-‐‑Safedî (ö. 764/1363), el-‐‑Vâfî bi’l-‐‑Vefeyât, Beyrut 1420/1999.
es-‐‑Selâmî, Ebü’l-‐‑Me‘âlî Muhammed b. Râfi‘ (704-‐‑774), Târîhu Ulemâi Bağ-‐‑ dâd; el-‐‑müsemmâ Müntehabü’l-‐‑Muhtâr, Tashih ve Ta‘lîk: el-‐‑Mehâmî Abbâs el-‐‑ ‘Azâvî, ed-‐‑Dâru’l-‐‑‘Arabiyye li’l-‐‑Mevsû‘ât, Beyrut 1420/2000.
Subkî (727-‐‑771), Tabakâtü’ş-‐‑Şâfi‘iyyeti’l-‐‑Kübrâ, Thk. Abdulfettah Mu-‐‑ hammed el-‐‑Hulv Mahmud Muhammed et-‐‑Tenâhî, Matbaatu Îsâ el-‐‑Bâbî el-‐‑ Halebî, Kahire 1383/1964.
es-‐‑Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân ibn Ebî Bekr (911/1505), el-‐‑İtkân fî ‘UIûmi’l-‐‑Kur’ân, Dâru’l-‐‑Fikr, Beyrut 1416/1996.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-‐‑Lahmî el-‐‑Ğırnâtî (790/1388), el-‐‑Muvâfakât, thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âlu Selmân, Dâru İbn ‘Affân, S. Arabistan 1417/1997.
Şerif, M.M., İslâm Düşüncesi Tarihi, çev. Mustafa Armağan, İnsan Yay. İs-‐‑ tanbul 1990 (I-‐‑IV).
Şevkânî, Kadı Allame Şeyhülislâm Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834) el-‐‑ Bedrü’t-‐‑Tâli‘ bi Mehâsine men Be‘ude li Karni’s-‐‑Sâbi‘, Dâru’l-‐‑Ma‘rife, Beyrut ts.
eş-‐‑Şîrâzî, Kutbuddin Mahmûd b. Mes‘ûd b. Muslih el-‐‑Fârisî, Fethu’l-‐‑ Mennân fî Tefsîri’l-‐‑Kur’ân, Sül. Ktp., Hekimoğlu, nr. 109-‐‑126; Esad Efendi, nr. 111-‐‑ 140; İstanbul Üniv. Nadir Eserler Ktp., nr. A1830.
-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑, Şerhu’l-‐‑Kânûn fi’t-‐‑Tıbb, Sül. Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2047.
Tosyevî, Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh, Cevâhiru’l-‐‑Kur’ân, Sül. Ktp. Hacı Mahmûd Ef, nr. 230.
Uludağ, Süleyman, “İşrâkıyye”, DİA, İstanbul 2001.
Walbridge, John Tuthill, The Philosophy of Qutb al-‐‑Din Shirazi A Study in the Integration of Islamic Philosophy, doctorate thesis, A thesis to The Departman of Near Eastern Languages and Civilisations, Harvard University, Cambridge, Massachusetts, May 1983.
-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑, “Al-‐‑Shîrâzî,” Encyclopaedia of the History of Science, Technology and Medicine in Non-‐‑Western Cultures, Editor: Helaine Selin, Kluwer AcÂde-‐‑ mic Publishers, Dordrecht, The Netherlands 1997.
Yaltkaya, M. Şerafeddin (1367/1947), İbn Esirler Meşâhiru Ulemâ’, Der-‐‑ saâdet, Zafer Kütüphanesi, İstanbul 1322.
ez-‐‑Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. ‘Abdillah (ö. 794/1392), el-‐‑Burhân fî ‘Ulûmi’l-‐‑Kur’ân, Thk. Muhammed Ebu’l-‐‑Fadl İbrâhîm, 3. bs., Dâru’t-‐‑Turâs, Kahire 1404/1984.