Ehl-i Hadis ve Ehl-i Re‘y’e Göre Nasslar Arasındaki Teâruzun Giderilmesinde Cem‘ ve Tercîh Yöntemleri: Temellendirici ve Eleştirel Bir Yaklaşım

Bu araştırma, hadis ve fıkıh ilimleri arasında ortak meselelerden biri olan, ulemânın şer’i nasslar arasında meydana gelen teâruzu gidermede izledikleri yöntemi ele almaktadır. Hadis ve fıkıh usulü kitapları bu konuda iki usulün varlığından bahseder. Söz konusu iki yöntem; muhaddisler ile cumhur fukahânın takip ettiği usûl ile Hanefîlerin izlediği yöntemdir. Bununla beraber mezkûr yöntem farklılığını ehl-i hadîs ve ehl-i re’y medreselerinin usullerine dayandırmak mümkündür. Çalışmada öne sürülen iddia; nasslar arasında teâruzu giderme hususunda Hanefî mezhebinde kullanılan yaygın usûlün, sırasıyla nesih, tercih ve cem‘ olduğu görüşünün, ehl-i re’y medresesinin usûlünü yansıtmadığıdır. Bununla birlikte söz konusu sıralama bir takım problemler içermekte olup, mezhebin usulüne muhalefet etmekte ve bizâtihî mezhep kurucularının görüşleri ile de çelişmektedir. Mezkûr konu Dr. Şerif Hâtim el-Avnî tarafından da çalışılmış ve teâruz halinde Hanefî usulünün hadisçilerle mutâbakât sağladığı yani öncelikle nasslar arasında cem‘ imkânının araştırılıp, mümkün olmaması halinde sırasıyla tercih ve nesh yöntemlerinin takip edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu araştırmada ise Dr. Şerif Hâtim tarafından ortaya konulan sonuç irdelenerek, tahlil ve değerlendirilmelerde bulunulmuş olup, ittifak ve ihtilaf edilen noktalar belirlenmiş, ek olarak birtakım eleştiri ve itirazlara da yer verilmiştir. Ardından Hanefî mezhebi içerisinde dile getirilen görüşlere uygun olarak takip edilen yöntem ortaya koyulmuştur. Bu noktada Dr. Hâtim tarafından dile getirilen neshin öncelikli olmadığı görüşü kabul edilirken, tercihin cem‘e öncelendiği fikri ise benimsenmemektedir. Araştırma, bahsi geçen iddiayı destekleyen birçok delilli de ihtiva eder.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Usûlü’l-fıkıh, Nasslar Arasında Teâruz, Ehl-i Re‘y, Tercih, Cem‘, Nesih

Resolving Conflict Between the Texts Using Tarjih and Jam’ Methodology of Ahl Al-Ra’y and Ahl Al-Hadith: An Analytical and Critical Study

which is the method used by scholars to prevent the conflict between the textual evidence (religious texts). The books of jurisprudence principles (Usul al-fiqh) and narration principles (Usul al-hadith) mention the existence of two approaches of scholars regarding this issue: Muhaddith’s (narrator’s) and majority of principalist’s (Usuli’s) approach and Hanafi’s approach, and both can be traced back to their origins in the school of people of Ra’y (school of opinionists) and the school of people of hadith (school of narrationists). This paper assumes that the common method known to be used by Hanafis to resolve the conflict between texts by Naskh (Abrogation), Tarjih (Preponderance) and then Jam’ (Combining) is not the correct method expressed by the scholars of this school or the school of Ahl Alra’y (opinionists) since it is a dubious order controversing the principles of that school and the texts of the school founders. It also assumes that the correct order cannot be known without studying their school’s origins and order of evidence. Al-’Awnī addressed this issue as well, and he claimed that the Hanafis’ approach is consistent with the approach of Muhaddithin (narrationists) upon discrepancies where they do the opposite by starting with Jam’ (Combining), then Tarjih (Preponderance) if they could not resolve it, and finally Naskh (Abrogation) comes if any of the previous two approaches could not resolve these discrepancies. This study aims to critically analyse the study paper of al-’Awnī’ and explain (the agreements and the disagreements between the two studies), before presenting a method that fits the statements of the Hanafī scholars in resolving the discrepancies between texts. The study agrees with what al-’Awnī’ has stated aboutthe delaying the Naskh (Abrogation), but it disagrees with its statement that the Tarjih (Preponderance) succeed the Jam’ (Combining) by Hanafis. Therefore, the proposed order is Tarjih (Preponderance), Jam’ (Combining), and then Naskh (Abrogation), and this study explains the appropriate evidence to support this claim.

Keywords:

Hadith, Jurisprudence Principles, Conflict between Texts, Ahl Rai’i, Tarjih, Jam’, Nash,

PDF

___

Amidi, Ali b. Muhammed b. Salim. el-İhkam fî usuli’l-ahkâm. Kahire: Matbaatu Muhammed, 1968.
Askalânî, İbn Hacer. Feth’ul-bârî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
Avni, Eş-Şerif Hatim b. Arif. “Menezilü Helli İşkeli’t-Te’aruzi Beyne’n-Nususi’ş-Şeriyye Beyne’l-Cumhuri ve’l-Hanafiyye.” Avni resmi website. Link http://dr-alawni.com/files/books/ pdf/1579982747.pdf
Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh b. Muhammed. Takvîmü’l-Edille. Beyrut: Dârul’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2001.
Ebû Bekr el-Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. Thk. Uceyl Casim en-Neşemî. 4 Cilt: Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 1994.
Ebû Şühbe, Muhammed b. Muhammed. el-Vesit fi Ulumi ve Mustalehi’l Hadis. Kahire: Daru’lFikri’l Arabi. ts. Erul, Bünyamin. Sahabenin sünnet anlayişi. Ankara: Türkiye diyanet vakfi yayinlari. 2019.
Hallaq, Wael B. Neşetü’l Fikhi’l İslami ve Tetavvurhu. Beyrut: Dâru’l-Medar, 2007.
Hallaq, Wael B. Tarihü’n-nazariyyet’l-Fıhhiyye. Beyrut: Dâru’l-Medar, 2007.
Hatib, Mütez. Reddü’l-Hadisi Min Ciheti’l-Metni. Beyrut: eş-Şebeketü’l-Arabiyye li’l-Ebhâs ve’nNeşr, 2011.
İbnü’l-Esir, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed. eş-Şafi fi Şerhi Müsnedi’şŞafii. Riyad: Dâru’r-Rüşd, 2005.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. et-Tahrîr fî usûli’l-fıkhi’l-câmi‘ beyne ıstılâhayi’l-hanefiyye ve’ş-şâfiiyye. Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, ts.
İbnü’l-Hümâm. Şerhu Fethi’l-kadîr. Beyrut: Daru’l-Fikr. ts. İdrisi, Abdu’l Hamid. “Fi Nakdi Makulati Ahlir’r-Rai ve Ahli’l-Hadis”. İslamiyyetü’l Ma’rife, no. 28 (2002): 149-155.
Itr, Nureddin. Menhecü’n-Nakd fi Ulumi’l-Hadis. Dımaşk: Darü’l-Fikr. 1981.
Kanarya, Bayram. İhtilaflı Hadisler İmam Şafii’nin Yaklaşımı. İstanbul: İz Yayıncılık. 2017.
Leknevî, Abdülalî el-Ensârî. Fevâtihu’r-rahamût bi şerhi Müsellemi’s-sübût. Tah. A. M. Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2002.
Lemin, en-Naci. Elkadimü ve’l-Cedidü fi fıkhi’ş-Şafii. Riyad: Darü İbni’l- Kayyim. 2007.
Şafii, Muhammed b. İdris b. Abbas. er-Risâle. thk. Ahmed Şakir. Kahire: Mektebü’l-Halepî, 1940.
Salıh, Eymen. Ahlu’l-Alfazi ve Ahlu’l-Me’ani. Almanya: Tekvin lid-diraseti ve’n-neşr. 2016.
Sarmini, Mohamad Anas Sarminî. “el-Haberu’l-Âhâd fi Siyâki Umûmi’l-Belvâ, Tahrîrü’l-Mes’ele ve Te’sîlihâ İnde Mütekaddimiyyi’l-Hanefiyye.” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, no.55 (2018): 27-51.
Şatıbi, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed. el-Muvafakat fî usuli’ş-şeria. şrh. Abdullah Diraz. Beyrut: Daru’l-marife, ts.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Usulu’s-Serahsî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
Şevkânî, Muhammed b. Ali. İrşadü’l-fuhul ila tahkiki’l-hak min ilmi’l-usul. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’lArabi, 1999.
Sibai, Mustafa. Sünnet ve İslam Hukukundaki Yeri. Beyrut: El-Mektebü’l-İslâmî, 1983.