Bir Osmanlı Tarihçisi: Osmân Fütûhî ve ʻAcâʼibü’l-Mehârib ve Garâʼibü’l-Meʻârik Adlı Eseri

Bu çalışma, kimliği pek de bilinmeyen bir Osmanlı tarihçisi Osmân Fütûhî ve onun eserleri –özellikle de Yemen seferi hakkında kaleme aldığı kroniği– hakkındadır. Müellifin iki eser kaleme aldığı bilinmektedir. Bunlar arasında bulunan ʻAcâʼibü’l-Mehârib ve Garâʼibü’l-Meʻârik başlıklı eseri Yemen seferi (1569-1571) üzerinedir. Yazar, Zeydî isyanını bastırmak amacıyla Yemen’e sevk edilen Osmanlı askerî kuvvetlerinin başkumandanı Koca Sinân Paşa’nın isteği üzerine bu eseri kaleme almıştır. Bu eserin günümüze ulaşılabilen iki ayrı nüshasına da (biri tam diğeri eksik nüsha) sahibiz. Müellif, ana kaynak olarak Mustafa Rumûzî tarafından kaleme alınan Nâme-i Fütûh-ı Yemen adlı eserden önemli ölçüde faydalanmıştır. Bunun yanında, Fütûhî’nin Rumûzî’de yer almayan bazı özgün bilgileri naklettiği de anlaşılmaktadır. Fütûhî’nin dinî muhtevaya sahip ikinci çalışması Kenzü’l-Mevâʻiz olarak anılmaktadır. Bildiğimiz kadarıyla eserin tek nüshası Mısır Milli Kütüphanesi ve Arşivi’nde bulunmaktadır. Fütûhî bu nüshayı dönemin Mısır Valisi Hâdim Mesîh Paşa’ya sunmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Kroniği, Osmân Fütûhî, Yemen Seferi (1569-1571), Koca Sinân Paşa, Mustafa Rumûzî, Hâdim Mesîh Paşa

An Ottoman Historian: ʻUthmān Fütūḥī and His Work ʻAjāʼib al-Meḥārib ve Gharāʼib al-Meʻārik

This study is on a less-known Ottoman historian ʻUthmān Fütūḥī and his works, particularly his chronicle about the Yemen expedition (1569-1571). The author wrote two books. The first, titled ʻAjāʼib al-Meḥārib ve Gharāʼib al-Meʻārik, is about this Yemen expedition. The scribe committed this work to paper upon request of Kūjā Sinān Pasha who was the chiefcommander of the Ottoman troops dispatched to Yemen to suppress the Zeydī uprising. We now have two copies of this work (full and incomplete), which are accessible. ʻUthmān Fütūḥī benefited to a considerable extent -as a reference- from Nāme-i Fütūḥ-ı Yemen by Muṣṭafá Rumūzī. However, we have additionally found out that Fütūḥī narrates some specific information that Rumūzī doesn’t. Fütūḥī’s second work with religious content is called Kenz al-Mewâʻiẓ. As far as we know, the sole copy is in the Egyptian National Library and Archives. Fütūḥī submitted this manuscript to Khādim Mesīḥ Pasha, the then-Egypt Governor.

Keywords:

Ottoman Chronicle, Uthmān Fütūḥī, Yemen Expedition (1569-1571), Kūjā Sinān Pasha, Muṣṭafá Rumūzī, Khādim Mesīḥ Pasha,

PDF

___

Archival Sources and Manuscript Books
The Prime Ministry Ottoman Archive (BOA), Mühimme Defteri (MD), no: 21. Fütūḥī, ʻUthmān. ʻAjāʼib al-Meḥārib ve Gharāʼib al-Meʻārik. Bibliothèque Nationale de France, Suppl. Turc. no. 174; The Library of Topkapı Palace Museum, K. 908. Fütūḥī, ʻUthmān. Kenz al-Mewāiẓ. The Egyptian National Library and Archives (دار الكتب = Dār al-Kütüb), Taṣawwuf wa Akhlāq al-Dīniyyah Türkī, no. 160. Academic Studies and Chronicles Baghdādli, Bābān-dhāde ʻİsmāʻīl Pasha. Īḍāḥ al-Meknūn fī al-Dheyl ‘alā Keshf al-Ẓünūn ‘an Asmāʼ al-Kütüb wa al-Fünūn. emend. Kilisli Rifat Bilge. 2 vol. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1947. Blackburn, J. Richard. “The Collapse of Ottoman Authority in Yemen, 968/1560-976/1568.” Die Welt des İslams 19, no. 1-4 (1979): 119-176. Deniz, Şefaattin. “Mesih Paşa, Hadım.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). Suppl. 2: 259-260. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016. al-Nehrewālī, Qutb al-Dīn Muhammed b. Ahmed al-Mekkī. Ghazawāt al-Jerākise wa al-Etrāk fī Jenūb al-Jazīrah al-Müsemmá al-Barq al-Yemānī fi al-Fetḥ al-ʻUthmānī. inves. Ḥamed al-Jāsir. Riyād: Dār al-Yemāmah li al-Baḥth wa al-Terjamah wa al-Nashr, 1387/1967. Karatay, Fehmi Edhem. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. 2 vol. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, 1961. Önal, Ahmet. “Koca Sinan Paşa’nın Hayatı ve Siyasî Faaliyetleri (1520-1596).” Ph.D Diss., Marmara University, 2012. Serhengī. Fetih-nâme-i ‘Akl-i Vâdî-i Serhengî. Edited by Veysel Göger and Hüseyin Sarıkaya. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2015. Yavuz, Hulûsi. “Kâbe ve Haremeyn’in Muhâfazası Bakımından Hadım Süleyman ve Sinan Paşalar’ın Yemen Seferi.” Diyanet Dergisi 19, no. 4 (1983): 43-50. Yavuz, Hulûsi. “Osman el-Fütûhî’nin Acâ’ibü’l-Muhârib ve Garâ’ibü’l-Ma’ârik Başlıklı Yemen Tarihi ve Ehemmiyeti.” In Siyaset ve Kültür Tarihi Açısından Osmanlı Devleti ve İslâm. 219222. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991. Yavuz, Hulûsi. Kâbe ve Haremeyn İçin Yemen’de Osmanlı Hâkimiyeti (1517-1571). İstanbul: Serbest Matbaası, 1984. Yavuz, Hulûsi. Yemen’de Osmanlı İdâresi ve Rumûzî Târihi (923-1012/1517-1604). 2 vol. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.