ERMENİ KİLİSESİ’NİN BİR RİTÜELİ OLARAK SİVİL CENAZE MERASİMLERİ

Makalenin konusu Ermeni Kilisesi’nde siviller için cenaze ritüelidir. Cenaze ritüeli, İstanbul Ermeni Patrikliğinin uygulamasından örneklerle ele alınmıştır. Cenaze ritüelinin etrafında şekillenmiş geniş ve zengin halk uygulamaları araştırmanın dışında yer almaktadır. Ayrıca, Kilise’nin yedisi, kırkı ve senesi gibi ölümle ilgili diğer ritüel uygulamaları da makalenin boyutuna sığmayacak niteliktedir. Ancak cenaze ritüeli, Ermeni Kilisesi’nin ölüm ve ölüm sonrasına dair temel anlayışını ortaya koymada yeterlidir. Ermeni Kilisesi’nde cenaze ritüeline dair araştırmalar yok denecek kadar azdır. Makalede kaynak sıkıntısı, İstanbul’da yapılan gözlemler ve mülakatlarla önemli oranda giderilmiştir. Hıristiyan cenaze ritüellerini şekillendiren temel öğretiler diriliş ve kurtuluştur. Diriliş herkes içindir, ancak kurtuluş imanla ölenler içindir. İsa Mesih’in yeryüzü kilisesinde uyuyanlar Göksel Kilise’ye sevinçle uğurlanırlar. Bu nedenle Ermeni Kilisesi’nde cenaze ritüeline uğurlama (huğargavorut’yun) ismi verilmiştir. Ermeni Kilise ayin kitaplarında (maştots) yer verilen defin ritüeli üç safhadan oluşur. Bu safhalar sırasıyla ev düzeni (tan kargn), kilise düzeni (karg yegeğetsioy) ve mezarlık düzeni (gerezmani kargn) şeklinde isimlendirilir. Bir de mezarlık dönüşü teselli ayini vardır. İstanbul’da ev töreni mezarlık dönüşü teselli ayininde icra edilen bir törene dönüşmüştür. Bunun yerine cenaze evden veya morgtan alınırken papaz duayla cenaze alayına liderlik etmektedir. Konu, sırasıyla Ermeni Kilisesi’nde ölüm algısı, cenaze töreniyle ilgili terimler, cenaze ritüelinin tarihçesi, sivil cenaze ritüeli ve cenaze töreninin anlamı üzerinde durularak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hıristiyanlık, Ermeni Kilisesi, Defin Ritüeli, Sivil Cenaze Töreni, İstanbul

-

The Funeral Rite for the Laymen in the Armenian Church The subject of this article is related to the funeral rite for the laymen in the Armenian Church. The subject is discussed with practic examples in İstanbul Armenian Patriarchate. The rich folk practi-‐‑ces formed around the funeral rite are not included. And, other ritual practices relating to after death in the Church such as requiem service at the gravesite is too large to be discussed in such an article. However, there is enough knowledge about the funeral rite to understand the approach of the Arme-‐‑nian Church about death and after death. There is almost no research on the funeral rite of the Arme-‐‑nian Church. Actually, the shortage of resources is a serious problem for the field. So that I realised many observations and interviews in İstanbul. The basic beliefs shaping the funeral rite of the Arme-‐‑nian Church are the doctrines of the resurrection and the salvation in Christian theology. The resurrec-‐‑tion is for everyone, but the salvation is for those who died faithly. The sleepers in the church of Jesus Christ on the earth are farewelled to the Heavenly Church happily. Therefore, in the Armenian Church, the funeral rite is called the farewell (Hughargavorutyun). The funeral rite in the Armenian Church ritual books (Mashtots) is carried in three stages, called the home order (tan kargn), the church order (karg yegeghetsioy) and the cemetery order (gerezmani kargn) in order. There is a consoling ritual after returning from the cemetery. Today in İstanbul, the home ceremony transformed into a short prayer. And the home order is performed as the consoling ritual. The subject is discussed with empha-‐‑sis on the death perception of Armenians, the terms related to the funeral rite, the short history of funeral ceremony, civil funeral ceremony and the meaning of funeral ceremony, respectively.

Keywords:

Christianity, Armenian Church, Burial Ritual, Civil Funeral Ceremony, Istanbul ,

PDF

___

Ajanda-Oratetr 2008, Türkiye Ermenileri Patrikliği Yayını, İstanbul, Aralık 2007.
Ajanda-Oratetr 2010, Türkiye Ermenileri Patrikliği Yayını, İstanbul, Aralık 2009.
ALSTON, G. Cyprian, "Chapel", The Catholic Encyclopedia. Vol. 4. New York: Robert Appleton Company, 1908. (Cd Edition, 2005).
ANF03: Ante-Nicene Fathers, Volume 3, Latin Christianity: Its Founder, Ter-tullian I. Apologetic; II. Anti-Marcion; III. Ethical, Edited by Allan Menzies,D.D. T&T Clark, Edinburgh, Online Edition, 2006.
ANF04: Ante-Nicene Fathers, Volume 4, Fathers of the Third Century: Tertul-lian, Part Fourth; Minucius Felix; Commodian; Origen, Parts First and Second, Chro-nologically arranged, with Brief Notes and Prefaces, by A. Cleveland Coxe, D.D. T&T Clark Edinburgh, Online Edition, 2006.
ANF05: Ante-Nicene Fathers, Volume 5, Fathers of the Third Century: Hip-polytus, Cyprian, Caius, Novatian, Appendix, Edited by Alexander Roberts, D.D. & James Donaldson, LL.D. Revised and Chronologically Arranged, with Brief Prefaces and Occasional Notes, by A. Cleveland Coxe,D.D. T&T Clark, Edin-burgh, Online Edition, 2004.
Aristakes Lastiverttsi, Patmut’ivn Aristakeay Vardapeti Lastiverttsioy, Venedik: Tparani Srboyn Ğazaru, 1844.
BASMACIYAN, Krikor Hagop, Şark’ta Toplumsal ve Dinsel Hayat, Çev.: Altuğ Yılmaz, İstanbul: Aras Yay., 2005.
Batsatrut’ivnner T’ağman Tzesi masin (Erlauterungen zum Begrabnisritus-Cenaze Töreni Hakkında Açıklamalar), Haz.: Başepiskopos Karekin Bekdjian, Köln, 2008.
Cyprian, “Epistles of Cyprian”, (Bkz. ANF05).
Dionysius the Areopagite, “Ecclesiastical Hierarchy”, (www.ccel.org, Erişim 2013).
Eusebios, Kilise Tarihi İncil’den Dördüncü Yüzyıla: Hristiyanlık, Latince’den Çev.: Furkan Akderin, Çiviyazıları Yay., İstanbul, 2010.
Ğazar P’arpetsi, “Patmut’ivn Hayots”, (Ed.: Zaven Yegavian), Matenagirk’ Hayots, II. Hator, V. Dar, Kat’oğikosut’ivn Hayots Metzi Tann Kilikioy, Ant’ilias-Libanan, 2003.
ĞAZARYAN, Karapet R’uben Serobi, Grabari Bar’aran, Kat’oğikosut’ivn Hayots Metzi Tann Kilikioy, Ant’ilias-Libanan, 2004.
H’ağağakan yev Hangstean Jam (Esenlik ve İstirahat Törenleri), Türkiye Ermenileri Patrikliği Yayınları, İstanbul, 2008.
Hovhannes Kat’oğikos, Patmut’ivn, i Tparani Ar’ak’elakan At’or’oy S. Yakovbeants, Yerusağem, 1867.
K’rist’ian Dininde Ayn u Adetlerin Zuhuru, (Ermeni Harfli Türkçe), Şirketi Şarkie Basmahanesi, St’ambol, 1857.
KARAPETEAN, Petros Zek’i, Ermenice’den Türkce’ye Mükemmel Lügat (Metz Bar’aran Hayerene Osmaneren), Ter-Nersesean, K. Polis, 1907.
Kirakos Gandzaketsi, Hamar’ot Patmut’ivn, Venedik: Tparani Mh’it’areants, 1865.
Maştots vor kı parunake miayn S. Mkrtut’ean S. Psaki yev T’ağman, İstanbul, 1985.
Maştots Yorum Avandin Srbazan Araroğut’ivnk’ Azgis ıst Sahmanadrut’ean Surb Yekeğetsioys Hayots (The Rituals of the Armenian Apostolic Church), English text, Mesrop Tashjian etc, The Armenian Prelacy New York, 1992.
MATOSSIAN, Mary Kilbourne – VILLA, Susie Hoogasian, Anlatılar ve Fotoğraflarla 1914 Öncesi Ermeni Köy Hayatı, Çev.: Altuğ Yılmaz, İstanbul: Aras Yay., 2006.
MITCHELL, Edwin Knox, “Death and Disposal of the Dead (Early Christian)” ERE, Volume IV, Ed.: James Hastings, Edinburgh, 1910.
P’avstos Buzand, “Patmut’ivn Hayots”, (Ed.: Zaven Yegavian), Matenagirk’ Hayots, I. Hator, V. Dar, Kat’oğikosut’ivn Hayots Metzi Tann Kilikioy, Ant’ilias-Libanan, 2003.
Papaz Drtad Uzunyan ile 22.07.2010 tarihli görüşmemiz.
Papaz Yeğya Kervancıyan ile 03.08.2010 tarihli görüşmemiz.
Papaz Yeğya Kervancıyan ile 20.04.2013 tarihli görüşmenin ses kaydı.
SEYFELİ, Canan, Ecmiatzin Kat’oğikosluğu’nun Ermeni Kilisesi’ndeki Yeri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007.
SEYFELİ, Canan, Ermeni Kilisesi’nde Sakramentler, Diyarbakır, 2011.
STIGLMAYR, Joseph, “Dionysius the Pseudo-Areopagite”, The Catholic Encyclopedia. Vol. 5. New York: Robert Appleton Company, 1909. (Cd Edition, 2005).
Tertullian, “Part First, Apologetic, IV. The Chaplet, or De Corana ”, (Bkz. ANF03).
Tertullian, “Part Fourth, II. On Monogamy”, (Bkz. ANF04.)
The Penitential of David of Ganjak, Edited by C.J.F. Dowsett, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, Vol. 216, Scriptores Armeniaci Tomus 3, Louvain, 1961.
The Penitential of David of Ganjak, Translated by C.J.F. Dowsett, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, Vol. 217, Scriptores Armeniaci Tomus 4, Louvain, 1961.
Yovhan Mandakuni, “C’ar’k‘”,(Ed.: Zaven Yegavian), Matenagirk’ Hayots, I. Hator, V. Dar, Kat’oğikosut’ivn Hayots Metzi Tann Kilikioy, Ant’ilias-Libanan, 2003.